2. 1669ж неміс алхимигі Х.Бранд қай элементті ашты?
3. Құрамында қоректік элементі бар заттар қалай аталады?
4. фосфордың реттік нөмері нешеге тең?
5.Тыңайтқыштар шығу тегіне қарай нешеге бөлінеді?
6. Фосфордың неше аллотропиялық түрөзгерісі бар?
7.Тыңайтқыштар қоректік элементтің болуына қарай нешеге бөлінеді?
8. Фосфор қышқылының формуласы?
Кім жылдам?
9.Азотты тыңайтқыштар дегеніміз не?
10.Қазақстанда Ә.Б.Бектұров пен оның шәкірттері қай тыңайтқыш түрін зерттеді?
11.Фосфордың электрондық формуласын ата?
12. Калий тыңайтқыштары нешеге бөлінеді?
13.NaNO3, KNO3, NH4NO3 қай тыңайтқыш түріне жатады?
14. Фосфор оксидінің формуласы?
15. Фосфор қандай тотығу дәрежесін көрсетеді?
16.Фосфор қай периодта, қай топта орналасқан?
С
Көміртек. Табиғаттағы айналымы.
Көмір қышқылы және карбонаттар
Сабақтың мақсаты :
Сабақтың мақсаты :
Білімділік: Көміртек және оның қосылыстарының табиғатта таралуы, атом құрылысы, ашылу тарихы, периодтық жүйедегі орны, негізгі қасиеттері, қолданылуы мен көміртектің биохимиялық рөлі туралы түсінік беру
2. Тәрбиелік. Көміртек, атом құрылысы, қасиеттерін түсіндіре отырып, оқушыларды тазалыққа, қоршаған ортаны қорғауға, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға, элементті тиімді пайдалануға тәрбиелеу.
3. Дамытушылық. Көміртек, атом құрылысы, қасиеттерін түсіндіре отырып, Химия пәнінен алған білімдерін жетілдіру, өз бетінше іздену қабілетін дамыту.
Жаңа сабақ
С
Көміртек
Периодтық жүйедегі
орны
Ашылу
тарихы
Физикалық қасиеті
Аллатропиясы
Химиялық қасиеті
Табиғаттағы
айналымы
Қолданылуы
1780ж.франсуз
ғалымы
А.Лавуазье
көміртекті
Зерттейді. 1827ж
латынша
“карбонеум”
көмір деп ат
береді
Орысша “углерод”
деп атауды
1824 жылы
орыс ғалымы
М.В.Соловьев
ұсынған.
1928 жылы
“көміртек” деп
атауды
аудармашы
Р.Бөкейханов
ұсынған.
Ашылу тарихы
12С
Периодтық жүйедегі орны
Атом құрылысы
Малахит Кальцит
Cu2CO3(OH)2 CaCO3
Доломит
MgCO3 Бор
CaCO3
Сидерит Әктас
FeCO3 CaCO3
С
Физикалық қасиеті
Көміртектің аллотропиялық
түр өзгерістері
алмаз
графит
карбин
фуллерен
Аллотропия – (грекше allos - өзге және
tropos – бұрылыс, қасиет ) химиялық
элементтердің бірнеше жай заттар
түрінде болуы.
Қазақша тұрпаттастық деп аталады.
Алмаз – түссіз, электр тогын өткізбейтін, тығ – 3,5г/см тең қатты зат.
Алмаздың түссіз, мөлдіреген түрі – бриллиант деп аталынады.
Ең әдемі бағалы тастар, әшекейлі заттар әзірленеді.
А л м а з
Графит – сұр түсті, аздап жылтыры бар, қолға, денеге, қағазға оңай жұғады. Тығыздығы 2,17 – 2,3 г/см тең. карандаш өзегін, отқа төзімді ыдыстар, электрод өндіруде қолданылады.
Г р а ф и т
Карбин
Карбин-қара түсті ұсақ кристалды ұнтақ. Карбин кристалдары бір немесе үш байланыспен немесе қос байланыспен тізбектесе қосылған көміртек атомдарынан тұрады: =С=С=С=С=
Карбиннің қаттылығы графиттен жоғары, бірақ алмаздан анағұрлым төмен. Жартылай өткізгіштік қасиеті бар. Ауа қатысынсыз 2800 С –қа дейін қыздырғанда графитке айналады.
