Кеңес өкіметі орнауымен бір мезгілде

Қазақстан
мәдениеті
Кеңес өкіметі
 орнауымен бір мезгілде 
мәдениетті
қайта құру шаралары жүзеге
асырыла бастады. Елде ағарту ісін дамытуға аса назар аударылды. Қазақтың ұлт
зиялылары шығармашылық тұрғыда табысты еңбек етіп, мәдени құрылыс барысын
жеделдетуге зор үлестерін қосты.
Қазақ тіліндегі окулықтар жазылды. Мұндай окулықтардың авторлары қазақ
зиялыларының өкілдері - 
А. Байтұрсынов
, 
Ж. Аймауытов
, 
С. Сейфуллин
болды.
Алгебрадан қазақ тіліндегі бірінші мектеп оқулыгын 
Қаныш Сәтбаев
, географиядан -
Әлихан Бөкейханов
, 
Қазақстан тарихынан
 
профессор
 
Санжар Асфендияров
 құрастырды.
1929 жылы араб жазуы негізіндегі 
қазақ әліпбиінен
 
латын әліпбиіне
 көшу жүзеге
асырылды.
XX ғасырдың бас кезі 
қазақ әдебиеті
тарихындағы ерекше кезең болды. Қазіргі
заманғы 
қазақ әдеби тілінің
негізі қаланып, жаңа стильдік формалар пайда болды,
қазақ жазушылары жаңа жанрларды меңгере бастады. Осы кезеңге 
Спандияр
Көбеевтің
 шығармашылығы тән. С. Көбеевтің шығармашылық жолы орыс
жазушыларының шығармаларын қазақ тіліне аударудан басталды. С. Көбеевтің 
И.
Крыловтан
 аударған мысалдар жинағы 1910 жылы жарық көрді. 1913 жылы
басылған 
«Қалың мал» романы
қазақ әдебиетінің тарихындағы елеулі оқиға болды.
XX ғасырдағы Қазақстан мәдениеті

XX ғасырдың бас кезіндегі 
қазақ әдебиетінің
 көрнекті тулғаларының бірі 
Сұлтанмахмұт
Торайғыров
 еді.
 Ол ауыл мектебінде және 
Троицк медресесінде
 оқып, білім алды.
1913-1914 жылдары 
С. Торайғыров
«Айқап» журналында өзінің негізінен әлеуметтік
теңсіздік тақырыбына арналған алғашқы өлендері мен әңгімелерін жариялады. Ол
сол кезде «Қамар сұлу» романын жаза бастады.
Қазақ әдебиетінде
көрнекті қазақ ақыны, 
журналист
, қоғамдық қайраткер
Мұхаметжан Сералин
елеулі із қалдырды. Ол атақты ақынның отбасында дүниеге
келіп, медреседе, екі сыныптық орыс-қазақ училищесінде оқыды. 1900-1903
жылдары «Топжарған», «Гүлкашима» поэмаларын жазды. 1914 жылы 
М. Сералин
Фирдаусидің
 «Шахнамасынан» «Рүстем-Зұхраб» 
поэмасын
 
қазақ тіліне
аударды.
Оның кызметіндегі негізгі сала - журналистік кызмет еді. Ол «Айқап» журналының 
бас
редакторы
 болды. Журналдың шыға бастауы сол кездегі Қазақстанның мәдени
өміріндегі елеулі құбылыс саналады.
XX ғасырдың бас кезіндегі аса танымал әрі көрнекті әдебиет қайраткерлерінің бірі ақын,
түркітанушы-ғалым, 
аудармашы
, 
педагог
, көсемсөзші, 
қоғам қайраткері
 - Ахмет
Байтұрсынұлы болды.
Өз уақытында ол әділетсіздік пен сталиндік қуғын-сүргіннін
құрбаны болып, жарты ғасырдан астам уақыт бойы есімі еске алынбай, 
Қазақстан
тарихындағы лайықты орнын ала алмай келді. Ол отаршыл әскерге қарсы күреске
қатысқаны үшін қаторғалық жұмыстарға айдалған ықпалды ру басшысының
отбасында дүниеге келді. Әкесіз қалған Ахмет Торғай училищесін бітіріп, білімін
жалғастыру үшін Орынборға аттанды. 1895 жылдан бастап А. Байтұрсынов
педагогикалық және әдеби қызметпен айналысады. Оның бүкіл шығармашылығы өз
халқын өнер-білімге баулуға бағытталды. Оның өзі қазақ қоғамының ой-өрісі терең,
зиялы бөлігінің өкілі еді. Оның тұңғыш ақындық еңбегі - 
қазақ тіліне
аударылған И. А.
Крылов мысалдарының жинағы — «
Қырық мысал»
 болды. Жинақ 1909 жылы 
Санкт-
Петербургте
 жарық көрді, бірнеше рет қайта басылып шығып, қазақтардың
арасында кең тарады. Бұл жинақ оны халқына бүкіл жантәнімен берілген 
ақын
,
аудармашы
, 
азамат
ретінде танытты. 1911 және 1914 жылы Орынборда «Маса» атты
өлеңдер жинағы жеке басылып шықты.
А. Байтұрсынов
мәдениеттің көтерілуін жалпыға бірдей ағарту жұмысын жүргізу мен
жалпы адамзат мәдениетінің жетістіктерін меңгеру арқылы жүзеге асыруға
болатынын терең түсінді. Қазақ тілінің табиғатын зерттей отырып, ол тілтану жөнінде
мақалалар
мен 
оқулықтар
, кейінірек ғылыми жұмыстарын жазды. 
Қазақ тілі
туралы
мақалаларында тілдің тазалығын сақтау, оны әр түрлі шұбарланудан тазартуды
жақтады. А. Байтурсыновты қазақ тілтану ғылымының негізін салушы деуге болады,
ол қазақ тілінің ерекшеліктеріне 
араб жазуын
бейімдеді. 1913-1917 жылдар - А.

