Керегіңді ал білгенінді қос, дейді. Данышпандар дариясының солмайтынын, шынайы шындықтың тозбайтынын паш етіп, ұсынады
жүктеу/скачать 392,72 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- зодиактік шеңбер.
- Бақан
- Шаңырақ
| Киіз үйдің сүйегі (қаңқасы). Шаңырақ, кереге, уық, есік бәрі ағаштан жасалады. Олар тал, қайың, терек, біркелкі сәмбі талдар. Шаңырақ - қайыңнан, кереге, уық - талдан, бақан - теректен жасалады. Киіз үйді шебер атақты үйшілер, белгілі бір үй жапқыштар, шебер өрмешілер, тамаша өрімші, тоқымашылар жасайды, киіз үйдің әрбір бұйымына маңдай тері мен, көз майын сіңіреді, Қазіргі кезде Қазақ жерінде ата дәстүрін ұстаған 300 дей үйші бар екен, Балқаш, Жаңаарқа, Талдықорғанда. Жамбыл облысы Сарысу ауданында киіз үй шығаратын фабрикалар бар, бірақ еш фабрика қазақы киіз үйді әлі шығара алған жоқ. Үй жасайтыи ағаштар ерте көктемнен күзге дейін жинақталады. Үйшілер Еділ, Жайық, Шейһун, Зарһун, т.б.өзендермен көлдер бойында отырған. Оларда тез, төс, мор, үскі, қайыс, т.б. түрлі саймандары болады. Талдың жуандығы шамамен бір тұтам, яғни - 9 см.
Кереге - киіз үйдің қабырғасы. Ол арнайы иіліп қырналған ағаштардан құрастырылады. Үй жасауға қажетті ағашты таңдап алып, қозға салып балқытып, тезге салып иеді. Кереге жоғары қарай тартыла береді де уық арқылы күмбезге айналады. Керегенің басы мен аяғы иіліп, сыртқа қарай шалқайтылады. Сонда кереге желісінің жанабы екі кубтық парабола тәрізді болып шығады. Желінің ішкі жағын сай-сай етігі қырнайды. Дайындалған жерлерді біріктіру үшін көктелетін орындарын қарып белгілейді де, ұңғып теседі, сосын түйенің мойын терісінен жасалған таспамен бекітеді. Керегенің бір қанатындағы желілері 14-тен әрі, 9 сағанақтары мен балашықтары 108 болады. Бұл сан ежелден аспан саны болып есептеледі. Таңмен таласа басталатын қой өргізу, сиыр сауу, бие байлау, т.с.с. қат қабат үй шаруашылығын жүргізу белгілі бір уақытпен мөлшерленіп отырады. Уақыт өлшемдерін білдіретін «бие сауып», «сүт пісірім», «ет асым» тіркестері бар. Сол сияқты күн мезгілін білдіретін өлшемдер де қолданылған. Күн тұсау бойы, арқан бойы, шідер бойы көтерілді дейді. Бұл өлшемдер шаңырақтан түскен күн сәулесінің жүрген жолынан көрінеді,уық санымен есептеледі.Басқа ша айтсақ,уақыт1-5лездемеге (минут) дейінгі дәлдікпен өлшейтін күн сағаты. Мысалы үйдің уық саны 72. Әрбір екі уықтың арасы 5 грдусқа тең ( 360:72=5)Шамамен күн сәулесі екі уықтың арасын 40лездеме уақытта жүріп өтеді, немесе бие сауым уақыт. Осы айтылғандардан-ақ аспан әлемінің кішірейтілген бейнесі киіз үй деуге сенім мол. Киіз үй күмбез тәрізді жасалуы күн тіке түсетін беттің неғұрлым аз болуын қамтамасыз етеді. Сонымен қоса, киіздердің ақ жүннен басылуы, немесе үгітілген ақ сөңке сүйекпен борлануы, күн сәулесін өткізбеу үшін қажет. Мүның өзі жазғы күннің ыстығында үй ішінің салқын болуына жағдайжасайды, әрі ақшаңқан үй жарқырап әсем көрінеді.Үй сыртынан айналдыра тартылатын белдеу, аспан белдеуі –зодиактік шеңбер. Алты қанат үйдің әр керегесінің екі басында екі зодиактік шоқжұлдыз. Себебі киіз үйдің есігі, төрі белгілі бір бағытқа қаратылып тігіледі, ал ішкі мүлік жиһаздарының орналасуы қашанда біркелкі. Үйге кіргенде оң жақта кұрулы шиболады. Оның ішінде ыдыс-аяқ, тамақ сақталады. Әрі қарай,оң жағына ағаш төсек орнатып, тұсына түс киіз ұстап, алдынаншымылдық құрады. Төрде жүкаяқ үстіне әбдіре (сандық) қояды.Әбдіре үстіне 20-40 шақты құрақ төркөрпе жиналады.Ал солжақ босағада ер тұрман, одан жоғары ерлердің киімі, қаружарағы ілінеді. Әр нәрсенің өзіне тиісті орыны бар. Мұның өзі зодиактік шоқжұлдыздардың орналасуына сәйкестендірілген.Төсектің басы төрге қаратып салынады, иаки темірқазық жұлдызына бағытталады екен. Басты солтүстікке қаратып жату рәсімі осыдан шыққан болуы керек. Бұл жерде солтүстікдеп жердің магнит полюсі тұспалданып отырса керек, - дейді. Бақан - көлбей тіреледі, ол үйдің тірегі, көлбеу бұрышы 62 градус шамасында, яғни галактика экваторының аспан экваторына көлбеу бұрышына сәйкес, - дейді. Шаңырақ - шеңбер тәрізді тоғыннан және күлдіреуіштерден тұрады. Киіз үйдің басқа бөлшектері талдан жасалса, шаңырақ қайыңнан иіліп жасалады. Ол үшін қисық қайыңды жаздың ортасында кесіп алады. Бұл кезде қайыңның шырыны мол, сондықтан кептірмей тұрып шеңбер иеді, қаламдық тесіледі. Күлдіреуіш жарты ай сияқты шыбықтардан иіледі. Күлдіреуіш арқылы үйге жарық түседі, түтін де содан шығады. Шаңырақ , есік, ырғақ, тіс, қошқар мүйіз оюларымен безендіріледі, Түндік жабылған шаңырақтың пішіні көптеген басқа күмбездерге тән, көк күмбезінің кішірейтілген бейнесі болып табылады. жүктеу/скачать 392,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|