Жұмыс бағдарламасы «Жылуэнергетикада және жылутехнологияда энергияны үнемдеу»
жүктеу/скачать 1,78 Mb.
|
«Жылуэнергетикада және жылутехнологияда энергияны үнемдеу» ПӘНІНІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ «050717» – «Жылуэнергетика» мамандығы үшін ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК материалДАР Семей 2010 Мазмұн1 Глоссарий 3 2 Дәрістер 8 Дәріс 1 8 Дәріс 2 15 Дәріс 3 21 Дәріс 4 26 Дәріс 5 30 Дәріс 6 40 Дәріс 7 51 Дәріс 8 55 Дәріс 9 65 Дәріс 10 69 Дәріс 11 72 Дәріс 12 79 Дәріс 13 88 3 ПРАКТИКАЛЫҚ және зертханалық сабақтар 93 Практикалық сабақ 1, 2, 3 93 Практикалық сабақ 4, 5, 6 93 Практикалық сабақ 10, 11, 12 94 Практикалық сабақ 13, 14, 15 94 1 ГлоссарийЭнергияны үнемдеу (energy conservation) – энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалануға арналған көлімнің кешені және іс-әрекеттері. Мысалы отын және энергияларды үнемдеуде табысқа жету оларды рациоланлды түрде қолдану қымбат энергоресурстар мен тапшы энергия тасушыларды басқа тиімді және арзан энергия көзімен алмастыру (мұнайды көмірмен, дәстүрлі емес жаңартылатын энергия көзімен т.б. алмастыру). Бұл өлшемдер құқықты, ұйымдасқан, ғылыми, өндірісті, техникалық, экономикалық болуы мүмкін. Энергияны үнемдеу (energy saving) - өндірілмейтін отын, электр энергиясы, жылу, механикалық энергия шығындарын төмендету мақсатында қолданылатын өлшемдерін жүзеге асуын қорытындылау. Энергияны рационалды қолдану (rational use of energy) - әлеуметтік, саяси, қаражат аз жағдайда, қоршаған ортаны қорғау есебінде энергияны тұтынушыларға ең тиімді жолмен тарату. Энергия сыйымдылығы (energy content) - өнімді өндіру және жұмысты орындау кезінде (өнімді өндіру жұмыс істеу кезінде өлшенеді) тұтынылатын (тура және жанама түрде) энергия мөлшері. Энергия мөлшері өндірілген өнімнің немесе орындалған жұмыстың бірлігімен анықталады. "Энергия сыйымдылығы" термині көбінесе энергияның салыстырмалы шығыны ақшалай есептелген кезінде қолданады (ұлттық шығыс, өндірілген өнімніңқұны т.б.).
Энергияны пассивті үнемдеу Жылуоқшаулағыш (thermal insulation) – тұрғын және қоғамдық ғимараттарды, жылулық өнеркәсіптік қондырғыларды, құбырөткізгіштерді жылу шығынын төмендетуге арналған қоршщаған ортамен қажетсіз жылу алмасудан қорғау. "Жылуоқшаулағыш" терминін жылуоқшаулағыш материалдар мұздатқыш камерасында суық шығынын оған кемітіп, жылуға айналдыру үшін де қолданылады. Жылуөткізгіштік (thermal conductivity) – энергияның әркелкі қыздырылған ортада жылу формасына ауысуы жүретін жылу алмасу түрі. Жылуалмасудың осы түрі атомды-молеклярлы сипатта болады (ортаның макроскопиялық қозғалысымен байланысы жоқ). Газдағы жылу өткізгіштік энергиясының ауысуы ретсіз қозғалған молекула түрінде болады, ол металда өткізгіштің негізгі электроны түрінде, диэлектрикада – бөлшек толқынының есебінде түзілетін кристалдық тор түрінде болады. Бұл термин жылу оқшаулағыш деңгейін көрсететіндердің бірі. Жылуберу (thermal transmittance) – екі жылу тасымалдағыш арасындағы, оларлы қатты қабырғаға немесе олардың арасындағы бөлік бетіне бөлетін жылу алмасу. Жылуберудің қарқындылығы (интенсивтілігі) жылу беру коэффициентімен сипатталады. Ғимараттардың қабырғасы, төбесі және басқа бөліктері арқылы берілген жылуды ғимараттың термодинамикалық сипаттамасы арқылы анықтайды. Жанама термодинамикалық тиімділік (incidental heat gain) – күн сәулесі ғимаратынан және жылудың кез келген көзінен, мысалы осы ғимараттың ішіндегі адамдардан, түссіздендіргіш құбырлардан және тағы басқалардан алынған жылу мөлшері. Бұл термин ғимараттың энергетикалық тиімділігін есептегенде қолданылады. Жанама термодинамикалық тиімділік – егер ғимараттың жылу жүйесі ішкі температураны реттейтін автоматтандырылған жүйемен жабдықталса, онда отын мен энергияны үнемдеуі мүмкін. Энергия үнемдейтін ғимараттар (low-energy building) – жылуға, ауаны