Фуллерен
Олар көміртек атомдарының белгілі бір сандарынан – С 60, С70, С84 және т.б. тұратын тұйықталған құрылымдар.
Фуллерендер аккумуляторлық батареяларды шығаруға қолданылуда. Оның өз «ағайындарынан» айырмашылығы — сыйымдылығы бес есе көп, салмағы өте аз, жоғары экологиялық сапасы мен санитарлық қауіпсіздігінде. Батареяның бұл түрін жеке компьютерлер мен дыбыс аппараттарының қоректену көзіне пайдаланады.
Химиялық қасиеті
Жай заттармен
Күрделі заттармен
С
С
С
СН
4
Н
2
СF
4
СO
СO
2
O
2
O
2
СaC
2
CS
2
S
Ca
Жай заттармен
Күрделі заттармен
С
СО
2
НSO
2
СO
НO
2
СО
2
HNO
4
НSO
2
4
конц
сұйық
әрекеттеспейді
3
Қолданылуы
Табиғаттағы айналымы
Көміртегі оксидтері
Физикалық қасиеттері.
Көміртек (ІV)оксиді СО2 - иіссіз, түссіз, ауадан 1,5 есе ауыр газ . Ол жанбайды және басқа заттардың жануын қолдамайды. Осы қасиетіне сәйкес өрт сөндіруге қолданылады. Атмосфералық қысымда СО2 газы -78°С-та қайнайды.
Физикалық қасиеттері. Көміртек (ІІ) оксиді СО - түссіз, иіссіз, дәмсіз, ауадан сәл жеңіл, улы газ, суда нашар ериді, қайнау температурасы өте төмен -192°С
Көмір қышқылы, карбонаттар
Н2СО3 – әлсіз, екі негізді, тұрақсыз қышқыл. Ол тек ерітіндіде ғана болады. Әлсіз электролит, диссоциациялану дәрежесі 0,17%.
О
Құрылымдық формуласы: Н – О – С – О – Н
Алынуы
1) Көмірқышқыл газын суда ерітіп:
СО2 + Н2О = Н2СО3
2) Тұзынан күшті қышқылмен әсер етіп:
Na2CO3 + 2HCI = 2NaCI + H2CO3
Екі негізді болғандықтан сатылы диссоциацияланады:
Н2СО3 Н + НСО3 НСО3 -гидрокарбонат-ион
НСО3 Н + СО3 СО3 - карбонат-ион
Химиялық қасиеттері:
Сілтілермен әрекеттесіп екі қатар тұздар түзеді:
Н 2СО 3 + 2NаОН=Nа 2 СО 3 +2Н 2О
натрий карбонаты
Н 2СО3 + NаОН=Nа НСО 3+Н 2О
натрий гидрокарбонаты
Nа НСО 3+ NаОН=Nа2 СО3 +Н2О
Көмір қышқылының тұздары
Қыздырғанда ыдырайды:
СаСО 3 =СаО+СО 2↑
2NаНСО3 =Nа 2СО3 +СО 2 ↑+Н 2О
Гидролизге ұшырайды:
Nа2 СО 3+НОН=NаОН+NаНСО 3
Сапалық реакциясы:
Nа 2СО 3+2НСl=2NaCl+СО 2 ↑+Н 2О
СО 2↑+Са(ОН) 2 = Са СО 3 ↓+Н 2О
ақ тұнба
Бекіту
Тренинг ойындары
№1. “Сенесің бе, сенбейсің бе?
(берілген сұрақтарға “иә” немесе “жоқ” деген
сұрақтармен жауап беру керек)
Сенесің бе, сенбейсің бе, - көміртектің таңбасы
“эс”
Сенесің бе, сенбейсіңбе, - көміртек латынның
“карбениум” деген сөзі
Сенесің бе, сенбейсіңбе, - алмаз көміртектің
түр өзгерісі
Сенесің бе, сенбейсіңбе, - көміртектің
атомдық массасы 15
Сенесің бе, сенбейсіңбе, - периодтық кестеде
көміртек үшінші қатарда тұр.
Сенесің бе, сенбейсіңбе, - көміртектің пратон, нейтрон саны 6 – ға тең.
Сенесің бе, бенбейсің бе, - тотығу дәрежесі – 5 ке тең.
