Кіші мектеп жасындағы балалардың шығармашылығын арттыруға бағытталған арт-терапиялық жаттығулар және арт-терапияның әдістері

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Философия және Саясаттану факультетінің

«Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығының 3-курс студенті.

87752621570.

• 
  бала өзін қорғауға – тынышталады немесе керісінше жандандырады, кез-келген жағдайға дайын болады, қызығушылығын арттыруға көмектеседі;
  
• 
  психолог пен баланың арасында байланыс орнайды;
  
• 
  баланың шығармашылық мүкіншілігі мен қарым-қатынас орнатуға көмектеседі;
  
• 
  бала өз-өзін жоғары бағалайды;
  
• 
  эмпатиялық қабілетін дамытады;
  
• 
  мектепте, басқа да адамдармен қарым-қатынасын дамытуға, тұлғааралық қарым-қатынастарын нығайтуға көмектеседі;
  
• 
  егер бала қызықты іспен айналысса – музыкалық ойындар, ән айту, би қозғалысымен, қазақша музыкалық аспаптармен өз-өзіне бағынады. [3.82 б]
  

Бұл жаңаша тәсіл. Сабақ бір сюжетке байланысты бағытталады да , театрландырылған кейіпте өтеді. Бұл тәсілде сабақтың түрлі әдіс-тәсілдері бір-бірімен үйлесім табады.  «Түстермен байланыс» терапиясы арқылы баланың түстерге таңдау жасауы - бұл түйсік пен қабылдаудың дұрыс бағытта дамуын қалыптастырады. Түйсігі мен қабылдауы мол баланың қоршаған дүние жайлы көзқарасы кең, жан-жақты келеді. Сөйтіп баланың сенсорлық мәдениеті,оның түйсігі мен қабылдауының даму деңгейі ойдағыдай дамыған таным қызметінің алғы шарты болып табылады. Балалар ересектерге қарағанда анағұрлым сезімтал болғандықтан, түстердің әсерін күштірек қабылдайды. Ол үшін баланың әуестігіне мән беріп, қай түсті ұнататынын аңғару керек. Балаға жақтырмайтын түстерін тықпалауға болмайды.. Баланың қай түске ұмтылатындығына қарап, үнемі ұнататын түстері арқылы оның туабітті табиғи ерекшелігін, темпераментін анықтауға болады. Түс арқылы емдеуді бала тәрбиесінде күнделікті қолдану керек. 

Құм терапиясында ағаш жәшік қолданылады. Құмдықтың жан-жағы мен оның түбі көгілдір түске боялады. Бұл модель татулық әлемін білдірсе, сонымен қатар көгілдір түс адамға тыныштық сыйлайды. Міне, осындай жұмыстарының нәтижесінде балалар бойларына үлкен сергектік қуаты мен сенімділік алады. 

Кіші мектеп жасындағы балалармен арт-терапиялық жаттығуларды жоспарлау кезінде, оларды өткізу барысында бірқатар сәттерді ескеру қажет.  Олар жаттығуларды дұрыс таңдау, оларды орындау алдында топқа нұсқау беру, дер кезінде тоқтау және нәтижелерді талқылау. Осы мәселелердің әрқайсысына жеке тоқталып өтейік. [2]

Жаттығуды таңдау

Қандай да бір жаттығуды таңдаған кезде жаттықтырушы төмендегі жәйттарға назар аударуы тиіс:

1.  Жаттығуды өткізудің нәтижесінде қандай өзгеріс болуы мүмкін:

                   Жалпы топтағы жағдай өзгереді;

                   Топтың әрбір мүшесінің жағдайы өзгереді;

                   Көп жағдайда топтың бір немесе екі- үш мүшесінің жағдайы өзгереді;

                   Мазмұндық жоспарда ілгері жылжуға мүмкіндік беретін деректер жиналатын болады.

2. Топтың жағдайы қай деңгейде: топта бірауыздылық басым болған сайын, онда еркіндік үдей түседі, топтың әр мүшесі өзін еркін сезінеді, бұл жаттығуларда тәуекелдік басымырақ болады. Мұндай жаттығулар қатарына ең алдымен топ мүшелерінің жаттығуды жүзеге асыру барысында дене жанасуы қажет және көзді жұмып арқылы жасайтын жаттығулар жатады. Бұл жаттығуларды өзінің межелі уақытынан бұрын жасау топта қолайсыздық орнататын шиеленістікті арттыра түседі.

3. Топтың құрамы: әлеуметтік- демографиялық мінездемелер (жынысы, жасы және т.б.), сондай- ақ дене бітімі жайлы мәліметтер

4. Күн тәртібі: тәуліктің бірінші жартысында түрлі мәселелер мен шаруаларды бір уақыт ұмыттыратын «осы сәтте және осы уақытта» жағдайға енуге мүмкіндік беретін топтық емес жаттығуларды өткізу дұрыс болмақ, сондай- ақ бұл назарды жинақтауға, ойлау белсенділігін арттыруды қажет етеді. [3]

Ал тәуліктің екінші жартысында шаршағандығыңды ұмытуға мүмкіндік беретін, эмоционалды серпілуге жағдай тудыратын жаттығуларды өткізген жөн. Жаттығулардың соңғы түрін сонымен қатар, топтың барлық мүшесіне немесе кейбір мүшелеріне қиындық тудырған қызу талқылаулардан кейін өткізуге болады.

5. Келесі жұмыстың мазмұны.