шартқа сәйкестендіруге, жарыққа және ыстық сумен қамтамасыз етуге арналған энергетикалық сұраныс сатылатын энергияны аз қолдану кезінде қанағаттанатындай жағдайда салынған ғимараттар. Бұл ғимараттарды энергия шығыны аз болған жағдайда да қолдана беруге болады. Осындай "энергия үнемдейтін ғимраттардың" көптеген түрелері бар. Жылу мен ауаны шартқа сәйкестендіру бағдарлама жүзінде басқару (program controlled heating and airconditioning) – ғимараттардағы жылу мен ауаны шартқа сәйкестендіру жүйесін бағдарламаға сәйкес автоматты басқару. Бұл бағдарлама аз шығындалған энергия жағдайында ғимараттағы адамдар өздерін жайлы сезіну үшін ертеректе жасалған, ал сол кезде ғимараттарда адамдар болмаса, онда жылу мен ауаны шартқа сәйкестендіру автоматты түрде төмендеп отырады. Жүктеменің реттелуі (load control) – жүктеменің реттелуінің кез келген әдісі тұтыну қондырғысындағы жүктелуі, әсіресе энергожүйенің толықтай жүктелуінің кез келген әдісі. Жүкметені реттеу үшін арнайы құралдар, мысалы, жылуөлшегіш, шектік периодтағы жүктемелі өлшегіштер қолданылады. Сонымен қатар арасында жіберілген үзілістердің және энергияны азайтудың шектеулі тарифтері мен келісімдері қолданылады. жүктеменің реттелуі кейде – шектік режимнен тыс уақытта өндірілетін және жүктеменің шекті өту кезінде тұтынушыға берілетін жылу мен энергияның топтастырылуын қамтамасыз ету арқасында біраз мөлшерге артады. Қондырғының қосымша элементтерінің көмегімен энергияны белсенді үнемдеу, екіншілік энергоресурстарды қолданыстағы энергетикалық және энергортұтынушы қондырғыларда қолдану Конденсат қайтымы (сondensate return) – будың конденсациялануы кезінде болатын, технологиялық процестер мен жылуға арналған қазандыққа қоректендіргіш су ретінде қайтып келу үшін өндірілетін процесс және соған сәйкес суды жинауға арналған құрылғы. Энергияның регенерациясы (energy recovery) – негізгі процесс аяқталған соң, ондағы қалған энергияны, тура сол немесе басқа процеске қолдану. Шығарылған жылудың регенерациясы (wasteheat recovery) – негізгі процеске арналып өңделген жылудың қолданылуы (тәжірибеде қолданылуы), ол бірақ тиімді жылу болса да, онда қолданылмауы керек. Механикалық энергияның регенерациясы (mechanical energy recovery) – механикалық энергияның қолданылмайтын бөлігін тиімді энергия түріне айналдыру және ешқандай өлшемсіз жойылмау керек. Механикалық энергияның регенерациясына магистральді газ өткізгіш пен газ таратқыш желілеріндегі редукционды клапандардың орнындағы турбодетандерлер мысал бола алады. Жылуалмастырғыш (heat exchanger) немесе жылуалмастырғыш аппарат – жылуды жоғары (қыздырушы дене - жылутасығыш) температуралы ортадан төмен температуралы (қыздырылған орта) ортаға беретін құрылғы түрі. Жылуалмастырғыштар рекуперативті, регенеративті және аралас болып бөлінеді. Рекуперативті жылуалмастырғыштағы жылу жылытылған заттан суытылған затқа оларды бөлетін қабырға арқылы беріледі (бу қазандығы, ауа және су жылытқыштар, конденсатор және т.б.). Регенеративті жылуалмастырғыштағы қызу беті кезек-кезек, біресе қыздырылған затпен, біресе суытылған затпен (мартен және әйнек балқыту пешьеріндегі регенераторлар, мартен пеші мен қазандық агрегаттарының регенеративті ауажылытқыштары) шайылады. Аралас жылуалмастырғыштағы жылу суытылған және жылытылған заттардың тікелей байланысы кезінде беріледі (мұнаралық (башенные) суытқыштар, градирния, скруббер, дегазатор және т.б.). Жылуалмастырғыш аппараттарға жылу құбырлары жатады. Материалды екінші рет қолдану (materials recycling) - өндіріс, тұрмыс, сауда және оларды шикізат шығынын, энергияны және өндірістің өнімділік шикізат материалдарымен салыстырғандағы қаражат жағдайын төмендету мақсатында қайтадан қолдан. Қалдықтар (refuse, waste) – тура осы уақытты құны жоқ, яғни қолданысқа келмейтін материал немесе технологиялық процестен тоқтағаннан қалған немесе арнайы өндіріс операцияларынан қалған материал. Бұндай материалдар ауылшаруашылық (органикалық заттар), өнеркәсіп (қара немесе түсті металдар, әйнек, пластмаса және т.