Кім жылдам? Периодтық жүйеде қанша бейметалл бар?

• Үй тапсырмасын сұрау

• Фосфор және тыңайтқыштар

• Кім жылдам?

• Периодтық жүйеде қанша бейметалл бар?
• 2. 1669ж неміс алхимигі Х.Бранд қай элементті ашты?
• 3. Құрамында қоректік элементі бар заттар қалай аталады?
• 4. фосфордың реттік нөмері нешеге тең?
• 5.Тыңайтқыштар шығу тегіне қарай нешеге бөлінеді?
• 6. Фосфордың неше аллотропиялық түрөзгерісі бар?
• 7.Тыңайтқыштар қоректік элементтің болуына қарай нешеге бөлінеді?
• 8. Фосфор қышқылының формуласы?

• Кім жылдам?

• 9.Азотты тыңайтқыштар дегеніміз не?
• 10.Қазақстанда Ә.Б.Бектұров пен оның шәкірттері қай тыңайтқыш түрін зерттеді?
• 11.Фосфордың электрондық формуласын ата?
• 12. Калий тыңайтқыштары нешеге бөлінеді?
• 13.NaNO3, KNO3, NH4NO3 қай тыңайтқыш түріне жатады?
• 14. Фосфор оксидінің формуласы?
• 15. Фосфор қандай тотығу дәрежесін көрсетеді?
• 16.Фосфор қай периодта, қай топта орналасқан?

• С

• Көміртек. Табиғаттағы айналымы.
• Көмір қышқылы және карбонаттар

Сабақтың мақсаты :

• Сабақтың мақсаты :
• Білімділік: Көміртек және оның қосылыстарының табиғатта таралуы, атом құрылысы, ашылу тарихы, периодтық жүйедегі орны, негізгі қасиеттері, қолданылуы мен көміртектің биохимиялық рөлі туралы түсінік беру
• 2. Тәрбиелік. Көміртек, атом құрылысы, қасиеттерін түсіндіре отырып, оқушыларды тазалыққа, қоршаған ортаны қорғауға, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға, элементті тиімді пайдалануға тәрбиелеу.
• 3. Дамытушылық. Көміртек, атом құрылысы, қасиеттерін түсіндіре отырып, Химия пәнінен алған білімдерін жетілдіру, өз бетінше іздену қабілетін дамыту.

• Жаңа сабақ

• С

• Көміртек

• Периодтық жүйедегі
• орны

• Ашылу
• тарихы

• Физикалық қасиеті
• Аллатропиясы

• Химиялық қасиеті

• Табиғаттағы
• айналымы

• Қолданылуы

• 1780ж.франсуз
• ғалымы
• А.Лавуазье
• көміртекті
• Зерттейді. 1827ж
• латынша
• “карбонеум”
• көмір деп ат
• береді

• Орысша “углерод”
• деп атауды
• 1824 жылы
• орыс ғалымы
• М.В.Соловьев
• ұсынған.

• 1928 жылы
• “көміртек” деп
• атауды
• аудармашы
• Р.Бөкейханов
• ұсынған.

• Ашылу тарихы

• 12С

• Периодтық жүйедегі орны

• Атом құрылысы

• Малахит Кальцит
• Cu2CO3(OH)2 CaCO3
• Доломит
• MgCO3 Бор
• CaCO3
• Сидерит Әктас
• FeCO3 CaCO3

• С

• Физикалық қасиеті

• Көміртектің аллотропиялық
• түр өзгерістері

• алмаз

• графит

• карбин

• фуллерен

• Аллотропия – (грекше allos - өзге және
• tropos – бұрылыс, қасиет ) химиялық
• элементтердің бірнеше жай заттар
• түрінде болуы.
• Қазақша тұрпаттастық деп аталады.

• Алмаз – түссіз, электр тогын өткізбейтін, тығ – 3,5г/см тең қатты зат.
• Алмаздың түссіз, мөлдіреген түрі – бриллиант деп аталынады.
• Ең әдемі бағалы тастар, әшекейлі заттар әзірленеді.

• А л м а з

• Графит – сұр түсті, аздап жылтыры бар, қолға, денеге, қағазға оңай жұғады. Тығыздығы 2,17 – 2,3 г/см тең. карандаш өзегін, отқа төзімді ыдыстар, электрод өндіруде қолданылады.

• Г р а ф и т

• Карбин

• Карбин- қара түсті ұсақ кристалды ұнтақ. Карбин кристалдары бір немесе үш байланыспен немесе қос байланыспен тізбектесе қосылған көміртек атомдарынан тұрады:  =С=С=С=С=
• Карбиннің қаттылығы графиттен жоғары, бірақ алмаздан анағұрлым төмен. Жартылай өткізгіштік қасиеті бар. Ауа қатысынсыз 2800 С –қа дейін қыздырғанда графитке айналады.

• Фуллерен
• Олар көміртек атомдарының белгілі бір сандарынан – С 60, С70, С84 және т.б. тұратын тұйықталған құрылымдар.

• Фуллерендер аккумуляторлық батареяларды шығаруға қолданылуда. Оның өз «ағайындарынан» айырмашылығы — сыйымдылығы бес есе көп, салмағы өте аз, жоғары экологиялық сапасы мен санитарлық қауіпсіздігінде. Батареяның бұл түрін жеке компьютерлер мен дыбыс аппараттарының қоректену көзіне пайдаланады.

• Химиялық қасиеті

• Жай заттармен

• Күрделі заттармен

• С

• С

• С

• СН

• 4

• Н

• 2

• СF

• 4

• СO

• СO

• 2

• O

• 2

• O

• 2

• СaC

• 2

• CS

• 2

• S

• Ca

• Жай заттармен

• Күрделі заттармен

• С

• СО

• 2

• НSO

• 2

• СO

• НO

• 2

• СО

• 2

• HNO

• 4

• НSO

• 2

• 4

• конц

• сұйық

• әрекеттеспейді

• 3

• Қолданылуы

• Табиғаттағы айналымы

• Көміртегі оксидтері

• Физикалық қасиеттері.
• Көміртек (ІV)оксиді СО2 - иіссіз, түссіз, ауадан 1,5 есе ауыр газ . Ол жанбайды және басқа заттардың жануын қолдамайды. Осы қасиетіне сәйкес өрт сөндіруге қолданылады. Атмосфералық қысымда СО2 газы -78°С-та қайнайды.

• Физикалық қасиеттері. Көміртек (ІІ) оксиді СО - түссіз, иіссіз, дәмсіз, ауадан сәл жеңіл, улы газ, суда нашар ериді, қайнау температурасы өте төмен -192°С

• Көмір қышқылы, карбонаттар

• Н2СО3 – әлсіз, екі негізді, тұрақсыз қышқыл. Ол тек ерітіндіде ғана болады. Әлсіз электролит, диссоциациялану дәрежесі 0,17%.
• О
• Құрылымдық формуласы: Н – О – С – О – Н

• Алынуы
• 1) Көмірқышқыл газын суда ерітіп:
• СО2 + Н2О = Н2СО3
• 2) Тұзынан күшті қышқылмен әсер етіп:
• Na2CO3 + 2HCI = 2NaCI + H2CO3
• Екі негізді болғандықтан сатылы диссоциацияланады:
• Н2СО3 Н + НСО3 НСО3 -гидрокарбонат-ион
• НСО3 Н + СО3 СО3 - карбонат-ион

• Химиялық қасиеттері:
• Сілтілермен әрекеттесіп екі қатар тұздар түзеді:
• Н 2СО 3 + 2NаОН=Nа 2 СО 3 +2Н 2О
• натрий карбонаты
• Н 2СО3 + NаОН=Nа НСО 3+Н 2О
• натрий гидрокарбонаты
• Nа НСО 3+ NаОН=Nа2 СО3 +Н2О

• Көмір қышқылының тұздары

• Қыздырғанда ыдырайды:
• СаСО 3 =СаО+СО 2↑
• 2NаНСО3 =Nа 2СО3 +СО 2 ↑+Н 2О
• Гидролизге ұшырайды:
• Nа2 СО 3+НОН=NаОН+NаНСО 3
• Сапалық реакциясы:
• Nа 2СО 3+2НСl=2NaCl+СО 2 ↑+Н 2О
• СО 2↑+Са(ОН) 2 = Са СО 3 ↓+Н 2О
• ақ тұнба

• Бекіту

• Тренинг ойындары

• №1. “Сенесің бе, сенбейсің бе?
• (берілген сұрақтарға “иә” немесе “жоқ” деген
• сұрақтармен жауап беру керек)

• Сенесің бе, сенбейсің бе, - көміртектің таңбасы
• “эс”
• Сенесің бе, сенбейсіңбе, - көміртек латынның
• “карбениум” деген сөзі
• Сенесің бе, сенбейсіңбе, - алмаз көміртектің
• түр өзгерісі
• Сенесің бе, сенбейсіңбе, - көміртектің
• атомдық массасы 15
• Сенесің бе, сенбейсіңбе, - периодтық кестеде
• көміртек үшінші қатарда тұр.
• Сенесің бе, сенбейсіңбе, - көміртектің пратон, нейтрон саны 6 – ға тең.
• Сенесің бе, бенбейсің бе, - тотығу дәрежесі – 5 ке тең.
• Сенесің бе, сенбейсің бе, - көміртек жәй заттармен әрекеттеседі.
• Сенесің бе, сенбейсің бе, - көміртектің реттік номері +12

• Сәйкестендіру тесті

• алмаз

• графит

• көмір

• карбин

• +2,+4,-4

• +4,+6,-2

• +3,+5, -3

• +5,+7,-1

• оттегімен

• Металл
• оксидтерімен

• күкіртпен

• сутегімен

• карбидтер

• карбонаттар

• оксидтер

• карбиттер

• Венн диаграммасын құру.

• Көміртегі монооксиді  мен  көміртегі диоксидін салыстыру

• Генетикалық байланыс

• №1. Құрамында 40% кальций, 12% көміртек, 48% оттек бар. Тұздың формуласын табыңыз? Салыстырмалы молекулалық массасын есепте.
• №2. Реакцияның термохимиялық теңдеуі бойынша: CaCO3 = CaO + CO2 – 180кДж. 200кг кальций оксидін алу үшін қанша жылу жұмсалуы керек?

• Есептер шығару

• Сәйкесін тап

• Үйге

• Үйге тапсырма:
• § 22, 23. Көміртек және оның қосылыстары.
• 12 есеп (105 бет)
• 9 есеп (110)

• Сабағымыз аяқталды.
• Сау болыңыздар!