Нұсқаулық. Жаттығулардың тиімділігі көп жағдайда ең алдымен қажетті және толық ақпаратпен қамтылған нұсқаулықтың анық, айқын болуына да байланысты. Нұсқаулықта күрделі тәсілдер мен керексіз түсіндірмелер шамадан тыс болмауы керек. Сондай-ақ, жаттықтырушының жаттығу уақытынан артық уақыт нұсқаулық бергені дұрыс емес. Кей жағдайда, нұсқаулықты түсіндіру барысында жаттығудың қалай орындалуы керектігін көрсететін мысалдар келтіруіне болады. [2]

Нұсқаулықты түсіндіру кезінде жаттықтырушы топтың әр мүшесінің назарын өзіне қаратып, визуальды байланыс орнатуы керек. Бұл топ мүшелерінің назарының жоғарлығын арттырады, нұсқаулықтың қандай да бір үзінділерін жіберіп алу және алаңдау мүмкіндіктерін төмендетеді. [2]

Жаттықтырушы топ мүшерлерінің жанары мен бет қимылдары арқылы бір нәрсені түсінбей қалғандықтарын байқайды, және нұсқаулықты: «Мүмкін түсінбеген жерлер бар шығар, толықтырайық па?» деген сұрақ қойып, жоғарыда атап кеткен әрекет танытқан топ мүшелеріне назарын аударады.

Жаттығуды нұсқаулықты барлығы түсініп, қалай жасау керектігін толығымен меңгерген сәтте ғана бастау керек. Дегенменде нұсқаулықты барлығы түсінгендігін тексергеннен кейінде топтың кейбір мүшелерінің арасында бір нәрсені түсінбей қалғандар болады. Осындай жағдайда жаттығуды тоқтатып, қайтадан анық- қанығын түсіндіру керек.

Жаттықтыруды жүзеге асыруға жаттықтырушы қатысуы тиіс пе? Бұл сұраққа нақты жауап таба алмаймыз. Бұл сұрақтың нақты жауабын беруден бұрын бірқатар бағдар берген дұрыс болар.

Жалпы ортақ ой – жаттықтырушы мүмкіндігінше тәуліктің бірінші жартысында орындалатын жаттығуларға қатысуы тиіс. Бұны ереже ретінде де қабылдауға болады. Сондай- ақ топтың әр мүшесімен жекешілдік кері байланыс орнатуға бағытталған жаттығуларға да қатысуы керек.

Егерде топ мүшелерінің тақ немесе жұп болуы талабы қойылатын жаттығулар болса, жаттықтырушы топ мүшелерінің қаттар санын реттеу үшін, қатысуы немесе қатыспауына болады.

Жаттықтырушы орындалу барысында оның жетекшілік етуі қажет жаттығуларға қатыспайды. Сонымен қатар жаттықтырушы топ мүшелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуі қажет, мысалы көзді жұмып жасайтын жаттығуды орындаған сәтте жаттығуға араласпайды.

Егер жаттығу ең алдымен жалпы топтың немесе оның әрбір мүшесінің жағдайын өзгертуге бағытталса, «Сіз өзіңізді қалай сезінесіз?», «Қазір сіздің көңіл- күйіңіз қандай?» және т.б. қысқа түрдегі сұрақтар қоюға болады. Мұндай сұрақтарға кей жағдайда қайталанатын «жақсы», «бір қалыпты», «көтеріңкі» деген жауаптар естиміз. Кей жағдайда жаттықтырушы топ мүшелерінің көңіл- күйінің қандай деңгейде екендігін байқағандығын жеткізеді, мысалы: «Бәріміздің көңіл- күйіміз көтеріңкі. Енді жұмысымыздың жауапты кезеңіне көшсек болады ғой?», «Менің байқауымша, бәріміздің жанарымыз жарқын, көңіліміз көтеріңкі сияқты, сондықтанда жаттығуымызды жалғастыруға болады» және т.б. [2]

Сұрақты жаттығудың өтуіне байланысты қоюға болады. Жаттықтырушы жаттығу барысын қадағалай отырып, қатысушылар қиындыққа тап болмады ма (болған жағдайда, ол қандай қиындықтар), қатысушылардың жағдайы қалай, неге қол жеткізуде және керісінше неге шамасы жетпей жатқандығын бақылауға алады. Бұл бақылаулары жаттығу аяқталғаннан кейінгі сұрақтардың түрін анықтауға мүмкіндік береді.

Аталмыш жинаққа енген психогимнастикалық жаттығуларды баяндай отырып, біз көп жағдайда туындауы мүмкін сұрақтар мен талқылаулардың түрлерін ұсынамыз.

Бұл тарауда келтірілген барлық жаттығулар үш тармаққа топтастырылған:

1. Жалпы топқа немесе оның әрбір мүшесінің жағдайына әсер ететін жаттығулар (оларды жұмысқа қабілеттілігін арттыруды көздеген жаттығулар деп атайық).

2. Жұмыстың мазмұндылық қырына бағытталған жаттығулар (оларды мазмұндық жоспар жаттығулары деп атайық).

3. Жекешілдік кері байланыс орнатуға арналған жаттығулар.

Жаттығуды талқылау түрі аяқталғаннан кейін жаттықтырушы қоятын сұрақтар жаттығудың көздеген мақсатына байланысты болмақ. Басты қойылатын ортақ талап: жаттығудың мазмұнды ақпарат алуға бағыты жоғары болған сайын, оны талқылауға кетіретін уақыт мөлшері де арта түседі.

1. 
   http://stud.kz/ интернет сайты;
   
2. 
   http://journal.kzu.kz/ интернет сайты;
   
3. 
   Арт-терапия в работе с детьми: Руководство для детских психологов, педагогов, врачей и специалистов, работающих с детьми. — СПб.: Речь, 2006. — 160 с, илл. Киселева М.В.
   
4. 
   Арт-терапия. Раскраска для детей. 126 с. 2015 г.
   Lauren farnsworth.