Комиссар єаббасов

Айбала. Қыздар...достарым...қуанғанда бір, қорыққан да бір деген осы екен-ау...

Зейнеп. Қорыққаны несі...

Айбала. Жоқ дейім-ау...

Зурә. «Жоқ дейім-ау»,- деп тіпті сүйгеніне қосылып алған соң, қуанғаннан не айтарын білмей тұрғанын...

Айбала. Қуанбай енді...

Зейнеп. Сен қуанбағанда...

Айбала. Сенші?

Зейнеп. Мен де қуанам...

Зурә. Сенің қуанышың біздің де қуанышымыз. Бірақ...

Айбала. «Бірақ» деп үшеуіміз бір-ақ күні күйеуге шықпадық деп тұрсың ба?

Зейнеп. Сөйтсе қандай тамаша болар еді десеңші.

Айбала. (Қалжыңдап) Онда бүгінгі тойды тоқтата тұрайын, қыздар...

Зейнеп. Ол сыртың ғана ғой, Айбала. Ішінде не жатқанын біз сезбейтін шығармыз...

Зурә. Бізді қанша дос десең де біз саған Мақсот бола аламыз ба!

Айбала. Мақсоттың жөні бір басқа, сендердің жөнің бір басқа емес пе?

Зейнеп. Е, бәсе, сөйтіп шыныңды айтсаншы онан да...

Зурә. Қыздар, кісілер келіп қалмай тұрып осындай оңашада бар ғой, бос сөзді қойып, даярланып алайық...

Зейнеп. (қалжыңдап) Күйеуге шығатын қызымыз (Айбаланы нұсқап) міне дап-даяр тұр. Ал бізге тағы не даярлық керек.

Айбала. (қалжыңдап) Менен көрі енді елдің көзі сендерге көбірек түседі, қыздар.

Зурә. Қалжыңды қоя тұрыңдаршы. Айбала, сен осы көйлегіңді киесің бе?

Зейнеп. Әне бір көйлегің кисе қайтеді...

Айбала. Қайсы?

Зейнеп. (Екінші бөлмеден Айбаланың екі-үш көйлегін алып шығады) Мынаны деймін, (айна алдында Айбаланың үстіне сыртынан өлшеп қарасып жатады)

Айбала. – Осы үстіміздегісіше...

Зурә. Әне біреуін байқайықшы...

Зейнеп. Қой одан мынау жақсы.

Зурә. (Ойланып) Күйеуге шығатын қыз қандай көйлек киюші еді тойында?

Айбала. (Қалжыңдап) Күйеуге шыққалы тұрғанымыз осы, оны кім білсін...

Зейнеп, Қыздар-ау, мен бір сөз айтайыншы...

Зурә. Иә...

Зейнеп, Айбаланың дәл осы үстіндегі көйлегінен лайықтысы жоқ. Тойымыз да екеуіміз де дәл осындай көйлек киетін болайық. Осы уәде болсын жарай ма?

Зурә. Оның да дұрыс екен. Екеуіміз тойымызда қандай көйлек киерімізді білмей, аңырып тұрмауға бұ да жақсы болды. Айбала тойында мынадай көйлек киген дейміз ғой...

Айбала. Дұрыс достарым. Махаббаттан жаңылмасақ, адамшылық арымызды таза сақтай білсек, киім түзеп киюге көп ғылымның керегі жоқ қой.

Зейнеп, Сен бақыттысың Айбала. Сен жаңылған жоқсың.

Зурә. Сүйген жарың екі ажалдан қалды, енді бүгін той тойлағалы отырмыз. Неткен шаттық, неткен қуаныш десеңші.

Айбала. Бүгінгі той Бағыш тәтемнің де, Еркін ағатайымның да, Мақсоттың да, Мұраттың да – барлығымыздың да тойымыз. Кеше Еркін ағамның пьесасы ойналғанда Сергей Степанович әдейілеп келді... Қалайша қуанбассын, достарым.

Зейнеп. Мен театрда ойынның артынан Еркін ағайға жүгіріп келіп қуанғанымнан не дерімді білмей сасып қалып: «Еркін аға, молодец» - деппін. Ойпырмай, артынан ұялғаным-ай.

Зурә. Сен қайта өзің де шын молодец екенсін, Еркін ағайдың қасына баруға ел мұрша бермей, мен театрдың көзіме көрінген артисіне қайырлы болсын айта беріппін.

Зейнеп. Бүгін қайырлы болсын айтатын кісіміз көп...

Зурә. (Терезеден қарап тәтті қиялмен) Үшінші класта... Золотая осень... «Бодрая осень» есіңде ме?

Кроет уж лист золотой

Влажную землю в лесу...

Смело топчу я ногой

Вешнюю леса красу.

Айбала. (іліп ала жөнелді( Есімде, Зурә:

С холода щеки горят,

Любовь лесу мне бежать

Слышат, как сучья трещат,

Листья ногой загребать. (сағынышты қиялмен)

Ол балалық шақ қой (өзгеріп). Биылғы күзді айтсаңшы.

Зурә. Анық алтын күз. Қара адыр...

Алтын астық. Алтын дән.

Мақсот кіреді. Совет Одағының Батыры, Социалистік Еңбек Ері Алтын жұлдыздары, ордендері бар.

Зейнеп. Қонақтар екен десек...

Мақсот. Е, мен қонақ емеспін бе...

Зейнеп. Сен енді қонақ емессің, Мақсот...

Айбала. Бағыш тәтемдер екен десем...

Мақсот. (Әзілмен) Бағыш тәтеңді кешегі күні еркін ағаң да аңсаған...

Зейнеп. Сен кімді аңсадың сонда?

Айбала. Қойшы қыздар...

Зурә. Сезікті секірер деп сенікі не.

Мақсот. (Әзілмен) Серігін тауып секірген қызды сезікті деуге болар ма екен.

Зейнеп. Сондағы сезікті біз екенбіз ғой...

Зурә. Өз сөзіміз өзімізге тиіп жатыр екен ғой.

Мақсот. (әзілмен) Жүйелі сөз жүйесін табады, жүйесіз сөз... иесін таппай ма?

Зейнеп. Айбала бірдеме десеңші. Бір күн болмай жатып сен де Мақсотты жақтайсың ба. Қойшы тіпті.

Зурә. Достық қарызымыз қайда.

Айбала. (Әзілмен). Көкек өз атын өзі шақырып тұрған жоқ па екен.

Зейнеп. Иә, бәсе солай деші.

Мақсот. - Өзіне өзі атақ тағып, өз атын өзі шақырып жүрген көкек Тұрдықұл болса да мен кінәлімін бе?

Зурә. Кінәләсуға кетсең жеңілдің, Мақсот.

Айбала. – Көкек Тұрдықұл-ақ болсын, сол көкектен сезіктеніп секірген кісіні кім дейміз?

Мақсот. (Әзілден жеңіліп) Аталы сөзге арсыз таласады, не десеңдер де ерік өздеріңде...

Зейнеп. Бәсе сөйтіп жөңіне кел...

Зурә. Майдандағы жеңісіне мақтана бер. Бұл арада бізді жеңе алмайсың.

Мақсот. (Әзілмен) Үшеуіңнің ортаңа жалғыз түсіп қалған екем, тым болмаса Тұрдықұл да жоқ...жеңілмеске шара да жоқ.

Зурә. Болғанмен Тұрдықұлдың көмегі тие қояр ма екен. Ол кісі бас игелі қашан.

Мақсот. (Қалжыңдап) Ел жауды батысқа қарай қуып, немістердің тізесін бүктіріп, басын игізіп жүргенде, ол қағазға бас иіп, қыздарға жалбырынып жүрген екен ғой. (Мысқылдап) Тұрдықұл да қарап жатпаған екен.

Айбала. Қарап жатпағанын өзің де сездің ғой...

Зейнеп... (Қалжыңмен) Жеңіспен қайтқан жігіттердің кейбір жеңіл ойлап, аз-маз қателескендері болса, бүгінгі тойдың үстінде қатесін мойындайтын шығар.

Зурә. (Әзілмен) Ондай, ондай қателіктерін бүгін кешеміз.

Мақсот. Адамшылық арына жуытпай, сақтаған қыздардың алдында, ауыр күнде айнымай ер сенімін ақтаған қыздардың алдында жеңілсем де арман жоқ.

Зурә. Осындай қуаныштың үстінде көңілдегінің бәрін ақтарғың келеді.

Зейнеп. Енді қалай...

Айбала. Бұл тойға ортақ емес қайсымыз бар...

Зейнеп. Бәріміздің де тойымыз... Айбала мен Мақсоттың орны ерекшелеу енді...

Мақсот. (Қалжыңдап) Біз сендерге де тілектеспіз.

Айбала. (Қалжыңдап) Сендердің де ерекшелеу орын алатын тойларың тезірек болсын деп тілейміз.

Зурә. Қанша айтқанмен достар ғой.

Далада машинаның даусы естіледі, Айбала терезеден қарап.

Айбала. Еркін ағатайларым...

Зурә. Бәлі, біз әңгімемен отырып қалыппыз ғой...

Зейнеп. (сағатқа қарап) Уақыт та болып қалыпты.

Мақсот тұрып есік жаққа барады, Еркін мен Бақтыбала кіреді.

Екеуі де көңілді.

Еркін. Міне дұрыс. (Бақтыбалаға) Сенің жаңа асықпай жүргенің қыздарға сеніп жүр екенсің ғой.

Бақтыбала. Біздің қыздар сенетін қыздар. Соғыс кезінде бұл қыздар сендерді жоқтатқан жоқ.

Еркін. Бұлар енді жай ғана қыздар емес... мамандар ғой.

Бақтыбала. Әрине...

Еркін. Біздің қыздар осылай. Бақытты қыздар...

Зейнеп. Еркін аға, біз сізге ұятты болып тұрмыз...

Еркін. Е, неге?

Зурә. Театрда ойын артынан қайырлы болсын айта алмадық...

Зейнеп. Ел тіпті жол бермеді...

Еркін. Ойбай, үлкен ұят болған екен...Бәрекелді...

Зейнеп. Мен қуанғаннан дұрыстап та айта алмадым, Еркін ағай.

Бақтыбала. (Күліп) Еркін екеуіңе де қатты өкпелі тіпті...

Еркін. Дұрыс қыздар, дұрыс, қуаныш өздеріңдікі...

Бақтыбала. Қыздар...(Екінші бөлмеге кетеді, соңынан Айбала, Зейнеп, Зурә да кетеді).

Телефон соғылады, Еркін тыңдайды.

Еркін. Тыңдап тұрмыз сізді...Иә,иә...Еркін...күтіп отырмыз. Иә, иә (Күліп трубканы іліп қойды).

Мақсот. «Абзалдар ма? (Екінші бөлмеден Бақтыбала шығады).

Бақтыбала. Еркін біреу телефон соқты ма. Қонақтардың бірі емес пе?

Еркін. Мұраттар.

Даладан машинаның даусы естіледі.

Бақтыбала. Қыздар, қонақтар келіп қалды білем...

Зейнеп, Зурә. Қазір, Бағыш тәте.

Екі қыз қонақтарды қарсы алуға далаға шығып кетеді. Қаратай, Төкен, Қадиша кіреді. Кеуделерінде Ленин ордендері, Ортақ Балға

Алтын жұлдызы.

Қаратай. Келші қарағым, Мақсот (құшақтап) Қайырлы болсын! Бақытты болыңдар!

Бәрі амандасып жатады.

Төкен. Қайырлы болсын, Мақсот аға. Бірге тойладық деген осы ғой.

Мақсот. Рахмет Төкен, Қареке. Қайырлы болсын, Қадиша қарындас.

Қаратай. Келші Бағыш келінім, әсіресе саған айтамыз алғысты.

Бақтыбала. Рахмет, Қареке. Қайырлы болсын табыстарыңыз.

Еркін. Қуанамыз сіздердің ерлік еңбектеріңізге.

Қаратай. Қуаныш бәрімізге ортақ. Қараадырдың алабы адал еңбекті ақтады.

Төкен. -Лениннің шамын да жаққалы жатырмыз, Еркін аға. Майдандағы ерлікті көрсеттіңіз сахнадан. Енді мына Қаракеңдер колхозды көргісі келеді.

Еркін. Орынды талап... Далада машинаның даусы

Бақтыбала. Қыздар.

Зурә, Зейнеп асығыс шығып кетеді.

Еркін. Бұлар енді Мұраттар болар...

Бақтыбала. (Терезеден қарап) Бәрі келді...Жақсы болдық...

Аздан соң алдында Мұрат әйелімен, Қасым әйелімен, тағы бірнеше артист, артискалар, Зейнеп, Зурә кіреді. Бәрінің де қолында букет, Мұраттың кеудесінде «Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет Белгісі», «За доблестный труд» медалі бар, ҚасымдаҚызыл жұлды ордені, медаль басқа кейбір артистерде де орден, қалғандарында медальдары бар.

Еркін. Жоғары шығыңыздар, жоғары шығыңыздар!

Бақтыбала.

Мұрат. (Қызулау. Отырмай тұрып) Жоқ Еркін, біз әлі жоғары шықпаймыз.

Бақтыбала. – (Таңырқағандай) неге?

Мұрат. – (Тақпақтатып ала жөнелді)

Неге деген сұрақтың,

Жауабы дайын саспаймыз.

Еңбектен, сыңнан ешқашан,

Бой тасалап қашпаймыз,

Майданда батыр атанған,

Еңбекте ер деп ат алған,

Қаһарман батыр халқымыз

Тарихта ұлы айқаста,

Қан майданда шайқаста,

Жеңіп жүлде алып біз-

Әлем білген алыпбыз.

Сондықтан біздің көңіл шат,

Сондықтан біздің өмір сәт,

Бізде достық береке,

Бізде думан мереке.

Бізде анық махаббат,

Қалайша шалқып таспаймыз,

Қалайша әнге баспаймыз,

Рұқсат ет, достарым,

Ендеше тойды бастаймыз!

Барлығы қошаметтеп: «Рұқсат, рұқсат «Той бастар, «Той бастар».

Мұрат. Қане Қасым.

Хор.

Бақытты ұлы өмірдің адамымыз,

Жау жеңіп, еңбекке ер боп той тойлаймыз,

Өзі той, өзі думан заманымыз.
Көңіл шат, жүзім жарқын, әнім асқақ,

Бетімді көрген емес ешкім жасқап.

Қоса ағар қосағыңмен сүйіскейін жас,

Шашайық жырдан шашу тойды тастап.

Бәрі де қошаметтесіп жатады. Міне осылай болу керек, «Той осылай басталу керек», «Рахмет Мұрат» десіп жатады. Өлең менен жыр болмай тойдың сән» келе ме! Бәрі де қайырлы болсын айтысып жатады.

Еркін. (Мұратқа әзілмен) Ақынсың ғой өзің..,

Бақтыбала. (Әзілмен( Тойда айтпаған өлеңін қайта айтады енді...

Мұрат. (Қалжыңдап( Ақын болмасам да артист деген атым бар, тобымызбен келіп, томсарып тұра алар жайымыз жоқ.

Қасым. (Қалжыңмен) Қайда болса да программамыз дайын.

Мақсот. Рахмет, Мұрат аға! Бәріңізге де рахмет!

Бақтыбала. Еркін, Мұрат, тойды бастады...

Еркін. Қостауға біз дайынбыз. Толтыр онда бокалды.

Арақ құйылып жатады.

Мұрат. (Қалжыңдап) Иә, оған да кезек тақалды.

Әдетім бар мұндайда

Құрметтейтін ақаңды.

(Күліседі)

Еркін. (Қалжыңдап) Тойға келсең тойып кел,

Әдетіңді қойып кел,

Деген сөз де болатын,

Еске ал, Мұрат мақалды....

Күліседі.

Мұрат. Еңбегім жанып өркендеп,

Тұрғанда елім еркем деп,

Тойға Мұрат тояр ма,

Әдетін Мұрат қояр ма!

Еркін. (Күліп) Жеңілдім Мұрат, жеңілдім.

Қасым. (Әзілмен) Жеңілетін жөніңіз бар.

Мұрат. (Қалжыңдап) Жеңілмесең қыр соңынан қалады екен деме.

Бақтыбала. (Қалжыңдап) Әлекең жоқ болған соң, екуің еркіндеп қолма-қол өлең айтқыш болып отырсыңдар ғой...

Мұрат. (кенет өзгеріп) Айтпақшы, Әлекең қайда?

Еркін. Әлекең неғылсам жетем деген...(Есік қағылады) Ә жақсы болды, Әлекең шығар.

Мұрат. Әлекең болар енді...(Бақтыбала, еркін есікке барады. Абзал кіреді. Қайырлы болсын айтысып, жоғары шығыңыздар десіп жатады).

Абзал. Ал, жолдастар енді той-тойлауға болады. Ертең Қаракеңдер күтіп отыр. Тойдан-той, майданнан майдан. Еңбек ете білген соң, тойлай да білеміз. Бәріңді де құттықтаймын!

Еркін. – Рахмет, Абзал.

Бәрі де «Рахмет сізге де» - десіп жатады.

Бақтыбала. – (Күліп) Тойдың төр ағасы Абзал болсын деген ұсыныс бар.

Бәрі де: дұрыс, дұрыс, Абзал, Абзал!

Абзал. Ендеше сөз сенікі, Мұрат.

Мұрат. Тіпті де қарсылық жоқ (Боқалды қолына алады, бәрі тұра келеді). Жолдастар, достар...(Сырттан машинаның даусы естіледі)

Бәрі - Әлекең келді, Әлекең келді.

Мұрат. – Дұрыс-ақ.

Әлімбет кіреді.

Әлімбет. Қайырлы болсын, қайырлы болсын! Қайда Айбалажан, Мақсот.

Мұрат орнынан тұрып барып Әлімбетті жібермей есік жаққа тоқтатады. Қалғандары тұра келіп тұрған қалпында болады.

Мұрат. (Күліп) Тоқтай тұрыңыз, үлкен болсаңыз да мына көпшіліктен үлкен емессіз. Той дегенде қу бас домалайды қайда. Кешігіп келдіңіз, айыбыңыз бар. Жай қайырлы болсыныңыз қабылданбайды.

Қасым. – Соғыңыз, Әлеке, онда соғыңыз.

Еркін. – Оған Әлекең сасар ма екен.

Әлімбет. – Тіпті де саспаймын. (Ау деп көтеріп алып жырлай жөнеледі, басқалары ретті жерінде көтерісіп жатады)
Ал сұңқылда дауысым,

Бүкіл қағып көмейім,

Жел маядай есілте,

Ақ бөкендей желейін.

Асылдарын ақтарып,

Жырдан маржан төгейін.

Жаңылар жорғаң мен емес,

Тайпала басып жөнейін.

Желдіртпемді желпінте,

Желдіртіп бір берейін.

Өмір көркі жастарым,

Үстем болсын мерейің!

Артымнан-ай, алдым-күн,

Талмай шырқар даңғылмын,

Бақытты бол, Мақсотжан,

Жасын берсін Жамбылдың!

(Мұратқа қарап әзілмен)

Табалдырық аттатпай,

Өлең айт деп қинадың.

Жазаңды, Мұрат берер ем,

Той болған соң сыйладым.

(Айбалаға қарап)

Айналайын, Айбала,

Бақытты бол, қарағым,

Жасын берсін Динаның!
Бәрі де құрметтей көтеріп жатады: «Жаса Әлеке»,

«Бәрекелде!»

Әлімбет Мақсот пен Айбаланың маңдайынан сүйеді.

Әлімбет. Өмірлі болыңдар қарақтарым, бақыттарың арта берсін. Той тойға ұласты деген осы болатын.

Отырып жатып еркінге) Еркін театрды көргенде төбем көкке екі елі жетпеді. Орындадың тілегімді, рахмет, қайырлы болсын.

Еркін. Әлеке, рахметті Мұратқа айтыңыз.

Әлімбет. Екеуіңе де айтамын. Бәріңе де айтамын. Жарайсың, Мұратым!

Бақтыбала. Мұрат!

Мұрат. (Боқалын қолына алып тұра келіп) Достар, еліміздің жас мамандары, сөйіскен екі жастың махаббаты үшін, осындай адал махаббатымен еліміздің игілігіне жемісті еңбек етулері үшін, бақытты болулары үшін!

Әлімбет. Бәрекелде. Өмірлерің Қара адырдың егініндей көркейсің»

Қағысып ішеді. Есік қағылады.

Еркін. Кіріңіз, рахым етіңіз!

Бір қолында букет, бір қолында шләпәсі Тұрдықұл кіреді.

Тұрдықұл. (Басын иіп) Кешігіп келдім, ғафу өтінемін.. Қуанышқа ортақпын, ғафу өтінемін...

Еркін. Ештен де кеш тәуір. Қаһарлана білмесең, шын шаттана да білмейсің... Жоғары шық, Тұрдықұл.

Бақтыбала. (Тұрдықұлға арақ құяжы) Жоғары шық, Тұрдықұл.

Зейнеп. (Әзілмен Тұрдықұлға) Той жорасын бастап жүр едіңіз...жоғары шығыңыз.

Күліседі.

Зурә. Ырымыңыз текке кеткен жоқ...

Тұрдықұл. Жорам той болса, ырымым неге текке кетсін...

Зурә. – Ойыңыз орнынан шықпағаны болмаса...

Тұрдықұл. – Ғафу етіңіздер...ой деген ол енді...

Мұрат. (Сөзін бөліп) Тұрдықұл, құрғақ ойды енді қой...себебі енді...бүгін үлкен той...

Мақсот. Романтика құрғақ ойдан тумай, еңбектен, тойдан тусын.

Абзал. (Рюмкасын алып) Барлығыңыз үшін, достар. Майданда-батыр, еңбекте-ер өзіміздің совет адамдары үшін!

Еркін. Тойымыз тойға ұлассын!

Бәрі де. Тойымыз тойға ұлассын!

Хор. (Мұрат бастайды)

Асқақ жыр күңірентсін аспан астын,

Дос күліп, қас қалтырап құты қашсын.

Бізде даңқ, бізде бақыт, бізде думан,

Құтты болсын, тойымыз, тойымыз тойға ұлассын!