Өндірістік оқытуда көрнекі құралдарды қолдану әдісі

Еңбек қимылын		Еңбек қимылын
				Еңбек қимылын
біртұтас,		өте баяу, тақтап,		біртұтас,
қалыпты жұмыс		әрбір кезеңге		қалыпты жұмыс
жағдайындағы		сипаттама беріп,		жағдайындағы
қимылмен		іс - әрекеттерді		қимылмен
көрсету		элементтерге		көрсету
		бөліп көрсету

Бұл жағдайда тыңдаушылардың назарын мына нәрселерге аударк керек:

1. 
   Еңбек тәсілдерін бастау және аяқтау процестерін біртұтас етіп көрсету қажет. Алдымен бөліктерді жайлап, сосын ара – жігін қосып, іс -әрекетті тұтастай қимылға көшу арқылы ұғындырған абзал.
   

2. 
   Педагогикалық қимылына тәсілмен жауап беру, оның қимыл элементтері бөлшектеп, әрі тұтастай ұғынып алу, білік дағдыларын қалыптастыру үшін маңызды мақсат болып табылады.
   

3. 
   Әсіресе, оқушылар көп қателік жіберетін іс - әрекет түріне басты назар аудару керек.
   

4. 
   Жасаланатын бұйым немесе іс - әрекет, қимыл түрлері саналы болу үшін жақсы көрініске ие болғаны жөн: көрсетілітін жер дұрыс таңдалып алынғаны абзал, жарыс болуы керек, шебер мен оқушылардың ара қашықтығы анық көрінетіндей жағдайда болғаны дұрыс.
   

5. 
   Әрбір қимыл элементтерін көрсететін үлкен плакаттар, көрнекі құралдар, немесе мультимедиялық жүйелер арнайы экранда көрсетілсе оның тиімділігі анағұрлым артық еді.
   

6. 
   Өндірістік оқыту шебері алдындағы жұмыс орнында атқарылатын іс - әрекет операцияларының әрбір қимылына нұсқау картасы болуы қажет, әрбір тәсілге арналған ұсыныс беріледі де қимыл - әрекет көрсетіледі. Сөз бен қимыл -
   

әрекетті есту әрі көру арқылы оқушыларда қабылдау, игерту әрекетін жеңілдетеді.

7. 
   Бұл әдісте шебердің қимыл- әрекеті мен оны сипаттап тұрған сөйлеу
   

процесі өзара үндесіп, біртұтас көрінуі үлкен маңызға ие. Әрине, мұнда көпсөзділікке, артық қимылға әдеттенудің қажеті жоқ. Іс – қимыл нақты, оны сөзбен сипаттау бір мезгілде кезек – кезегімен іске асуы қажет.

8. 
   Сөз бен істің бірлігі оқушылардың тәсіл мәнін сапалы игеруіне, дұрыс қабылдауына жағдай туғызады. Кейін олардың өзіне де шебердің осы істегенін сөзбен қайталау арқылы көрсетіуі қажет. Бұл олардың өзін - өзі бақылауын, қимылдың дұрыс бағытта жүргізілуіне септігін тигізеді.
   

Бірақ шебер жұмысшы, сөзі – оларға үлгі. Сондықтан, өндірістік оқыту шеберлерінің әдістемелік қабілетін арттыруға, педагогикалық біліктілігін көтеруге айрықша мән берілуі тиіс. Оны білім жетілдіру институттары, өндірістік оқыту шеберлерінің арнайы семинарларында, педагогикалық үйірмелерде, практикумдарда ұдайы жетілдіріліп, оқушылар арасында түрлі мамандықтар бойышша байқаулар, жарыстар өткізу арқылы шеберлігін арттыруға болады.

Енді, өндірістік оқыту сабақтарында пайдаланылатын көрнекі құралдар түрлері, оларды тиімді пайдалану әдістері жайлы:

• 
  Көрнекі құралды көрсету қимыл – тәсілдермен үйлестіріліп, техникалық – технологиялық, талаптар сақталуы қажет.
  

• 
  Жұмыс үлгілері, бұйымдар, құралдар, жабдықтар, аспаптар, бөлшектерді арнайы стендке орнатқан жөн, ол салыстыру, талдау, түсіндіруде тиімді, егер ұсақ үлгілері болса, әр оқушыға үлестіріп берген дұрыс.
  

• 
  Технологиялық процестерді түсіндіргенде өңдеу, жинау және бөлшектеу жұмысында дайын өңделген, құрастырылған өнімдер үлгісін пайдалану керек.Мұнда технологиялық бірізділік қатаң түрде сақталуы тиіс.
  

• 
  Көрнекі құрал ретінде көлемді қораптар, қозғалтқыштар (двигательдер), агрегаттар, аспаптар мен құрылғыларды пайдаланған кезде, олардың сыртқы қорғаныштары, қақпақтары ашылып, айшықты, түгел көрінуі тиіс.
  

Көрнекі құралдардың келесі түрі – экрандық (аудио, бейне) материалдарды пайдалану тәсілдері. Өкінішке орай, алдыңғы айтқан көрнекі құрал түріне қарағанда мұны пайдалану сирек. Өйткені, оқу фильмдері, диафильмдер, слайдтар т.б. экрандық көрнекі құралдар орталықтандырылып шығарылып, пәнді теориялық оқытуда көбірек қолданылады. Өндірістік оқытуда негізінен ертеректе шығарылған фильмдер мен диафильмдер қолданылады (олар көбінесе слесарлық

жұмыстарды атқаруға, олардың операцияларының орындалу бірізділігін көрсететін фильмдер). Бұл салада кейінгі кезде кең өріс алған бейнефильмдер мен ақпараттық технология қызметін пайдалану мүмкіндіктері мол. Өндірістік оқыту материалдарын игертуде пайдаланылатын әдістің бірі – оқушылардың өзіндік бақылауы. Бұл әдіске жататындар - өндірістік экскурсия, практика өткізілетін цех, учаскемен ондағы құрылғылар мен жабдықтармен таныстыру.