Байтұрсыновтың өміріндегі маңызды кезең. Ол сол кезде қазақ тілінде Орынборда
шығып тұрған жалғыз 
Қазақ газетінің
 
редакторы
болды. Мүнда ол окырмандарды
халықтың бай рухани 
мұрасымен
 таныстыра отырып, оны білім жарығына, рухани
жағынан кемелденуге шақырды. Халық ағарту, 
әдебиет
пен 
тілтану
мәселелеріне
арналған көптеген мақалаларын жариялады.
Мемлекет
және қоғам қайраткері 
Әлихан Бөкейханов
қазақ халқының мәдениетінің
дамуында маңызды рөл атқарды. Оның қызметі сан кырлы болды. Ол орман ісі,
экономика
, 
тарих
, 
мал шаруашылығы
, 
этнография
, 
ауыз әдебиеті
 жөнінде бірқатар
ғылыми мақалалар жазды. 
Еуропа
мәдениетімен көңіл қойып айналысқан ол ез
мақалаларында 
М. Лермонтов
, 
А. Чехов
, В. Короленко, 
Л. Толстой
, 
А. Пушкиндермен
катар В. Скотт, У. Теккерей, 
Ч. Диккенс
т. б. есімдерін жиі еске алып отырды. Оның
шығармаларында
осы жазушылардың ой-пікірлері кеңінен қамтылып,
шығармаларынан кейбір үзінділер де келтірілді.
Әлихан Бөкейханов
 
Абай шығармашылығын
терең зерттеді, бірінші болып Абайдың
өлеңдері мен 
қара сөздерінің
жинағын жарыққа шығарды.
XX ғасырдың бас кезіндегі 
қазақ әдебиетіндегі
 ірі тұлғалардың бірі - 
Міржақып Дулатов
.
М. Дулатов бастапқыда ауыл мектебінде, соңынан білімін орыс мектебінде
жалғастырды, өздігінен білім алды. Қажырлы еңбегінің арқасында ол 
орыс тілін
кемеліне келтіре меңгерді, орыс және шетел жазушыларының шығармашылығын
зерттеді. М. Дулатов ақын әрі жазушы, өлең жинақтары мен бірінші қазақ романы -
«Бақытсыз Жамалдың» авторы ретінде көпке танылды. Роман орыс сыншылары
мен қазақ қоғамы тарапынан жоғары бағаланды. М. Дулатов А. Пушкин, М.
Лермонтов, И. Крылов, Ф. Шиллердің шығармаларын қазақ тіліне аударды. Ол 
қазақ
әдеби тілінің
 тынымсыз жаңашылы әрі реформаторы болды, өз шығармаларында
жаңа сөздер мен түсініктер енгізді.
XX ғасырдың бас кезінде талантты қазақ жазушысы әрі 
драматургі
Жүсіпбек
Аймауытовтың шығармашылық жолы басталды. Ол ауыл мектебін бітіріп, білімін
орыс-қазақ мектебінде жалғастырды, 1914 жылы Семейдегі мұғалімдер
семинариясына түсті. Оның негізгі шығармалары кеңестік уақытта жазылды.
Дегенмен Ж. Аймауытов 1917 жылдың өзінде «Абай» журналының жұмысына да
араласты.
Мағжан Жүмабаевтың шығармашылығы қазақ поэзиясында ерекше орын алады. М.
Жұмабаев казак ағартушылык ойының неғұрлым белсенді әрі жарқын
идеологтарыньщ бірі болды. Ол 1925 жылға дейін Кеңес өкіметіне карсы болып,
ұлттык рухты оятуға, бостандыққа үмтылуға бағытталған шығармалар жазды.

Мағжан өлең жазуды 14 жасынан бастады, оның шығармалары қазақ жөне татар
тілінде шығатын барлық газеттер мен журналдарда жарияланып тұрды. 1912 жылы
Қазанда оның өлеңдерінің «Шолпан» атты жинағы шықты. М. Жумабаев - еуропалық
мәдениет биігіне жеткен талантты ақын. Қазақ өлең өнеріндегі жаңа поэзиялык
формаларды енгізу оньщ есімімен тікелей байланысты. Ңазақ, араб, парсы, түрік
тілдерін, басқа да түркі халықтарының тілдерін терең меңгерген ол бозбала кезінен
бастап-ақ Абай мен Махамбет поэзиясының мектебінен өтіп, өзінің ақындық өнерін
дамытуда кол жеткен табыстарымен тоқталып қалған жоқ. Сталиндік баскарудың
каһарына мінген жылдары оның шығармашылығына тыйым салынды. М. Жүмабаев
түтқын- далып, алдымен Беломорканал, соңынан Соловкидегі лагерьге жіберілді. 1938
жылы ату жазасына бүйырылды.