б.) және тұрмыс (қатты және сұйық қалалық қалдықтар) қалдықтар түрінде болуы мүмкін. Қалдықтардан жасалған отын (refuse – derived fuel) - өндіріс орындарына шикізат ретінде қалдықтар қолданылады (ауылшаруашылық қалдықтарынан – метан, резиналық қалдықтардан – сұйық отын, органикалық қалдықтардан – қатты отын өңделеді). Екіншілік шикізатты немесе қалдықтарды қолдану мүмкін болмаған жағдайда оларды міндетті түрде оттықтарда жағып жібереді. Қалдықтарды жағудан қалған күл мен шлакты тыңайтқыш ретінде, жолдарды түзеу үшін және құрылыс материалдарын өндіру үшін қолданады. Жаңа жүйені енгізу және өзгерістер болған жағдайда энергияны үнемдеу Ұсыныс (substitution) - өндірілетін өнімдердің немесе көрсетілетін қызметтің сапасын өзгертпей, өнімді өңдеуге немесе ұмысқа аз энергияны қажет ететін өнім мен қызмет процестерінің қондырғыларын қолдану (бірінші ұсыныс); егер бұл ұсыныстың артықшылықтары болса және экономикалық, техникалық жағдайларда немесе энергия үнемдеу жағдайларына қажет болса, онда оны негізгі технлологиялық энерготасығышты кез келген жерде пайдалану қызметін қолдану (екінші ұсыныс). Осы екі ұсыныс кез келген жағдайда өзгерістер бола қалса, бірақ өте қымбат емес, тиімдірек және өңделуі аз көп энергия мөлшерін талап етуі мүмкін. Кешенді энергожүйелер (total energy system) – ғимарат кешенін децентрализді үнемдеуге, бөлек өнеркәсіпке немесе электр энергиясын суық пен ыстық сататын өндірістерге арналған; бірақ оларды өңдеу және тұрғындарға беру жүйеге энергоресурстың (газ немесе мазут) бір ғана түрі түскен кезде ғана іске асады. Жылу сораптары (heat pump) – жылуды төмен қызыдырылған денеден (қоршаған орта – ауа, грунттың грунтты суы, желдеткіш қалдықтар т.б.) жоғары қыздырылған денеге беретін, оның температурасын ұлғайта отырып және осы кезде механикалық энергияны жұмсайтын машина. Жылусораптарында болатын прцестер мұздатқыш машинаның жұмысшы денесімен жүзеге асатын процеспен өңделген. Жылу сорабының соңғы теориялық циклі – Карноның кері циклі. Жылусораптарының қондырғысы (heat pump heating system) – жылу бөлгіш жүйесінде жылулық сорап болып табылатын жылуүнемдеудің жүйесі; жүйеге сонымен қатар жылу аккумуляторы және оны алатын қойма көзі кіреді. Энергетикалық ресурс (enеrgy resourse) – белгілі бірдеңгейде техникалар энергия үнемдеуге қолданылатын энергия мөлшері. Қолданылу сипаттамасына байланысты энергетикалық ресурстар дәстүрлі (органикалық отындар, су ағындары) және дәстүрлі емес (теңіз, биомасса энергиялары, геотермальді энергиялар) болып бөлінеді. Біріншілік энергоресурс (primary energy resource) - өңдеуге немесе екінші рет пайдалануға келмейтін энергоресурс (көмір, шикімұнай, табиғи газ, ядролық энергия, гидроэнергия). Энерготасығыш (energy carrier) – соңына дейін тұтыну стадиясында қолданылатын, алдын ала жақсартылған, қайта өңделген, қайтадан пайда болған энергетикалық ресурс, сонымен қатар осы стадияларда тұтынылатын табиғи энергтикалық ресурс. Энергетикалық технология (energy technology) – энергияны өндіретін, бір түрден екінші бір түрге айналдыратын, шоғырландыратын, бөлетін және қолданатын технология. Біріншілік энергоресурстың тиімді пайдалану коэффициенті (coefficient of useful consumption energy resources) – соңғы энергияның энергетикалық баланстың кіріс бөлігіне түсетін біріншілік энергоресурстың барлық ауданына қатынасы. Энергетикалық баланс (energy balance) – энергияның түзілу процесін және оны тұрғындарға үнемдеп беру процесін сипаттайтын, біржағынан қаншы энергия тұтынылғанын, ал екінші жағынантиімді энергия суммасымен, оның шығынын көрсететін көрсеткіш жүйесі. жүктеу/скачать 1,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||