Оқушыларға алдын – ала бақылаудың мына тәсілдерін үйрету керек:

• 
  Бақылаудың мақсаты мен тәртібін хабарлау;
  

• 
  Негізгі нысанды ажырататын бақылау;
  

• 
  Бақылау біткен соң, нәтижесін білу үшін жауап беретін сұрақтарды беру;
  

• 
  Бақылау кезінде кездесетін қиыншылықтарды ескертіп, оны жою жолдары туралы нұсқау беру;
  
• 
  Оларды ұдайы назарда ұстап, көмек беріп отыру;
  

• 
  Оқушылардың өзіндік бақылауының қорытындысын жүйелі шығару; Өндірістік оқыту шебері нұсқауымен 2-3 оқушы іс – қимыл әрекеттерді
  

қайталап көрсетіп береді. Олар кәсіби қимылдық тірек элементтері болып, бірдей немесе әртүрлі әрекеттер болуы да мүмкін.

Мысалы: Слесарь – жөндеуші мамандығы үшін бұл тегістеу тәсілдері, қиғаштап аралау не кесу, жону жұмыстарының кезеңдерімен атқарылуы болып табылады. Сондай – ақ әмбебап – жонғылағыш, бақылау - өлшеу аспаптарын ретке келтіруші. Сәндік бұйымдар шебері (мастер декоративных изделии) мамандақтары бойынша тиімді практикалық жұмыстың соңына таман бүкіл оқушылар ұжымы, іс - әрекеттерді өз бетінше қайталап, тұтастай атқарады. Оқытушы не өндірістік шебер бұл кезде бұрынғы жіберген кемшіліктерін

қайталау жағын ескетеді. Сонымен қорытып, өз пікірін білдіреді.

1. 
   Жаттығу – бұл тек қайталау ғана емес, сонымен бірге алға қарай жылжу. әрбір жаттығу – кәсіп игеру машығы.
   

2. 
   Әрбір жаттығудың өз алдына мақсаты болуы тиіс: нені оқу керек?, не істеу керек?, қалай істеу керек?, нәтижесі қандай?т.б .Жаттығу мақсаты оқушыларға саналы түрде түгел жеткізілуі тиіс, оны бес саусағындаq білуі керек.
   

3. 
   Жаттығу шебердің басшылығымен жүгізіледі. Шебер мақсаты мен оқушы мақсаты – бір. Жаттығу кезінде оқушы қызметіне түзету енгізу – оқу мақсатына бағытталуы тиіс.
   

4. 
   Оқушылар жаттығуды саналы түрде атқаруы тиіс, мұнда саннан сапаға көшу ұстанымы негізгі бағытқа ие.
   

4. 
   Жаттығудың тиімділігі, нәтижесі оқушы қызығушылығы мен ынта – жігеріне де тікелей байланысты.
   

4. 
   Жаттығу барысында оқушылар өз ісіне бақылау жасап, оның нәтижесін білуі қажет. (қимылды бейнелі көрсету, эталон, жұмыстық сызбалар, техникалық талаптар, тренажер белгілері, істеген өнім т. б.)
   

4. 
   Іс - әрекетің, қимылдың әрбір кезеңінде оқушы қандай жетістіктерге жететінін білуі керек, түпкі мақсат жолында әлі де не қажет екенін бағдарлай алуы қажет. Оны мына сызба арқылы байқауға болады.
   

Жаттығуларды жіктеу. Оны екі жақтан қарастыру керек:

1. 
   Дидактикалық мақсаттылығы;
   
2. 
   Жаттығу мазмұны;
   

Жаттығуларды мазмұнына қарай жіктеу өндірістік оқыту кезеңдеріне сай келеді. Мына төмендегі кесте бойынша (үлгі) жаттығуларды түрлі санаттарына қарай жіктеу соңғы уақытта кәсіптік білім беру саласында жиі қолданылып жүр.

Кесте 3 Жаттығулардың жіктелуі

қорытынды пікірлерін білу.

Шынында, кәсіп шеберлігінің негізін игеру үшін біртіндеп қарапайымнан күрделіге, оңайдан қиынға кезең – кезеңімен жаңа оқу - өндірістік міндеттерді игеру, оған машықтану, жаңа биіктерге көтерілу жаттығудың басты белгілері. Әрбір жаттығудан соң белгілі бір дәрежеде өндірістік тәжірибе жинақталып, жетілдіріледі. Өндірістік оқыту процесі кезінде басты тірек болып тұрған, күрделі мақсаттарға жетуде және тұлғаның бойындағы еркешелікті көрсетіп тұратын – ол өндірістік өзіндік еркіндік, қандай жұмысты өз бетінше атқарушылық, одан туындайтын басты нәтиже – кәсіби шеберлік. Ол шексіз, оның деңгейі де, мүмкіндігі де жеке тұлғаның танымдық қасиеті мен творчествалық қабілетінің, ізденісінің жемісі. Өндірістік оқыту барысында тыңдаушыларға «жаттығу» және «өз бетінше орындау» деген ұғымды жиі қайталап, айту қажет, мұны ажырата білуді үйрету қажет. Өндірістік оқыту мазмұнын, оның орындалу кезеңдерін әбден машықтанып, шебер білікті жұмысшы арқылы игеріп алған соң, оны өз бетінше орындауға дағдылана бастаған дұрыс. Демек, бұл екеуі тізбектелген біртұтас құбылыс.