Тұқымқуалаушылық деп тірі организмдердің белгілі бір қасиеттерді, белгілерді келесі ұрпаққа беру қабілеті.
Тұқымқуалаушылықты зерттеу барысында әртүрлі факторлардың әсерінен келесі ұрпақтарда алдыңғы ұрпақтарға қарағанда өзгеше белгілер пайда болады. Бұл қасиетті өзгергіштік деп атайды. Осылай тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік байланысты болады. Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылымды генетика деп атайды.
Басқа тірі организмдерге қарағанда зерттеуге ыңғайлы объект – микроорганизмдер болып шықты, - себебі олардың өмірлік циклі қысқа, тез көбейеді және көп ұрпақ қалдырады. Әртүрлі факторлар әсерінен (температура, ультракүлгін, рентген сәулесі) өздерінің қасиеттерін өзгерте салады. Микроорганизмдер генетикасын зерттеуде генетикалық информация тасымалдаушы ролін ДНК атқаратыны көрсетілді. Бактериялардағы ДНК 2 жіпшеден тұрады. ДНК құрамында азотты заттар бар – аденин, гуанин, цитозин, тимин. Тұқым қуалаудың бірлігі – ДНК жіпшесінің аймағы болып келетін ген, ал гендердің жиынтығын генотип деп атайды немесе геном.
Гендер 2 – ге бөлінеді:
1.құрылымдық – олар жасушабөлетін белгілі бір ақуыз туралы ақпаратты сақтайды.
2.реттеушілер (регуляторлар) - олар құрылымдық гендердің жұмысын реттейді.
Микроорганизмнің өзгергіштігін зерттеуде өзгергіштіктің ерекше формасы анықталған. Ол – диссоциация. Кейбір өсімдерді (культураны) тығыз қоректік ортаға сепкенде колониялар 2 – ге бөлінген:
1.тегіс, дөңгелек, жалтырауық колониялар – S форма
2.жалпақ, дұрыс емес формалы, мөлдір емес колониялар – R форма.
Әртүрлі жағдайларда S формалар R формаға айналып кете алады, ал R форманың S формаға айналуы қиындау.
Бактериялар жасушаларында болатын өзгергіштіктің тұқым қуалайтыны – генотиптік өзгергіштік деп, ал тұқым қуаламайтыны – фенотиптік деп аталады.
Фенотиптік өзгергіштік немесе модификация – микроорганизмдердің өмір сүретін ортасының қолайсыз жағдайына жауабы.
Модификация 3 түрлі болады:
