Балаға ат қою рәсімінің ырымдық мәні

3. Балаға ат қою рәсімінің ырымдық мәні

Балаға ат қоюда қазақ халқы, көбінесе,атақты адамдардың атын қойды дәстүрге айналдырған. Мысалы: елін сүйген ерлердей болсын деп халық ұл балаларын: Алпамыс, Төлеген, Бауыржан,Тоқтар деп атаса, қыз балаларын: Мәншүк, Әлия деп атайды, мөлдір махаббат пен асқан сұлулықты қастерлеген халық қыз балаларын көбінесе: Баян, Жібек, Ақтоқты,Қарашаш, Айгерім, Ақбала деп атайды.

Ертеде баласы тұрмай, шетіней берген соң ата-ана ырым етіп, балаларына-Итбай,Байбөрі, Итемген, Күшікбай, т.б. ат қойѓан.

Аттыњ атау кезінде жан-жүйеге әсер ететін, әдептілікке бейімдейтін қасиеттері сол аттыњ өз мәніне байланысты болады.

Балаға ат қоюда ұлағаттылық пен жауаптылық қажет. Кейде баланың бастапқы аты ол өсе келе түрлі себептерден “дуалы” ауыздардан шыққан қосымша атаулармен өзгеріп отырады (Әбілмәмбет-Сабалақ-Абылай, Ыбраим-абай, Сәдуақас-Сәкен, т.б.).

Әрбір адам есімінің өзіне лайық мағынасы болатындықтан, ат қоюда сол ат қоюшы есімінің түпкі мәнін, болашақтағы маңызын жақсы білуге тиісті. Қазақ есімдерінің көбісі көне түрік, араб сөздерінен болғандықтан, есімдердің мәнін кез-келген адам біле бермеуі мүмкін (мысалы: Ықлима-асыл, Ахмет-мақтаулы, Әбдікерім-мейірман,Баян-айқын, Ғабит-Бас июші, Ғали-бай, Зәкір-ес, Сәбит-берік, Перизат-әдемі, Ләззат-тәттілік, Мәрзия-сүйкімді, Медет-жәрдем, Рахат-тыныштық, Уәли-әкім, Тағай-нағашы, Талғат-өң, рең, т.б.).

Қазақ баласының бесігі-құс төсек, жастық, жаялық, жөргек, қол бау, тізе бау, тізе жастық, бесік көрпе, шүмегі мен түбегі тазалық үшін ыңғайлы нәрселерден даярланған, екі басы доғаша иіліп жасалынған, құрау шабақтары нығыз қиюластырылған, екі қос аяқтары дөңес табанды, арқалығы өрнектелген жанұә.

Бесікке салу рәсімі көбінесе, баланы қырқынан (қырық күннен соң шілде шашын қырқып, суға күміс теңге салып шомылдыру) шығарған соң кішігірім той ретінде өтеді. Бесікке салу рәсіміне шақырылған ауыл-үйдың әйелдері шашуын, жол-жорасын ала келеді. Баланы алғаш рет бесікке бµлеу рәсімі ұрпақ өсірген үбірлі-шүбірлі әйелге тапсырылады. Бесікті жабдықтау, Бесік шашуын жасау, түбек үстін отпен аластау, баланы бөлеу ырымдары мен дєстүрлерін орындау мерейлі, өнегелі түрде жүргізілуге тиіс. Баланы бесікке салушыға жәнге оның көмекшілеріне ата-ана атынан көйлек, жаулық сияқты сый тартылады. Үлкендер батасын беріп, баланың ер жетуіне, ананың үбірлі-шүбірлі бола беруіне тілектестік білдіреді. Ана қуанышы, аналар мейірімі, ырымдағы имандылық пен ізеттіліктер, бата беру дєстүрі аналардың аналық махаббатын арттырып, мерейін тасытады.

5. Беташар.

Беташар-қазақ халқының келін түсіру салтанаты кезінде, келінді құрметтеп, оған әлім бере айтылатын дәстүрлі салт жыры. Беташар келін түсіру тойы ортасынан ауған кезде басталатын. (Қазіргі салт бойынша беташар жыры жар-жар жырынан соң айтылады). Бұрын той асы ішіліп,сауық қызған кезде, бұған дейін оң жақта шымылдық ішінде жаңа жұрт алдынан жүз тасалап отырѓан келінді басына шєлі бүркеп, екі келіншек ( екі жеңгесі) екі жағынан қолтықтап көпшіліктің алдына алып шығады. Әуелі үшеуі қоса келіп, қалың көпке тізе бүгіп сәлем береді. Осы кезде келіннің бетін ашатын кісі ( жыршы, ақын немесе ауылдың осындайға бейімі бар әнші жігіті) бұлардың қасына барып тұрады. Келіннің енесі ақша, теңге түйілген жібек орамалды қамшының сабына, немесе таяқтың ұшына байлап, бет ашатын кісінің қолына ұстатады. Ол қамшының сабымен (таяқтың ұшымен) келіннің кеудесіне дейін түскен шєліні желпіп тұрып беташар жырын айтады. Жаңа түскен келіннің моралдық (өнегелік, адамгершілік) (заңы) кодексі іспетті болып табылатын бұл беташар жыры үш бµлімнен тұрады. Бірінші бөлімде жыршы келінніњ көрік келбетін мақтайды.

Беташардыњ екінші бөлімінде жыршы әндетіп тұрып келінді жаңа жұртпен – ауылдың ақсақалдарымен, өзінің атасымен, енесімен, қайнағалары-мен, абысындарымен, қайындарымен жеке-жеке (өлеңмен) таныстырады.
Келін сәлем қылатын әрбір адамның мінез-құлқын суреттеп, әрқайсысына арнайы сәлем еткізеді. Бет ашушы “Пәленге бір сәлем!”

деген сайын екі жағындағы екі келіншек келінніњ бетін ашып, қайта жабады, келін иіліп, аталған адамға тағзым етеді. Сөйтіп, ол түскен жеріндегі адамдармен әрі танысып, әрі олардың жақсы қылықтарынанүлгі-өнеге естіп, тәлім алады.

Беташардың үшінші бөлімінде жыршы келінніњ жүзін көргендері ұшін үлкендерден көмек сұрайды.

Осы арада жыршы кейбіреулердің сарањдығын шенеп, әжуа-күлкіге айналдырып жұртты да, келінді де күлдіреді. Сөйтіп, ол келінге тойға келген қалыњ көптен мал жинасып береді. “Келіннің бетін кім ашса, сол ыстық” деген мәтел осыдан туған. Беташар жыры арқылы халық жас келінді келін боп түскен күннен бастап тәрбиелейді.

Сыңсу-қазақ халқының қыз ұзату әєстүріндегі рәсімнің бір түрі. Бұл рәсім бойынша ұзатылған қыз ењәєуелі ұзатылар алдында бір жаулық-ты жамылып, ең жақын жеңгесімен, не сіңлісімен сыњсып (жылай қоштасып) өзінңњ мұңын айтады. Сыңсудың мұңлы әуені, мұңайып айтылатын сөздері, көбінесе, ескі замандағы бойжеткеннің “еріксіздігін” бейнелейді.Ұзатылған қыз “ауылмен қоштасу” рәсімінде туған туыс-қандарымен қоштасу ретінде өзінңњ құрбы-құрдастары мен тетелес сіңлілерін және жас жеңгелерін ертіп жүріп, ауыл арасында (Сыңсу-қимай жылау деген мағынаны білдіреді.

Ұзатылған қыз сыңсу арқылы ата-ананың, туған-туысқандарының, аға-жеңгелерінің жақсылығын, ел-жұртының қайырымдылығын, туған жерінің тамаша табиғатын сүйсіне жырға қосып, күйіне әндетеді.

Сыңсуда ұзатылған қыздың жек басының мұңы әлеуметтік мәселелермен (“Бермедің әке теңіме”, “Сатылып кетіп барамын”) ұштасады да, ескі әдет-ғұрыптың келеңсіз жайларын ашық айту жиі кездеседі.

Неке қияр

Неке қияр (неке қию)-қазақ халқының үйлену дєстүрінің міндетті рәсімі. Бұрын неке қияр рәсімі діни (шариғат) жолымен жүргізілсе, қазір әрі дін жолымен, әрі жаңа замандық құқықтық жолмен ұйымдастырылады. Бұрынғы тұрмыс-салттың рәсім бойынша үйленушілердің ата-аналарының және неке қиятын молданың таңдауымен үш жігіт жас жұбайлар некесінің куәгері болады.

Молда бір алланың атынан үйленушілердің ризашылығын сұрайды. Үйленуші жігіт: “Мен (өз атын атайды) өзім таңдаған (атын атайды) өзіме өмірлікке жар етуге ризамын, татулықты бұзбай, адал жар болып, өнегелі өмір сүруге бейілмін” деп серт береді. Жар болуға келіскен қыз: мен (атын атайды) өзім ұнатқан (атын атайды) өзіме баспе етуге ризамын, әрқашан адал жарлық қызмет етуге бейілмін” деп, некелік серт береді.

Куәлікке даярланған жігіттер, өздерінің куәгер екендіктерін айтады.

Содан кейін рәсімдік дұға оқылған неке суын молда жас-жұбайларға, куәгерлерге, қатысып отырғандарға бір-бір ұрттатып, неке суына салынған сақиналарын жас жұбайлардың қолына салып, некені батамен бекітеді. Ата-ана батасын беріп, екі жастың некесімен құттықтайды.

Жөн-жоралғы, кәде рәсімдердің тәрбиелік мәні.

Қазақ халқының әдептілігі тарихи қалыптасқан мәдени үлгі болып табылады әдептілік негіздері: әдеп, рәсім, дәстүр, әдеп-ғұрып, салт-сана . Халқымыздың салт-санасы-ұрпағына берген үлгі-өнегесі, мәдени мұрасы. Халқын сүйген адам сол халқының салт-санасын қастерлеп, үйреніп, оны өнеге тұтуға тиіс.

Жақсы әдеттер дағдыға , дағдыдан әдепке айналады. Әдеп-әрбір адамның тәртібі мен инабаттылығын көрсететін салт-сананың ұлттық белгісі. Әдет, әдет-ғұрып, әдеп, дәстүр, ғасырлар бойы қалыптасып жаңаша жақсылықтармен толысып, салт-санаға сіңген. Яғни мүлтіксіз орындалатын заңдылыққа айналып, халық санасына сіңіп қастерлі қасиетке айналған Мысалы, сен кіші адам екенсің, үлкен адамды құрметтей біл, инабатты болу-парыз, иманды болу-борыш, т.б. Айыпты мойындау, айып төлеу, жылу беру , сауға беру т.б. рәсімдер-елдің тәртіптілік салты.

Халықтың салт-дәстүрлері сан алуан ырымдар мен тыйымдар, кәделер мен жоралғылар арқылы іске асырылады. “Құдыққа түкірме”-ырым әрі тыйым сөз.

1. Шілдехана рәсімінің әдептілік мәні.

2. Жөн-жоралғы, кәде рәсімдердің тәрбиелік мәні қандай?

3. Неке қияр рәсімдердің тәрбиелік мәні қандай?

4.Сыңсудың тәрбиелік мәні қандай?

5. Беташардың тәрбиелік мәні қандай?

6.Бесекке салудың тәрбиелік мәні қандай?
10-лекция. 6- тарау. Халық педагогикасындағы рухани мінез-құлықтық және азаматтық, патриоттық тәрбие.

Тақырыбы: Салттардағы, дәстүрлердегі, әндердегі, өлеңдердегі, мақалдардағы және мәтелдердегі өнегелі тәрбиелегендік, ар- ұяттылық, руханилылық жөніндегі халықтық түсініктер.

Лекция жоспары:

1.Жастарды парсаттылыққа, әдептілікке, үлкенді қадірлеуге отбасындағы аға ұрпақтың ролі мен үлгісі.

2.Қонақтармен амандасудың, қабылдаудың, қызмет етудің қарапайымдылығы пен әдептіліктің тәрбиелік мәні.

3.Патриоттық тәрбиенің негізгі өз отанына, халқына туыстары мен жақындарына сүйіспеншілікті тәрбиелеу.

4.Патриоттық сезімнің, азаматтық жауапкершілік сезімнің отан алдындағы азаматтық- борыштың өзара байланысы.

Мақсаты: Салттардағы, дәстүрлердегі, әндердегі, өлеңдердегі, мақалдардағы және мәтелдердегі өнегелі тәрбиелегендік, ар- ұяттылық, руханилылық жөніндегі халықтық түсініктерін кеңейту.
Лекцияның мәтіні:

1.Қазақ халқының ұлттық тәрбиесіндегі имандылық, қайырымдылық дәстүрлерінің маңызы өте зор.

“Тура биде туған жоқ, туысты биде иман жоқ” деп, халық иманды адамның әділетті, шыншыл болатынын уағыздайды. Халқымыздың қонақжайлылығы, кең пейілдігі, көпшілдігі, дос көңілділігі -- әлеуметтік имандылықтың белгісі. Имандылық дәстүрін қастерлей біліп, иманды адам болу – кісілік борыш.

Иманы кәміл адам м е й і р і м д і болады. Мейірімділік – адам бойындағы қасиетті сезі. Ат мейірімі, әке мейірімі, ана мейірімі, отбасындағы адамдардың бір – біріне деген мейір – шапағаты -- әдептік әсем құбылыс, түйсікті баурап алатын түсінік, ұлағатты ұғым, адамгершіліктің асқар шыңы. Мейірім адамның мерейі үстем болу үшін, ол ойлаған жақсылық, әсерленген әдептілік, жақсы көрген адамдарының Жан саулығы мен ден саулығы он қуанышқа бөлеуі тиіс.

2. Халқымыз ұрпағын м е й і р і м д і л і к к е тәрбиелеп, қатыгездіктен қашып, қаталдықтан сақтандырып отырған. Еліміз ер – азаматтарын мейірімді болса екен деген ниетпен Мейірман, Мейіржан, Мейірбек деген аттармен атап, жастарды үнемі мейірімділікке баураған. “Көпті жамандаған көмусіз қалады” деп, халқымыз мейірлі болу -- өз халқын сүю, бірлікшіл болу екенін уағыздайды. Бұл жайында біз жоғарыда толық айтып өттік (“Қайырымдылық пен мейірімділік” тақырыпшасынан қара). М е й і р і м д і л і к р ә с і м д е р і бата беру, байғазыбру, базарлық беру, көңіл сұрау, көңіл айту, жұбату т.б. жөн – жоралғылар арқылы іске асырылады. Ал мейірімділіктің іс жүзінде бір көрінісі – қ а й ы р ы м д ы л ы қ. Қайырымдылық – мүдделі, кіріптар, көмекке құштар адамдарға, табиғатқа, жан – жануарларға іс – жүзінде жақсылық жасау.

Табиғатты қорғау, тал тігу, гүл өсіру, жер суару, құстарға қамқорлық жасау, аңдарды аялау – қайырымдылықтың қалыптасқан халықтық үрдісі, оны орындай білу – парыз. Ол үшін әрбір адам өзінің қайырымдылық борыштарын терең сезініп, тебірене іс – қимыл жасауға міндетті.

Қазақ халқының меймандостық дәстүріндегі имандылық әдебі, меймандостық дәстүрінің кісілікке, адамгершілікке сену, оған құрметпен қарау, кісіліктің – адамгершіліктің тәрбиесінің көркем көрінісі, тәлімді тәжірибенің жемісі екендігін көрсетеді.

3. Кісі күту рәсімі кезінде адам арын ардақтау, намысқа тырысып, “нағыз адамгершілік” қарым – қатынас жасау, кемшілік үшін ұялу, ұялудың инабаттылық реңін көрсету, күтілген кісінің өнегелі сөзін тыңдай біліп, толғану, өнегелі кісіден үлгі - өнеге алу, қонқтың немесе мейманның алдында әдептілік, сабырлылық, көргенділік көрсету т.б. психологиялық құбылыстарды басынан кешіріп, “қонақ аз отырып, көп сынайды” деген сынақтан мүдірмей өтіп, өмірдің осы бір сәтті де, тәтті кезеңінен кісі психологиялық сабақ алады.

“Ер ел үшін туады”деп халқымыз ер бала туғанда “батыр”, “сарбаз”, “мұрагер”деген сүйінші сөздерін айтып, қуанады. Баланы “тепсе темір үзетін

батырлыққа,ерлікке, елінің елеулісі, халқының қалаулысы болуға тәрбиелейді. Бақытты балдырған ата-анасының үмітін ақтау үшін, олардың ұлағатты сөздері мен өнерлерін орындауға бейімделеді.

Балалар ес біле бастағаннан ел-жұрты, ата-анасы оларға үлгі-өнеге көрсетіп, халық тағылымдарынан тәлім алуға баулиды. Ертегілер мен аңыз әңгімелер, батырлар жырларындағы өнегелермен қатар, өмірде болған ұлы адамдардың өмірін үлгі етеді. Мысалы: ұлы ғалым Шоқан 3 жасында хат таныған ; ғұлама ақын Мәшһүр Жүсіп 8 жасында “мәшһүр”(білгіш) атанған; Абай атамыз жасында билікке араласқан атақты әулие батыр атамыз Райымбек 15 жасында керемет ерлік жасаған; қазақ халқының бірлігін сақтап, елдің ел болуына басшылық жасаған бабаларымыз : Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, 14-15 жасынан бастап халыққа әділ билік жасап, өздерінің шешендіктерін, данышпандықтарын танытқан. Ер баланың тәлім-тәрбиесі үшін халық тарихи қалыптасқан дәстүрлердің орындалуын қадағалайды. Ол үшін ең әуелі халық баланың намыс сезіңмін “ер намысын”қалыптастырады.

Ер намысы-тәлім -тәрбие арқылы қалыптасқан әулеттік, ұлттық, дәстүр, халықтық салт-сананың бір негізі. Бала тәрбиеленіп, кісілікке жеткен соң, ол өз намысын қорғай білуге міндетті. Егер ер намысын қорғай алмаса, ол азаматтық беделін жояды. Елін қорғау ерінбей еңбек ету, ата-анасын ардақтау, өнер үүрену, күшті, жігерлі болу айтқан сөзінде тұру, әділетті болу, біреуге жалынышты, кіріптар болмау, әйел адамды құрметтей білу,жасық болмау, оқу оқып, білімді игеру т.б. ізгі қасиеттерді бойына сіңіру-ер азаматтың намысын ақтап, абыройлы болуы. Халықтың өкімдік дәстүрін пір тұтқан ер азамат “Жаным-арымның садағасы” деп, арын биік ұстайды. Өз н.амысын, ел намысын қорғайды.

4.“Отан отбасынан басталады” – деп, халқымыз айтқандай, Отан – кең мағыналы, қасиетті ұғым. Әрбір адамның отбасы, тұрған мекені, өскен ортасы, ауылы, ауданы, облысы аймағы, өлкесі, мемлекеті – оның жарық дүниедегі жансаясы, өмір өрісі, оттай жандырған Отаны.

Ғаламындағы ғажап тіршілігінің қасиетті мекенін сүймейтін адам болмайды. Әрбір тіршілік иесіне өмірден қымбат не бар?! Сол өмірдің мерейлі мекенін қастерлеу, онда тұратын ақкөңіл адамдарды, еңбекшіл елді, қаһарман халықты қадірлеу, оны сүю дәстүрге айналған.

“Отан – оттан ыстық”, “Ер ел үшін туады, ел үшін өледі” – деп түйген халықтың қаһарманы Бауыржан батыр: “Отаның үшін отқа түс – күймейсің”, -- дейді. Отанның – егеменді елдің иесі – адал жүректі адамдар: ата – ана, аға – іні, апа – қарындас, бауырластар мен ағайындар, достар мен жолдастар, көршілер мен жерлестер, айналадағы асыл адамдар. Халық дәстүрінде, міне, осыларды сүюге жас баланы жалындата тәрбиелеу борыш саналады. Халықтың: “Ең әуелі өзіңді жаттай сыйла, жат жанынан түңілсін” деген мақалы сыйласым рәсімі халықтық дәстүрге айналғандығын көрсетеді. Әрбір әдепті адам өз Отанымен қатар, бүкіл адам баласын да сыйлауға тиіс. Халқымыз “Өз елің – алтин бесік”, “Басқа елдің сұлтаны болғанша, өз еліңнің ұлтаны бол” деп, ұрпақтарын өз елін қастерлеп, қадірлеуге үйретеді. “Егер Отаныңды сүйсең, оны жаудан қорғай біл ”, “Туған жердің топырағының иісі жұпар”, “Ит тойған жерінде, ер туған жерінде”, “Жекен жерінде көгерер, ер елінде көгерер”, “Туған жердің қадірін шетте жүргенде білерсің” деп, елді сүю ерді ерлікке ейімдейтінін дәлелдейді.

Біздің Отанымыз – егеменді, тәуелсіз қазақ мемлекеті. Жүз жиырмадан аса ұлт өкілдері тұратын осынау қасиетті мекенде, асқақтаған Алатаулы өлкеде, кеңшілігі керемет, дарқан дастарқандай балада, егіні теңіздей толқыған, төрт түлігі мыңғырған, өндірісі өркендеген мекенде өмір сүруші әрбәр адам өз Отанын жанындай сүйіп, оның көк байрағын көкке көтеруді мақтаныш тұтады!

“Жаным – арымның садағасы” дейтін әрбір азамат киелі ұлттық намыс сезімінен туған жердің әрбір гүлін аялап, тамаша табиғатын қорғауға міндетті. “Отанын сүймеген – опасыз” дейді халық. “Опасызда Отан жоқ, онда оған орын жоқ” деп, халық өз елін, Отанын сүймеген нақұрыстарды аяусыз жазалайды.

Отан – ана! Ана тілі білмеген, ана тілді сүймеген “ақылы жоқ желікбастарды” халық “мәңгіген мәңгүрт” деп, жек көреді. Ана тілді сүймеген адам халқын да сүймейді. Қазақ мемлекеті – біздің сүйікті Отанымыз. Егер біз Отанымызды сүйетін болсақ, оның мелекеттік тілін жақсы білуге міндеттіміз! Қазақ тілі – түркі тілдерінің ішіндегі ең бай, әуезді де тез дамығыш тіл. Халықтың тілашар дәстүрі ұрпақты ана тілі қастерлуге, ұлттық тіл арқылы елді құрметтеуге үйретеді.

“Халқын сүйген – салтын сүйеді”. Отанды сүю үшін, оның салтын, заңын сүюді ұрпағына тағылым етеді халқымыз.

5.Ел белгілері мен рәсімдерін қастерлеу дәстүрі және тәрбие.

Әрбір отбасының, әулетінің, рудың, ұлттың дәстүлік, салт – саналық белгілері -- әдепті сыйласам мен ар – намыстық, парыздық, борыштық іс - әрекеттің құжаттары іспеттес қастерлі, қасиетті нәрсе. Халқымыздың сол қасиетті белгілері: ен, таңба, Елтаңба, Елұран, Ту, жалау және әскерлік, сарбаздық ұрандар мен айырым белгілер.

Ертеден қалыптасқан белгі дәстүрлері – малға ен салу, таңба басу. Әрбір отбасының жеке иелігіндегі малына салынатын өз ені болады. Таңба белгісі көбінесе рулық белгіні көрсетеді. Ертеде әрбір рудың өз таңбасы болған. Ен - таңба отбасының, әулеттің, рудың меншігіндегі мал - мүліктерді қадірлеп, қорғай білу үшін жасалынған салттық көріністер еді.

Егеменді еліміз жер әлемдегі басқа мемлекеттермен терезесі тең, өркениетті ел ретінде өзінің Елтаңбасы мен Елұранын, Туы мен Жалауын белгілеп, осы бір қасиеті белгілердің мәнін әрбір ұрпақтың терең түсініп, оны қастерлей білуін талап етеді, әдептілік рәсімдерін орындауын көздейді.

Қазақстанның Елтаңбасының жарқын күн сәулесі, ел белгісінде көк аспан, шаңырақ, жарық жұлдыз, қанатты тұлпар, бидай сабақтары бейнеленген. Аспан көк – кеңшілік, тыныштық, биіктік белгісі. Кең пейілді еліміздің аспаны ашық, тыныштық сәулеті биік. Ашық аспанға тараған күн сәулелері сәулетті өмір санатын көрсетіп тұрғандай, биіктегі жарық жұлдыз Отанымыздың жұлдызы биіктеп, бақыт жұлдызынан нұр шашылып тұрғанын бейнелейді. Елтаңбасындағы алтын шаңырақ Қазақ халқының қасиетті шаңырағы биіктеп, отбасына күн – ананың жарығын шашып, бақыт жұлдызының нұрын төгіп тұр. Қазақта “қара шаңырақ” деген қасиетті сөз бар. Ұрпақтары өсіп, өркендеген алкен үйдің шаңырағын халық “қара шаңырақ” дейді. Сол “қара шаңырақтың” Елтаңбасындағы көрінісі шаңырақ астындағы халықтар бірлігін талап етіп тұр. Ондағы қанатты тұлпардың баламалық мәні халықтың аңыз – ертегісінен алынған. Аңыз бойынша, қанатты тұлпарға мінген алып батыр алты қат аспанға ұшып, жеті қат жер астына түсіп, халықты қасіреттерден азат еткен. Сол азаттық тұлпарының бейнесі – еліміздің азаттығының, ерлеріміздің жеңімпаздығының белгісі. Елтаңбадағы бидай сабақтары – молшылықтың нышаны. Аспаны ашық, жұлдызы жақыраған, шаңырағы биік, жеңімпаз, молшылық елінің перзенті болу – бақыт!

Көк байрақ – Туымыз – халқымыздың қасиетті, киелі белгісі. Ертеден – ақ халқымыз көк байрағы көтерілгенде “уа, аруақ, қолда!” деп, туды елдің, аруақтың киелі белгісі деп таныған. Сол көк байрақ астында батырлар сан рет жеңістерге жетіп, кең даласын, кемелді елін басқыншылардан қорғап қалды. Көк байрақтың жетілдірілген соңғы бейнесінің мәні зор: Туымыздың көк теңбіл – аспан көк болуы шексіз кеңдікті көрсетеді. Ту ортасындағы алтын күні – халқымыздың азаттық күні. Ол бүкіл әлемге нұрын шашып тұр. Алтын күнді қанатымен жебеп, өрге көтеріп, ұғып бара жатқан ақиық қыран құс – ерлік белгісі. Кең пейілді, кеңісі таза, жері кең еліміздің азат күні жарқырап тұр! Азат күнді, кең дүниені ерлікпен қорғайтын ақиық қырандай түлегі болу – бақыт! Көк байрақ – туымыз көкке көтерілгенде әрбір әдепті адамның Туға қарап, жеңімпаздық сезамі деп., ұлттық мақтанышы құлшындырып, қарқынды қажырының толқынды толғанысы пайда болады. Арайлы Ту көтерілгенде, ата – бабаларымыздың аруағы аялап, шалқыған шаттығымыз ет – жүрегімізді елжіретеді. “Менің мынау қасиетті Отаным – жнаымнан да қымбат!” деп, орайлы ой биігіне көтерілеміз. Төбеміз көкке жеткендей болады. Туымызды ұлы жиындарда, шеру – салтанаттарда алып шығып, көкке көтереміз! Көк байрақ – Туымыз еліміздің ең биік тұғырларындав көкке көтеріліп, желбіреп тұр. Біз Ту қасынан бас иіп өтеміз, серт айтып, қаһармандық іске кірісерде, халқымызға ант беріп, Туымызды сүйіп, оған табынамыз. Туымызды қорғау, Ту астында құрметтеліп, суретке түсу, Ту көтеруші болу қандай бақыт! Өйткені Туымыз – біздің еліміздің бейнесі, халқымыздың қасиеті, адамдарымыздың ар – ожданы! Туымызды қастерлеу – халқымызды қастерлеу: оның ерлерініңғ азаттығын, ерлігін құрметтеу! Ұлттық әдептілік қасиеттердің бір үрдісі – ел Туын елжірей сүйіп, құдірет тұтып, құрметтей білу болып табылады. Әрқашанда әспеттеп, төбемізге көтеріп, тәлім алып, тәжім етеміз саған, қасиетті көк байрақ – Туымыз!

Батырлық жырлардың дүниетанымдық және тәрбиелік мәні.

Қазақтың халық педагогикасындағы аса бай мұра батырлық жырлар. Батырлық жырлар эмоциялық әсермен тыңдаушының ынтасын арттырып көріктілігімен көкейге қонады; ол шаттандырады, ондағы трагедиялық және қуанышты жайларды тыңдаушы өміріне, тебірене сезініп, ыстық жаспен ынталы ықыласпен қабылдайды. Сондықтан ақын болмаса да, асыл жырларды жаттап алушылар көп болған. Жаттампаздық құрғақ жаттау емес, жадына жақсыны сақтап өнегелі өмірге пайдалана білуді халық әрқашан да мақсат еткен. Ел Ер Тарғындай ер болуды, Қобыландыдай батыр болуды,Қамбардай қамқоршы болуды ұрпақтарына үлгі еткен.

Қара түнекті, қайғылы, қасіретті заманда эпостық шығармалар халықтың көңілін сергітті, ерлікке құлшындырды, ойын өрістетті, келешекке сенімін арттырып, намысын қозғады. Жарқын жырлардағы парасатты ой сәулелері жалппы жұрттың жанын жадыратты. Ондай шығармаларды жұрт жалықпай тыңдап, жан азығы етті.

“Сөз сүйектен өтеді” деген халық, сөз өнерін тәрбиенің күшті қаруы етіп, өмірге пайдалана білді. Өмірдің өзі түсіндіретін халық философиясы ауыз әдебиеті болды. “Қара қылды қақ жаратын” әділдік,арды, намысты аяққа басқан зұлымдық, ел сүйіндірген ерлік, дарын ойлы даналық,қояннан жаман қорқақтық эпостық жырларда айқын сарапталып, ақылмен екшеленіп ерекше әсерлерімен тыңдаушыларын баурап отырды.

Қаршадайынан халықтың ауыз әдебиетін сүйе тыңдап өскен әрбір қоғам мүшесі еліне пайда тигізетін ер болуды армандады. Жеке адамның жетесіне жеткен қара бастың қамын ойлайтын психологияға эпостық жырлардағы халықтың ойлары қарсы қойылып отырды . Халық ер мен езді, ақылды мен ақымақты, еңбекшіл мен тірліксізді айқын бағалап, ұрпақтарына жақсыны үйретті,жаманнан жирентті.

Батарлық жырларды тыңдаушы жақсылық пен жамандықты, мейірмандық пен зұлымдықты көз алдына елестетіп, шығармадағы ой мақсатты жылы сезініп ой-өрісін дамытады, шығармадағы қызықты оқиғалар, отты сөздер, өнегелі іс-әрекеттер тыңдаушыны неғұрлым көп білуге құштарландырады.

1. Салттардағы, дәстүрлердегі өнегелі тәрбиелегендік, ар- ұяттылық, руханилылық жөніндегі халықтық түсініктерді қалай бағалйсың?

2.Қонақтармен амандасыудың, қабылдаудың, қызмет етудің қарапайымдылығы пен әдептіліктің тәрбиелік мәнін атаңыз.

3.Патриоттық тәрбиенің негізгі.

4.Патриоттық сезімнің, азаматтық жауапкершілік сезімнің отан алдындағы азаматтық- борыштың өзара байланысы атаңыз.
11-лекция.7- тақырып. Халық педагогикасындағы еңбек және дене тәрбиесі.

Тақырыбы: Халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесі.

Лекция жоспары:

1.Еңбек сүйгіштікті, кәсіптік дағдыларды және кәсіптік бағдарды тәрбиелеу, аталар мен әкелердің балаларының мал. Бағуды, малға қора соғуды, қол еңбегінің дағдыларын меңгерудегі ролі.

2. Аналардың қыз балаларды кесте тігуге, ою- өрнектерді салуға, жүн тоқуға, кілем тоқуға, киім тігуге үйретудегі ролі.

3. Балаларды отбасында кәсіптік даярлау. Үй жанураларын бағу білігі, үй жанураларының ауруларын білу және оларды емдей білу әдістері.

1.Қазақтың халық педагогикасында еңбек тәрбиесі ерекше орын алады. Тәй-тәй басып, әрекет жолына түсе бастаған бөбектен бастап еңбек тәрбиесі еңбексүйгіштікке (қарекет қылуға), еңбкекті құрметтеуге (ата-ананыњ еңбегін құрметтеп, оны мақтан тұтып, оларға көмек көрсетуді борышым деп санауға), еңбекке дағдылануға (үйрету, жаттықтыру, дағдыға айналдыру) үйретеді.

Еңбек тәрбиесі алғаш, негізінен, баланың еркін әрекет жасап, тал-пыну, талаптану, ойнау, ойын үстінде үйрену кезінде іске асырылады.

Еңбек тәрбиесінің негізгі саласы- баланы кєсіпке үйрету болып табы-лады: мал бағу, егін салу, сәулет өнеріне үйрету, зергерлік, тоқыма-шылық, құсбегі болу алуан түрлі ұсталық кәсіпке үйрету негіздері.

Мал бағу- қазақ халқының негізгі бір ұлттық кәсібі болғандықтан, балаға ес біле еңбек етіп, мал бағуды үйретуді халық әрбір ересек адамның борышы деп есептейді.

“Қой бақсаң, өрісін тап”, “Доп ойнаған –тозар, асық ойнаған –азар, бєріненде қой бағып, көтен, мойын жеген-озар” деп халық қой бағу өнерін жоғары бағалайды. Қой-ешкі бағу оњай емес, оны ерте өргізіп, кеш қоралау, жазда ешкі-қойды желдетіп, қыста ықтатып бағу отар малды кезінде суғарып, жусату. Қой қосақтап, оны сауа білу, қозы бөлу, қой идіру, қой қырқу, қой емдеу, қой санау, қой түстеу, қой сою жұмыстарының әр саласы-бір ғылым. “Егін ексең, жүгері ек, жүгері-сүт, жүгері ет”, “Нан құраннан да қасиетті” , “Алтын-күміс тас екен, арпа бидай ас екен” деп халық егін егуді қастерлеп, жоғары бағалайды. “Көктемніњ бір күні, қыстыњ бір айына азық” деп егін салудың оны орып-жинаудың өз мезгілі болатынын қатаң ескертеді, егін жиналған соң сабан той (алтын дән) жасайды.

Дүние жүзіндегі жеті өнердің ең сәулеттісі “Тахла – Маклан ” ғимаратын салған Мұса шебер- қазақ. Сәулет өнері қазақ жерінде ертеде дамыған. Оған монғол шапқыншылығында қазақ жерінде қираған (Отырар, Сауран, Сайран, Созақ, Иассы, Сығанақ, Испиджаб,т.б) жүзден астам қалалар мен қымбатты тарихи ескерт-кіштер дєлел бола алады. Сәулет өнерінің керемет үлгілерін тамсанасөз ету ертегілер мен аңыз әңгімелерде батырлар жырларында кездеседі. Сәулет өнерінің үлгілерін Қожа Ахмет Иассауи, Арыстан бап кесенелерін көреміз.

Киіз үй – қазақтың сєулет өнерінің тарихи табысы. Киіз үйдіњ жолым үй, төрт қанатты, алты қанатты, он екі қанатты (керегелі) түрлері бар. Оныњ жабдықтарын ( кереге, уық, шањырақ, туырлық, түндік, жабық, үзік, уық бау, кереге бау, басқұр, ортаңқұр, есік, ергенек, т.б) жасау үшін қыруар еңбек, асқан шеберлік керек. Бұл еңбек тәрбиесінің бір негізі.

Зергерлік өнерін қазақ халқы жоғары бағалап, зергерлерді ардақтап, олардың өнерлерін

(ою-өрнек, алқа, сырға, білезік жасау, т.б) уағыздап, жастарға үйретіп отырған. Зергерлердің ғасырлар бойы еңбек етуінің нәтижесінде халықтың өзіне тән ұлттық ою-өрнектері ( мысалы: “Алтын адам” өрнектері) бар.

Алуан түрлі ұсталық кәсіптер (үй ағашын, киізін даярлау, кесте тігу) көбінесе, әулеттік кәсіп ретінде ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып келеді. Әулеттік кәсіп ұлғайып ұлттық кәсіпке айналып отырған. Әулеттік кәсіпті жастарға үйретіп, оны жалғастырып отыру ұлттық салтқа айналған (мал бағ, егіншілік, бағбандық т.б).

Аңшылық – халықтың ең көне кәсібі. Тұзақ салу, садақ ату, ит қосу, құс салу (құсбегілік) кәсібі, көбінесе, сәулеттік кәсіп болған. Әрбір кәсіптің өз тәсілдері мен тәжірибелері бар.

Балық аулау кәсібіне үйрету үшін халық ең алдымен балықтыњ түрлерімен (бекіре, сабан, шабақ, алабұқа, шортан,қызыл балық, жайын т.б ) таныстырады, балық аулау құралдарын (қармақ, ау, тор,т.б) қолдануды үйретеді, балық тағамдарын (балық сорпа, сұр балық, т.б) даярлау тәсілдерін білуді насихаттайды.

Әулеттілік тағылымдар мен дәстүрлер – бір атадан тараған әрбір әулеттің өзіне тән қалыптасқан мұралық дәстүрлері. Мысалы, емшілік, ұсталық, өнерпаздық, саяткерлік, диқандық, сәулетшілдік, т.б. әулеттік дәстүрлер ұрпақтан - ұрпаққа үлгі- өнеге , тәрбие үйрету арқылы жалғасып отырады.

Әулеттік дәстүрлерді жалғастыру үшін ата баланың әулеттік намысын қоздырып, өз өнегесін үйретеді. Сол арқылы жалпы халыққа үлгі көрсетіп, халықтық педагогиканы дамыта түседі. Халық әулеттік тағылымдар мен дәстүрлерді жоғары бағалап, оны ұрпақтарына үлгі етіпотырады. Халық арасынан шыққан әулеттік ансамбльдер, айтыстық ақын дәстүрлері, т.б. әулеттік дәстүрлердің тәрбиелік мәні зор болып табылады.

Қазақ халқының халықтық педагогикасы жањаша дәстүрлермен, тамаша салт- саналармен дами береді.

Әулеттік тағылымдар мен дәстүрлердің тәрбиелік мәні, оның жалғастық, мұралық өзектерінің үздіксіздігіне байланысты.

Отбасында халық педагогикасының еңбек тәрбиесіне лайықты нұсқалары үздіксіз пайдаланылады: үлкенді сыйлау, ас алдын үлкенге ұсыну- еңбек нәтижесінің ізгілік көрінісі болса, еңбек туралы мақал- мәтелдерді үзбей мысалға келтіріп, игілікті іске басшы болып отыру үлкендердің борышы.

Қыз баланыњ үй ішіндегі еңбегі ұшан- теңіз. Әсіресе үй ішін жинай білу, төсек жию, жүк жинау, кілем ұстау, үй жићаздарымен үйді безендіре білудіњ ұлттық белгілері өте мол. Қыз баланыњ кесте тігу, ою өрнектеу, киім пішіп, тіге білуіне, кілем тоқуына, т.б. кәсіптік іс-әрекеттеріне ана басшылық жасап отырады.

Отбасындағы еңбек тәрбиесіне аңыз әңгімелердіњ (“Аяз би”), ертегілерінің (“Ер Төстік”), ұлттық ойындардың (“Жанұя” қуыршақ ойыны), мақал – мәтелдердің (“Еңбек бәрін жеңбек”, “Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей”) әсері мол. Халық педагогикасыныњ бұл салаларын от басында тиімді пайдалану ізденуге, ізгі іске жауапкершілікпен қарауға байланысты. Мысалы, жас бөбекті күтуге жанұядағы барлық жан қатысады, олар бесік жырын, сол үшін де жақсы білуге ынталанады. Ал “ғажайып бақ” сияқты ертегіні балаға айтып беру, “Аяз би” аңыз-ертегісін баланыњ өзіне айтқызу оның еңбек сүюіне, әдептілік әрекетіне әсер етпей қоймайды.

“Ел болу үшін, бесігіңді түзе” (М. Әуезов)-деген сөздің мән- мағынасына ой салсақ, ол- тәрбие ұрпақты дүниеге келтіруден басталады; сол тәрбиенің дәстүрлік, салт –саналық бастаулары мен бағдарларын жан-жақты пайдаланып, даналықпен дамыта білу керек деген өсиеттің мәнін ұғамыз. Нәрестелік кезінен басталатын тәрбиенің қалыптасқан ұлттық рәсімдері мен тәлімдік тәсілдері ұлттық салтпен қолданылып жан жүйеге тәлім-тәрбиелік әсер етеді.

Тәрбиенің негізгі қағидаларының болуы заңды құбылыс. Халық педагогикасының негізгі қағидаларын арнайы сөз етсек, олар мыналар демекпіз.

0. 
   Келер ұрпақтың ақылды, намысқор, арлы, өміршең азамат болуын тілеу.
   

Отбасы үлкендерінің бәрі жаңа туған жас баланы отанның елдің асыл азаматы болуын аңсап армандайды. Өнегелі үлкендерге ұқсасын деп дарынды, өнерлі, ақылдыақсақалдарға баланың аузына түкіртіп, азан шақыртып атын қойғызады. “Ақылын, жасын берсін” деп, жаңа туған нәрестені қарияның шапанының етегіне орайды. Ұрпағы өскен қадірлі анаға кіндігін кестереді, бесікке салдырады, қырқынан шығарту ырымдарын жасатады, тұсауын кескізеді.Үлкендерден бата алғызады.Халақтың балаға арналған ырым,бата-тілектерінде келешектен күткен алкен үміт, аңсау арман бар тәрбиенің алғашқы қағидасы ата-ананың аңсау арманымен, баладан күтер үмітімен үндесіп жатыр.

2.Баланы жастайынан еңбексүгіш, елгезек азамат етіп тәрбиелеу. Ол бесік жыры мен тұсау кесер жырларынан, бата, тілек, терме өлеңдерден өзекті орын алған. Еңбек қағидаларын жастардың бойына сіңіру отбасындағы еңбектің қарапайым түрлерінен басталып, қоғамдық маңызды істермен ұштасқан. Ұл баланы қозы, лақ қайтаруға, отын –су әзірлеуге , мал өнімдерінен тұрмысқа қажетті құрал-жабдық (қамшы, шідер,жүген өру, тері илеу, қару-жарақ) т.б. жасауға әзірлеу, қора салу , киіз үйдің ағашын істеу, ұсталық, зергерлік өнерге үйрету т.б. көзделсе, ал қыз балаларды ыдыс-аяқ жуу, үй сыпыру, шай қою, төсек жинау, кесте, өрмек тоқу, ас пісіру, бала күту, қонақ күту т.б. үйреткен.

3.Халақ педагогикасында “Бірінші байлық -денсаулық”деген ұғым өзекті орын алған. “Дені саудың жаны сау”, “Ас адамның арқауы”, “Ауру астан” деп рухани, материалдықбайлықтың негізін жеке бастың , яғни тәннің саулығына байланысты қарастырған. Баланы туған күннен бастап тұзды сумен шомылдыру, маймен сылау, дене күтіміне ерекше мән беріп шынықтыру, мерзімінде жақсы ас беріп тамақтандыру мен ұйықтатудың бәрі тән саулығы үшін жасалған әрекеттер.

4.Халық педагогикасында адамгершілік қасиеттерді баланың бойына дарыту, ізгілікке, имандылыққа, адалдыққа тәрбиелеу, ар-ожданды қастерлеу басты қағида болып есептелген. “Жаным- арымның садағасы” деп, арды адамгершілік қасиеттің үлгісі санаған.

5. Гуманизм мен патриотизм –халықтық тәрбиенің басты қағидаларының бірі. “Отан от басынан басталады” деп ұққан ата-бабамыз от басының, ананың, рудың отанның намысын қорғауды, қарттарға, ауру, кемтарларға көмектесуді, басқа ұлт өкілдерін сыйлауды отбасы тәрбиесінің өзекті принципі деп. бағалаған. “Атаның баласы болма, адамның баласы бол” “Жақсы-көпке ортақ”, “Ел үшін еңбек ет, халқын сүйген қор болмайды” деген өсиет тәрбиеден өзекті орын алған.

6. Елді, жерді қорғайтын, еңбек ететін азамат болу үшін денені шынықтыру қажет. Халық педагогикасында “шынықсаң шымыр боласың ” деп. ой қорытқан ата-бабамыз ұлттық ойынға жаттықтырып үйрету(аударыс, күрес, теңге алу, қыз қуу) т.б. арқылы дене тәрбиесіне баса көңіл бөлген.

7. Тіршіліктің тұтқасы, өмірдің шамшырағы өнер мен ғылым деп. түсінген халқымыз жастарға “Өнерлі өлмейді”, “Білегі жуан бірді жығады, білімі жуан мыңды жығады”, “Білім таусылмас кен, өнер өлмес мұра” дегенді насихаттап, ертегі, өлең-жыр, мақал-мәтел, аңыз әңгімелер ұсынған.

8. Адам өмірі мәңгі табиғат құшағында өтетін болғандықтан, ата-бабамыз өз ұрпағын ағаш бесіктен жер бесікке әлденеше жұмбақ, өлең-жыр ертегі аңыздар шығарған.

Ал бұл қағидалар сайып келгенде “сегіз қырлы, бір сырлы”, мінезі майда, ары таза, тәні сау, өнегелі-өнерлі, жан-жақты жетілген “толық адам” тәрбиелеуді көздеуден туған. “Сегіз қырлы , бір сырлы” азамат тәрбиелеудің ұстанымдары барлық халықта бар, ортақ талап.Мысалы, орыстар ондай адамды “Кішкентай болса да өнегелі ақылды”, “Ақылды да сүйкімді”, “Қайырымды жігіт” деп санаса таулықтар “Нағыз жігіт” деп атайды. Ал чукчылар “Адал өмір сүретін азамат” дейді. Ол теңізде жүзгіш, соғыста батыр, ғылымыда терең ойлы, билікте-әділ, еңбекте-шебер, өмірде бірлікшіл, сөзде шешен, шет жерде отаншыл бауырмал деген қасиеттер бойында бар азаматтар.

2. Аналардың қыз балаларды кесте тігуге, ою- өрнектерді салуға, жүн тоқуға, кілем тоқуға, киім тігуге үйретудегі еңбек тәрбиесіне әсері.

3. Балаларды отбасында кәсіптік қаалй даярлайды.

4.. Еңбек жайлы әндер, ертегілер, маққал және мәтелдердің тәрбиелік мәні

1.Халық педагогикадағы дене тәрбиенің мақсаты мен міндеттері.

2. Тұзды суда баланы шомылдырудың, денесін майлаудың, аяқ- қолын созудың мәні.

3. ҚР өмір сүретін халықтардың балаларды шынықтыру тәсілдері.

4. Дене тәрбиесіндегі ұлттық ойындардың ролі. Қазақ халқындағы дене тәрбиенің ерекшеліктері.

Мақсаты: Халық педагогикасындағы дене тәрбиесі және ұлттық ойындардың төзімділікке, ептілікке тәрбиелеудегі рөлі жөніндегі түсініктерін қалыптастыру.
Лекцияның мәтіні:

1.Халық педагогикасында “Бірінші байлық-денсаулық”деген ұғым өзекті орын алған. “Дені саудың жаны сау”, “Ас адамның арқауы” деп рухани, материалдық байлықтың негізін жеке бастың , яғни тәннің саулығына байланысты қарастырған. Баланы туған күннен бастап тұзды сумен шомылдыру, маймен сылау, дене күтіміне ерекше мән беріп шынықтыру, мерзімінде жақсы ас беріп тамақтандыру мен ұйықтатудың бәрі тән саулығы үшін жасалған әрекеттер.

Ұлт ойындары қоғамның өзгеруімен байланысты әлеуметтік –экономикалық жағдайдың негізінде дамып, жаңарып, жетіліп отырған. Мәселен Қазақстан жерінде алғашқы қауымдық құрлыста: аң аулау, таяқ жүгірту, садақ ату, қақпатас, қара тас ойындары пайда болса, бертін келесі дәуірде қайталау-жаттығу нәтижесінде бұл ойындар аң аулау, буркіт салу, құс салу, садақ тарту, жамбы ату, қақпан –тұзақ құру т.б. спорттық ойындардың аттары өзгеріп мазмұны байый түскен.

Тұрмыс – салт, тарихи - әлеуметтік жағдайға байланысты қазақ халқының дене тәрбиесіне лайықтаған дәстүрлері көп. Атқа отырғызу, күрес, жарыс, жаяу жарыс, көкпар, аударыспақ, найзаласу, жамбы ату сияқты шынықтыру дәстүрлерімен қатар, халық өз ұрпағын батырлық және ғашықтық жырлар арқылы ерлікке баулиды, адалдыққа тәрбиелейді.

Атқа мінгізу рәсімі 3-5 жастағы баланың сүндет тойымен үштастырылып, зор парасатпен салтанатты түрде өткізілген. Үш жасар балаға арнайы ат үйретіліп, оған баланы отырғызу үшін арнеайы ер – тұрмандар даярланған.

Казіргі кезде, әсіресе мал шаруашылығының қызметкерлері бұл дәстүрді жалғастырып жүр. Әуелі балдырған әкесінің көмегімен ат аялдатады, желдіреді, шабады, сөйтіп ол бес жасқа дейін ат мінуге толық үйренеді де, бес жастан әрі қарай балдырған “тізгінді өз қолына алады”. Кейін ол ат шаптыруға, аламан бәйгеге қатысуға бейім болып өседі.

Қазақша күрестің өз ерекшелігі бар. бала күрес, балуан күрес, айқасып күресу, белдесіп күресу, жата беріс тастау, аяқпен шалу т.б. күрес тәсілдік ережелермсен қалыптасқан. Бұл – баланы, балуанды шынықтырудың ең қажетті құралы. Ат жарыстың бірнеше түрі бар: тай жарыс, құнан жарыс, дөнен жарыс, ат жарыс, алман жарыс. Ат жарыста ат айдаушы мен ат бегінің атқаратын ісі жауапты. “Ат шаппайды, бап шабады” депи халық бапкердің еңбегін жоғары бағалайды. Ат сынаушы саяткердің ат жарыста алатын орны үлкен. Кейбір саяткер аттың қанша шақырым талмай шабатынын дәл тауып айтады. Ат жарыста ат айдаушының да тәжірибесі мол болуға тиіс. Аттың өкпесін тепкілей, қамшылай беру - әбестік, әрі үлкен айып. Қазақтың халық педагикасында ойында көп орын алады. Халық болашық ұрпағын шыныққан, ойлы, сергек етіп тәрбиелеу үшін ойынның алуан түрін ойлап шығарған. олардың спорттық ойындар, миды шынықтыратын, яғни ой жүйесін дамытатын ойындар, еңбекке, өнерге баулитын ойындар деп бірнеше топқа бөлуге болады. Спорттық ойындардың түрлері өте көп, солардың ішінен көкпар,ғ аударыспақ, алтыбақан, тоғыз құмалақ, ақсерек – көксерек, қавшпа доп, қақпа доп сияқты ойындарды атап көрсетуге болады.

Аударыспақ – ер азаматтың атқа шауып, күш сынасудағы артықшылығын көрсететін халықтық ойын.

Найзаласу, жамбы ату – ер жігіттің күш – қуатынарттырып, ептілігі мен мергендігін қалыптастырады. Әсіресе, ат үстінде найзаласу жарысы асқан шеберлік пен балуандылықты қажет етеді. Әділ қазылар алқасы мен төрешгілер ұлттық шынықтыру жарыстарының ережелерін қатаңсақтауды талап етеді.

Қыз қуу - жігіттің жігерлігін, батылдығын, атбегілік өнері мен еңбегін сынайтын дәстүрлік ойын. Бағзы заманда қызға үйленбек болған жігіттің батылдығы мен күші, ептілігі мыналып, сыннан мүдірмей өткен жігітке “енді қызды қуып жетсең, қалыңдығың болады” деген талап қойылған. Сол тталапты да мүлтіксіз орындау үшін жігіт атын сайлап, атпен шабу өнерін жетілдіре түскен. Осы кезде қыз қуу жарыстың бір түріне айналды. Жарыс ұзындығы 500 – 800 м, енді 30 – 40 м, тегіс жерде өткізіледі. Мәре мен сөре бір жерде болады. Айналып қайтатын жерге жалау қадалады. Қыз жігіттен 10 метр жерде озып тұрады. Төрешінің белгісі бойынша жарыс басталып, жігіт айналып қайтатын жерге дейін қызды қуып жетсе, оны ат үстінде құшақтап сүйеді, бұл – жігіттің жеңгені. Ал жігіт қызды қуып жете алмаса, қайыра қайтқанда қыз сөреге дейін жігітті және оның атын қамшының астына алады, бұл – қыздың жеңгені.

Ақсүйек бағдарлық сезімді дамыту үшін, денені шынықтыру үшін шығарған ұлттық ойын. Айлы түнде ойналады. Ойын бастаушы ойыншыларды екі топқа бөліп, кезегіне қарай ақ сүйекті (көбіне жылқының бақай сүйегін) алысқа лақтырады. Екі топтан ең бағдаршыл, қырағы ойыншы ақ сүйекті тауып алып қашып, қарсыласы тартып алмаса, сөреге жеткізеді. Қайсы топ сөреге ақ сүйекті көбірек әкелсе сол жеңеді. Егер ақ сүйекті тапқан ойыншы өзінің жүйріктігі мен күшіне сенбесе , одақтасына беріп жібереді. Жүгіріп ойнайтын ойын болғандықтан ақ сүйек денені шынықтырады, шапшаңдыққа, батылдыққа тәрбиелейді.

2. Тұзды суда баланы шомылдырудың тәрбиелік мәні.

3. Денесін майлаудың, аяқ- қолын созудың тәрбиелік мәні.

3. ҚР өмір сүретін халықтардың балаларды шынықтыру тәсілдері қандай?

4. Дене тәрбиесіндегі ұлттық ойындардың ролі.
13-лекция. 8-тарау. Халық педагогикасындағы эстетикалық және зиялылық тәрбиесі.

Тақырыбы: Халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбие, оның мақсаты мен міндеттері.

Лекция жоспары:

1.Эстетикалық тәрбиенің негізгі бағыттары: сәулет өнері және бейнелеу өнері, өлеңдері мен жырлар, зергерлік және қол өнер, кілем тоқу, олардың халық өміріндегі және тұрмысындағы мәні.

2. Бейнелеу өнеріндегі этнопедагогиканың идеялары.

3.Жастарды өлең айту мәдениетіне және жырларға, шешендік пен тапқырлық өнеріне тәрбиелеудің халықтық мектебі.

4.Зиялылыққа тәрбиелеу және оның жас ұрпақты тәрбиелеудегі ролі.

5.Күн, ай, жұлдыздар, аңдар, және үй жануарлары жөнінідегі білім дер..

1. Эстетикалық тәрбие - ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі. Әдепті, иманды халқымыз ұрпағына жан – жақты эстетикалық тәрбие беріп отырған. Тұрмыстағы, мінездегі әсемдікті өмірлік дағдыға айналдыруды тәрбиенің басты құралына жатқызған.

Үлт өмірінде қалыптасқан кісілік, қайырымдылық, меймандостық дәстүрлер - ұлттық мәдениетті көрсететін көркем құбылыстар.

Әдеп барлық халықта бар, ал қазақ халқында ол эстетикалық тәрбиенің өзегіне айналған. Өйткені “Әдеп” сөзі “мәдениет” деген сөздің баламасындай естіледі. Сондықтан, әдеп ұлттық мәдениетімізге сіңіп, қалыптасқан үрдіс.

Эстетикалық жағынан жетілу қажеттілігі адамгершілікпен тығыз байланысты екені сөзсіз.Біз адамның мінез - құлқына тек мейірім мен қаталдық тұрғысынан ғана баға бермейміз сонымен бірге оның әрекетті қалай жасағанын сұраймыз.

Бәлки, жақсылық пен әсемдіктің терең тамырлы өзара байланысы осында жатқан болар. Тарихи тұрғыдан алғанда сұлулық сезімі еңбек қызметі процесінде пайда болады.

Ертедегі адам белгілі бірқұралды жасағанда оныњ түзу, жұмысқа ыңғайлы, берік болуымен қатар сыртқы түрінің әсемдігін де ескерген. Соның нәтижесінде сұлулықты сезіну, адамның абстрактылы ойлауының жетілуіне қарай әдемілік пен сүйкімсіздік үғымдары шықты. Бара – бара әдемі заттар сұлулық заңы бойынша дүниеге келе бастады. Қазіргі қоғамда адам тіршілігінің барлық саласының эстетикалық жағына баса назар аударылады. Эстетикалық талғам мен оған мұқтаждықтың дамуына, әсіресе өнер қатты әсер етеді.

2. Біздің қазақтың көрнекті ақыны Мағжан Жұмабаев “Сұлулық сезімдері” жайлы жаратылыстың искуствоныњ сұлу заттары адам жанында сұлулық сезімдерін оятады деді. Үбіреген гүл, күңіренген орман, сылдыраған су, былдыраған бұлақ, шексіз – шетсіз қара көк теңіз, түрлі шөптермен толқынданған дала, бұлтпен бел алысқан биік тау, күннің ойыншыл алтын сәулері, еоке сұлу ай, жұлдызды түн , міне осылар сықылды жаратылыстыњ сұлу заттары көріністері яки искуствоның тылсымды жанды билеп алып кететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу сурет, сықырлы, әсерлі адам жанында бір ләззат, бір сұлулық толқынын оятып, туғызбай, архитектура, сұлу сурет(живопись, скульптура) сықылды пластика искуствосын адамныњ көру сезімін сиқырлап барып, жанда сұлулық толқындарын туғызады.

Ал енді музыка, ән, поэзия сықылды тон икуствосы есту сезімін сиқырлап барып, жанда сұлулық толқындарын туғызады.

Сұлулық сезімдлері адамның дұрыс, сұлу, ләззат ізденуіне, сұлу нәрсені сүюіне ,керексіз нәрседен жиренуіне, жақсылыққа ұмтылып, жауыздықтан тиылуына көп көмек көрсетеді. Содықтын баланы сұлулық сезімдері жақсы тәрбие қылынуға тиісті.

Сұлулық сезімдерін тәрбие қылу

Баланың маңайындағы нәрсенің бәрі жинақты,ретті таза болсын.Таза деген сөзді қымбат деп ұғу қате. Тегінде қымбаттың бәрі сұлу деп ұғу қате ғой. Баланың мањайындағы нәрсе қымбат болмасын. Таза, ретті, тєртіпті болсын. Үйдің іші киім-кешек, ыдыс-аяқ бәрі таза болуға тиісті. Баланыњ үсті-басы, денесі, беті –қолы, бәрі таза ұсталуға тиісті. Баланың маңайында жүрген адамдар ретті, тәртіпті таза болуға міндетті. Үяда не көрсењ, ұшқанда соны іледі. Тазалыққа үйренген бала таза болады. Былыққа үйренген бала, былық болады. Баланың маңайында сөйленетін сөздер де әдепті болуға тиісті. Жєне баланың мањайындағы адамдардың жүріс тұрыстары да әдепті, сұлу болуға тиісті. Сұлу дене, сұлу қозғалысты қозғалысты көріп өскен баланың денесі де, қозғалысы да сұлу болады.

Эстетикалық тәрбиеде семья мүшелерінің тұрмыстағы тазалығы, жинақтылығы да елеулі роль атқарады. Өзінің тұрған үйінің тазалығын сақтау арқылы әрбір адам өзі тұрған селосы мен қаласының тазалығын сақтауға әрекеттенеді. Сондықтан семьяда әркім өзінің жұмыс істеп, тынығар бөлмесін немесе сондай бұрышын ұқыпты таза ұстауға, үй ішінде де таза , жинақы жүруге, киім – кешегін және өзінің жеке басына қажетті бұйымдарды қажетіне қарай алып, орнымен пайдалануға дағдылануы тиіс. Мәдениетті адам болу үшін алдымен таза жүріп жинақы болуға тырысу керек. Тұрмыстағы салақтыққа да немқұрайлы қарауға болмайды. Сондықтан талғам жағынан ерлі – зайыптылар бір-біріне жақсы ықпал етіп, әсер жасап, өзара бір- бірін иєрбиелей жүрсе, онда тұрмыста эстетикалық мәдениетті қалыптастыруға, оны семьялық дәстүрге айналдыруға қолайлы жағдай жасалады. Семья мүшелерінің ынталы еңбек етуіне, тынығып дем алуына қолайлы жағдай жасалып, табысына қарай сұраным болып, уақытымен сапалы тамақтанып, заманға сай сәнімен киініп, үй ішінде жинақылық пен тазалық орнап, ағайын – туыс, дос – жарандарымен, көрші-қолақмен сыйлас болып, қоршаған ортасына ұқыпты қараса, онда семья өмірінің мәдениеті жоғары, рухы берік келеді.

Бүкіләлемдік тіршіліктің төрт негізі бар . Олар: Күн-ана, Жер ана, ауа мен су. Адамзат күнделікті тіршілігінде осы төрт құдіретке сүйенеді.Егер осы төрт негіздің біреуі болмаса, тіршілік тоқтайды.Сондықтан адамзат Күнді жерді анадай ардақтайды, жер мен судың әулиелігін қастерлеп, әрекет жасап, қызығын көреді.

Қазіргі заманда Күннің құдіретін бөгеп, аспандағы азон қабатын ыдыратқан техникалық зардаптарға қарсы күрес жүргізілуде. Қазақ “отбасың аман болсың”, “шырағың сөнбесін” деп, отбасынан бастап бүкіл адамзаттың барлық тіршіліктің анасы-Күннің амандығын тілейді.

Жер –жаһандағы тіршіліктің нәрін сіңіріп, өмір сүрудің тірегі болып тұрған құдірет су .Өсімдік, Жан- жануар, құрт-құмырсқа, адамзат сусыз өмір сүре алмайды. Өмірге ең қымбат, ең қажетті нәрсе болғандықтан, халық суды да іулие тұтып, судың шығып жатқан жерін “әулие бұлақ”, “әулие көл” дейді. “Судың да сұрауы бар” деп, суды ысырап жасамау керек екенін халық өз ұрпақтарына ескеріп отырған. “Сулы жер-нулы жер”, “Өзен бар жерде өмір бар ”, “Бұлақ көрсең көзін аш”, “Судай таза, сүтте ақ бол” деп халық өмір тұрмыстың жақсы болуы суға байланысты екенін, сондықтан арна жасай білуді уағызқдайды, “суды улама” деп,судың тазалығын сақтауды талап етеді. Суды дұрыс пайдалана білмегендіктен , Арал теңізінің тартылуы, өзен-көлдердің улануы халықты қатты күйзелтті. Өзен-көлдерден құстар мен аңдардың кете бастауы-қасірет. Ел еңбектеніп,ұрпақтарын табиғат апатына қарсы күреске тәрбиелейді.

Жанды дүниенің өмір ырғағын жасап тұрған құдіретті нәрсе – ауа. “Ауа-өмір тынысы дейді халық”. Тыныс алу тоқтаса, өмір де тоқтайды. “Асар таудың ауасы-аурудың дауаса”, “Ауаны былғама, алланың демі” деп, халық кең ауаны, таза самалды қасиет тұтқан. Ауаны былғау қылмыс деп. есептеген. Ең қымбатты, қажетті нәрсені “ауадай қажет” деп,халық ауаны қымбаттың қымбаты деп. бағалайды. “Желдеткішті жаппа”, “Ауаны қылышпен кеспе”деп, ырым жасап, әулиенің әулиесіндей көреді. Ауаны азарту үшін, көгалдандыру, орман-тоғай өсіру, қорықтарды қорғау ісіне ел ерекше көңіл бөледі. Тіршіліктің төрт тірегін қастерлеу-халық салты, өмір заңы.

Ата бабамыз жыл қайыруды, күн ауыруды ұрпақтарына үйретіп, әрбір жылдың, айдың, күннің ерекшеліктерін айқын білі, айтып отырған. Жыл қайыруда мүшел жылын ерекше атап, мүмкіндігінше мүшел той әрбір он үшінші жылы (13,25,37) аталып, өтіледі, мүшел жасы қасиетті жс ретінде тойланып, ол жасқа дейін ерекше, елеулі өзгерістер болғаны айтылады.

Жыл қайырудағы жыл реттері: тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан,жылқы, қой, мешін, тауық, ит, доңыз. Халық хайуанаттарды “еті адал”, “еті арам” деп, екі топқа бөледі. Жыл реттеріндегі 12 жыл атауында бірі арам, бірі адал – 6 жұп атаулары бар. Он екі жыл өткен соң, он үшінші мүшел жылы болып, алғашқы атау қайталанып отырады. Әрбір адамның “Мүшел жылы” -- өзінің туған жылы (егер барыс жылында тусаңыз, барс жылы қайталанған сайын) мүшел той аталады. Ғасырлар бойы табиғат сырын, хайуанаттардың таңғажайып ерекшеліктерін зерлеп, зерттей білген ата – бабаларымыз, бүкіл өркениетті адамзат қауымы әрбір жылдың өз айырымдарына байланысты атау қойған. Тышқан жылы ел тірлігі мол болады, бірлігі жақсы ел берекелі, мерекелі өмір сүреді. Сиыр жылында еңбек еткен адамның бақыты мол болады. Барыс жылы – сәтті жыл, әркім алдына қойған мақсаттарына жетеді, іс - әрекет құтты болады. қоян жылы да құтты жыл , бірақ кейде бұл жылда жит болуы мүмкін. Ұлу жылында әрекет берекетке жетеді. Жылан жылында табиғат құбылысы құрғақшылыққа ұшырауы мүмкін. Жылқы жылы – мархабатты жыл. Бұл жылда отау тігуді (үйленуді) арман еткен жастар мақсатын орындайды. Қой жылы төлдің басы көп болады, молшылық халықты мерейлендіреді. Мешін жылында тыныштық, жарасым, келісім, татулық халықты қуанышқа бөлейді. Тауық жылы – арманды жыл. Әркім іс ретін тауып, шаруаны білсе, арманына жетеді. Ит жылында қиыншылық көп болады, қиындыққа қымсынбай, он жеңе білу керек. Доңыз жылында тыныштық пен достық үстем болып, жақсы мінезді жайсаң адамдар өмір қызығын көбірек көреді. Тарихта халықтың осы тұжырымдары негізінен нақты келіп, өмір тәжірибесінің айқын көріністерін байқатты.

Бақылау сұрақтары:

1. Халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбие мақсатын қандай.

2.Эстетикалық тәрбиенің негізгі бағыттары:

3 Сәулет өнері және бейнелеу өнері халық өміріндегі және тұрмысындағы мәні

4.Өлеңдері мен жырлар халық өміріндегі және тұрмысындағы мәні

5.Зергерлік және қол өнер халық өміріндегі және тұрмысындағы мәні

6. Кілем тоқудың халық өміріндегі және тұрмысындағы мәні.

7. Бейнелеу өнеріндегі этнопедагогиканың идеялары.

8.Зиялылыққа тәрбиелеу және оның жас ұрпақты тәрбиелеудегі ролі.

9.Күн, ай, жұлдыздар, аңдар, және үй жануарлары жөнінідегі білім дердің тәрбиелік мәні..
14-лекция. 9- тарау. Халық педагогикасының қазіргі қызметі.

Тақырыбы: Халықтық этнопедагогиканың пансофиясы.

Лекция жоспары:

1. Ұлтаралық қарама- қайшылықтар үшін халықтар мәдениетінде материалдың жоқтығы.

2. Халықтардың рухани мінез- құлықтық құндылықтарындағы ұлтаралық және жалпы адамзаттық.

3. Символдық тұлғалардың әрекеттігі және олардың қызмет еті. Этнопедагогиканың жалпы адамзаттық негіздері.

Қазақтың ұлтгық тәрбие негіздері (халық педагогикасы) ең әуелі дүниетанытуды, содан кейін тәрбиелеуді, ол үшін өмір заңдылықгарын үйретуді көздейді.

Қазақтың халық педагогикасының үлкен бір саласы ауыз әдебиеті (жалпы әдебиет) — ұрпақты адамгершілікке, еңбекке, әсемдікті сезуге, тіл мәдениетіне құштарландыра тәрбиелейтін құдіретті құрал. Оның тәрбиелік кеңістігі мен қуатты-лығы тарихи кезеңдер мен уақыттарға байланысты өлшенеді.

Мәдениеттің өмірдегі көрінісі — ұлттық тәрбиенің жемісі. Әдебиет — тәрбиенің (мәдениеттілікке тәрбиелеудің) басты құралы болып табылады. Кез келген әдеби шығарманың эстетикалық (көркемдік) мәні тәрбиеленушінің этикасы мен этникасын (әдебін) қалыптастыруға себін тигізеді, әсер беріп, адамдығын қалыптастырады.

Ұлттық салт-сана сол ұлтгың мәдени дәрежесін, рухани сапасын көрсетеді.

Ұлттық салт-сананың өмірдегі қолданылмалы көріністері рәсімдер, рәміздер, ырымдар, тыйымдар, жөн-жоралғылар, діни уағыздар, сенімдер арқылы кісілік, перзенттік парыз, адамгершілік борыш, ұрпақтық міндет арқылы іске асырылып, салауаттылық, имандылық, мейірімділік, кайырымдылық сиякты мәдени көріністерін табады.

Ұлттық мәдениеттің дәстүрдегі бастау көрінісі — сәлемдесу. Сәлем — әдептіліктің, яғни мәдениеттіліктің белгісі.

2. ¥лттық мәдениеттіліктің белгілері, әсіресе, отбасындағы сыйласымнан көрінеді.

Халық отбасынан кейінгі сыйласым мәдениетін ұлағатты ұстазға инабатты шәкірт бола білу деп түйеді. Өйткені ұстаз өнеге көрсетеді, мәдениеттілікті үйретеді. Сондыктан шәкірт ұстаздан мәдениеттілікті үйренумен қатар, ұстазбен мәдениетті түрде қарым-катынас жасай білуге міндетті.

Қазақтың ұлттық; имандылық, қайырымдылық, мейірімділік, ізеттілік, инабаттылық дәстүрлері, меймандостық, қонақжайлылық рәсімдері — ұлттық мәдениеттің айқын белгілері болып табылады.

Халықтың ұрпақты әдептілікке (мәдениетке) тәрбиелейтін ұлағатты ұғымдары мен ырым, тыйым сөздерінің мәдени-тәрбиелік мәні зор.

Ер намысы, қыз абыройы — қазақ халкының ұлттық тәрбиедегі мәдени мұралық белгілерін білдіретін тәрбиелік тіректері.

Әрбір мәдениетті, білімді адам өзінің кәсіптік, дүниетанымдық деңгейін ұлттық мәдениетпен ұштастыра білуте міндетті. Мәдениетті болу үшін білімді болу — міндет.

Соңғы жылдары Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім проблемалары институты қазақ, ұйғыр, орыс, ағылшын тілдері мен әдебиеттерін тереңдете оқыту және бисаясаттандыру, ол пәндерде компьютерлік техниканы қолдану арқылы білімді иерең және тиянақты меңгерту, бастауыш мектепте пәндерді интеграцияландыра оқыту,т.б. проблемалары қарастырылуда.

Алайда жаппай орта білім беруге көшу заңы бойынша мұғалімдер ұжымы көп жағдайда көз бояушылыққа салынып, процент қуалап, шәкіртерге сапасыз білім беруге “төселіп” алды. Оқудың өмірден алшақтауынан мектеп бітірушілердің көпшілігі теориялық білімді күнделікті өмірде қолдана алмайтын халге келді, олар жаттамалы, жалған оқуға бой ұрды. Мұның өзі елімізде оқу-ағарту жүйесін қайта құруды, мектеп реформасын жасауды, оқуды өмірмен байланыстыруды,дербес игеруіне, сөйтіп, білім негіздерін жергілікті жердің экономикалық, экологиялық, этнопедагогикалық ерекшеліктерін ескере отырып меңгертуге баса көңіл бөлуді, білім негіздерін демократиялық, интеграциялық принциптерге орайлас әр баланың жеке ерекшеліетері мен қабілеттерін ескере отырып, оқытып-тәрбиелеуді талап етуде.

4. Үстіміздегі ғасырдың соңғы жылдарынды дүние жүзі елдерінде білім беру жүйесіне елеулі өзгеріс енгізу қажеттігі туып отыр. Ол білім берудің “стандартын” ұсыну. Білім беру жүйесіне ұсынылып отырған стандарт әрбір шәкірттің зердесіне жетені білімнің ең төменгі міндетті деңгейін көрсететін көрсеткіші болмақ. Үкімет қаулысы бойынша жалпы орта білім беретін мектептерді ғылыми - әдістемелік жағынан мемлекеттік стандарт талаптарына сай қамтамасыз ету Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясына тапсырылды. Академияның теориялық және жеке пәндерді оқыту лабораториялары білімді стандарттаудың 4 объектісін қатар қолға алды. Ол білімнің құрамы мен пәндердің мазмұнын, оқу жүктемесінің көлемін және оқушылардың жайындық деңгейін, оқу бітірушілердің білімі мен білігіне қойылатын талаптарды анықтаудан басталды. Ал бұл әр пән бойынша базалық білім аумағының стандартын жасауға жол ашты. Әр пәннің мемлекеттік Білім стандартын жасау ісі- сол пәннің тұжырымдамасы мен оқу бағдарламасын, соған сай келетін жаңа типті оқулықтары мен оқу-әдістемелік құралдарын жасау, сөйтіп мектепті оқу-әдістемеоік комплекспен қамтамасыз етумен аяқталуы керек. Соңғы екі жыл ішінде Білім Академиясының қызметкерлері барлық пәндердің тұжырымламасы мен бағдарламасын еліміздің экономикалық, өкологиялық, этно-мәдени талаптарына сай етіп, қайта жасау ісімен айналысуда.

Мектептегі оқу үрдісі Мемлекеттің білім стандартынан туындайтын жаңа талаптарға сай келетіндей етіп ұйымдастыруды ойдағыдай шешу орасан көп қаржы жұмсауды және табандылықпен жүйелі түрде ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуді қажет етін аса күрделі де, жауапты іс. Қазақстан өкіметі 2000 жылы “Білім туралы” заң қабылдады. Ол заң бойынша жалпы білім беретін базалық мектептердегі оқу жүйесі: бірінші басқыш 4 жылдық, екінші басқыш 5 жылдық болып белгіленеді де, үшінші басқыш 2 жылдық, барлығы 11 жылдық мектеп болады. Осы айтылғандармен қатар белгілі санаулы білім салаларына икемі бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер ашу ісі де қолға алынуда.

Орта мектептерді әрі қарай дамыту тұжырымдамасы мен бағдарламаларын жетілдіру, нарықтық қатынасқа көшуге байланысты орта мектептерлегі тәрбие жұмысының мазмұны мен оны жүргізудің әдіс-тәсілдерін қайта қарап, жаңарту мәселелері қолға алынуда. Оқу- тәрбие ісін бұлайша ұйымдастыру білім сапасын арттырп, жастардың өмірге деген көзқарасын қалыптастыруға зор мүмкіндік туғызатыны сөзсіз.
15-лекция.10- тарау. Жалпы білім беретін мекеменің оқу процесінде халық педагогикасының прогрессивтік элементтерін пайдалану.

Тақырыбы: ҚР этнопедагогикалық білім беру тұжырымдамасы.

Лекция жоспары:

1.“Атамекен”, “Елім-ай” және басқа бағдарламаның мақсаты, міндеттері және ерекшеліктері.

Халық педагогикасы бойынша Қазақстан мектептерінің жұмыс тәжірибесі.

2. Отбасы тәжірибесін зерттеу, музыкалы аспаптармен, халықтық қолданбалы өнермен, халықтық ойындармен, ұлттық киім үлгілерімен Тансу. Ата тек тік «шежіре» зерттеу

-жан- жақты мәдениетті тұлғаны тәрбиелеу;

-тұлғаның өзіндік төл мәдениетке сай болуына және өзге мәдениеттерді игеруіне жағдай жасау, мәдениеттер алмасуына, олардың бірін- бірі байытуына бағдар беру;

-ана тілінде еркін ұғынысуға қабілетті азаматтарды тәрбиелеу.

„Тұжырымдамада“ мәдени- этикалық білімнің мынадай төрт функцияны атқаратындығына назар аударылған:

• 
  ұлттық сананы қалыптасыруда және дамытады;
  
• 
  этникалық- ұлттық қоғамдыстықтың тұтастығының жаңғыруымен қамтамасыз етеді;
  
• 
  адамның, этникалық топтардың ұлттқы мәдени қажеттігін айқындайды;
  
• 
  мәдениеттердің өзара бірлігін, кірігуін, байытуын, жеке тұлғаның әлемдік және ұлттық мәдениет жүйесіне енуін қамтамыз етеді.
  

• 
  білім беру мен мектептің ұлттық бастауларын дамыту және нығайту;
  
• 
  жеке тұлға үшін ана тілі мен төл мәдениеттің сөзсіз басымдылығын тану және оны қамтамасыз еті;
  
• 
  білім беруді демократияландыру;
  
• 
  жеке адам мен қоғамның мәдени- этникалық қажеттілігін іске асыруға --бағытталған білім беру қызметінің үздіксіздігі
  
• 
  мемлкеттік біртұтас бағдарлама негізінде аталған проблема бойыеша халықтың этникалық құрамының ерекшеліктері ескерілген аймақтық бағдарламалардың болуы.
  

Қазақстанда мәдени этникалық білім жүйесін қалыптастыруға қажетті алғы шарттар бұл үшін қолайлы жағдай жасау, яғни мәдени этникалық білім кеңістігін құру болып табылады. ПАл мәдени- этникалық білім кеңістігінің- отбасы, ана тәрбиесі, мектепке дейінгі балалар мекемесі, мектеп, ЖОО, ұлттық мәдени орталықтар, үйірмелер мен курстар.

Бағдарламаның негізгі мақсаты – ұлттық өзіндік ерекшеліктерді ескере отырып, оқу – тәрбие жұмыстарының жаңа үлгісіндегі жұмысын жасау, балалар мен ересктерді біріктіретін ауылдық, аудандық, қалалық, облстық, аймақтық „Атамекен“ ордасын /штабын/ құру. „Елім -ай“ атты ұлттық этнографиялық іскерлік, шығармашылық көріністік ойындарын өткізу, өз туын, ел таңбасын, төсбелгісін, ұлттық киім үлгісі және өзге рәсімдік-рәміздік белгілерді иелену, әрбір мектепте тарихи ұлттық этнографиялық мұражайлар ашу.

Қызметі: „Атамекен“ негізгі 30 шығармашылық бағыттан құралған. Ондағы халықтың салт-дәстүрлері, әдет –ғұрыптары, этномәдениеті, этностық тілдері, рухани игіліктерін қолдана отырып, барлық ағарту процестері кешенді түрде қарастырылған. Шығармашылық бағыттардың толығымен жүзеге асыру үшін мектептерде , мектептен тыс мекемелерде, педагогикалық ЖОО мен учелишилерде және өзге құлшыныс танытқан орындарда, іс-әрекет етуші „Атаменкн“ ордасы құрылды. Орда төреғасы: 3 бірлестіктің жетекшілері І-ІҮ сынып „Балдырғандар ата –баба елінде“ Ү-ҮІІ сынып „Мұрагер“ және ҮІІ-ІХ-Х сыныптар „Мирас “ бірлестіктерін құрып толық шығармашылық жұмыстарын жүргізеді. Әр бір бірлестік өздерінің жас ерекшеліктеріне қарай өз тілектеріне орай бағыттарын белгід\лейді. Олар белгілі бір мерзімдер бойынша бірлестіктерге тапсырылып салтанатты түрде және дәстүрлі түрде жалғастырып отырады. Қоғамдық пікірлер арқылы өзгертіліп және толықтырылып отырады. Әрбір шығармашылық бағыт өзінің ұлттық рәміздік ел таңбасын иеленеді.

Қазақ халқы «Отан отбасынан басталады» дейді. Олай болса отбасы тәлім тәрбиенің негізгі көзі, түп қазынасы. Қанша заман өтсе де бабаларымыздың мол тәжірибесіне, тағлымы мен дәстүрлеріне және отбасы тәрбиесінің негіздеріне сүйене отырып әке мен ана, ата мен әже ұрпақтың шын азамат болып өсуіне қамқорлық жасаған.

Қазақстан Республикасының «білім беру туралы» Заңында ұлттық және жалпы адамзаттық азыналар негізінде жеке адамды қалыптастыру және дамыту үшін қажетті жағдай жасау туралы айтылған.

Отбасы тәрбиесінде толып жатқан ұлттық үдемелі дәстүрлерге тоқтаған жөн. Олардың бірі - еңбек және имандылық тәрбиесі.

Еңбек тәрбиесі – ескі заманнан келе жатқан халықтың қажеттігін қанағаттандырудың көзі. Осыған орайбалаларды еңбекке тәрбиелеу ата – аналардың парызы болған. Халық еңбекті адам үшін табиғаттың өте құнды таратуы деп атаған. Сондықтан да еңбекті және еңбек адамын құрметтеуді дәріптеген.

Қазақ және басқа да Шығыс халықтары еңбек тәрбиесіне үлкен мән берген. Әрбір қазақ отбасында баланы жастайынан еңбек етуге үйретіп, дағдыландарған. Баланы жастайынан кәсіптік жұмысқа үйрету ата – аналардың мақсатты ісі болған.

Халықтың еңбекке және еңбек тәрбиесіне көзқарасы қазіргі кезде педагогикалық принциптерге жуық. Бұл жөнінде атақты педагог ғалымдардың ойларын еске түсірген жөн.

Н.К.Крупская өзінің педагогикалық шығармаларында Кеңес өкіметінің лағашқы жалдарынан бастап, еңбек тәрбиесіне қойылатын бағдарламалық талаптарды қалыптастырады. Оқуды өнімді еңбекпен байланыстырудың қажет екендігін айтады.

А.С.Макаренко отбасында еңбек тәрбиесінің маңызын айта келіп мынадайц құнды пікірлерді ұсынды.

1. 
   Адамға әртүрлі еңбек қасиеттерін табиғат бермейді, олар оның бүкіл өмірінде, әсіресе жас кезеңдерінде тәрбиеленеді.
   
2. 
   Ескі заманда таптық теңсіздік жағдайында адам еріксіз жұмыс күші есебінде еңбек етті. Біздің елімізде әрбір адамды еңбекке үйретіп дағдыландыру - тәрбиешілердің ерекше міндеті.
   
3. 
   Баланың еңбек ету барысында басқа адамдарға дұрыс қатынасы тәрбиеленеді, - бұл енді адамгершілікке дайындық.
   
4. 
   Еңбек тәрбиесінде баланың бұлшық еттері, көру мүшесі, сезім, түйсігі, саусақтары т.б дамып қана қоймайды, еңбек тәрбиесі әсіресе, адамның рухани және психикалық дамуына зор әсер етеді.
   
5. 
   еңбектің қоғам - өндірістік маңызымен бірге, жеке адамның өмірінде де маңызы зор. Еңбекшіл адамның әр нәрсені орындау қолынан келеді, қызғылықты бақытты өмір сүреді.
   

Имандылық тәрбиесі - бұл халық педагогикасында дәстүрге, әдет – ғұрыпқа, байсалды мінез – құлыққа айналып адам баласының өмір заңдылығы, жарғысы болып қалыптасқан. Имандылық тәрбиесі адам бойындаға адамгершілік қасиеттердің жиынтығы.

Адам бойындағы ұнамды және қымбатты қасиеттердің бірі – достық.

Достық дегеніміз татулықтың, сенімділіктің, көзқарастың бірлігі, бір – біріне қайырымдылық, қамқорлық жасау, рухани және моральдық көмек көрсету.

Қазақ халқының ертегілерінде, ақын – жырауларының шығармаларында көптеген достық туралы мақал – мәтелдерді, өлеңдерді еске түсіруге болады:

«Ақылсыз достан, ақылды дұшпан артық» т.б.

Имандылық тәрбиесі жеке адам бойындағы қасиеттердің жиынтығы. Жағымды қасиеттердің адамның рухани, психикалық дамуына болымды әсер ететіні белгілі. Солардың ішінде өз Отанын сүюшілік оны жан – тәнімен қорғау, халқына берілгендік – адамның өмірінде өшпейтін, имандылық қасиеттердің бірі.

VІІI. СӨЖ – жоспары

№	Сабаќтыњ тақырыбы мен жоспары	сағат саны	Бақылау т‰рі		Әдебиеттер (әдебиет №, реті, тарауы, беті)
1	Этнопедагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланысы. 1.Философиямен, этнопсихологиямен өзара байланысы. 2.Этнографиямен, этнософиямен өзара байланысы.	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,9,10, 3-27бет
2	Этнопедагогиканың негіздері. 1.Философиялық, мәдениеттанушылық, психологиялық.	1	Пікір-сайыс		2,7,6 28-48 бет
3	Педагогиканың классигі К.Д.Ушинскийдің мұраларындағы халықтық тәрбие мәселесі. 1.К.Д.Ушинскийдің мұраларындағы халықтық тәрбие туралы ойлары.	1	Дөңгелек үстел		1,2,3,11,13,83-98 бет
4	В.А.Сухомлинскийдің халықтық педагогикасы. 1. В.А.Сухомлинскийдің халықтық педагогикасы туралы ойлары	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,11,13,83-98 бет
5	Ш.Уәлиханов еңбектеріндегі ұлттық тәрбие және этнопедагогика мәселелері. 1. Ш.Уәлиханов еңбектеріндегі ұлттық тәрбие	1	әңгіме-сұхбат		1,2,3,9,10, 3-27бет
6	М.Дулатұлының этнопедагогикалық идеялары 1. М.Дулатұлының этнопедагогикалық идеялары туралы түсінік	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,11,13, 69-78б
7	М.Жұмабаевтың этнопедагогикалық идеялары. 1.М.Жұмабаевтың этнопедагогикалық идеяларының мәні мен мазмұны.	1	Сөзжұмбақ		1,2,3,11,18. 83-89
8	Ахмет Яссауидің өсиет-өнегелері. 1. Ахмет Яссауидің өсиет-өнегелері тәрбиелік маңызы.	1	Әңгіме-сұхбат		1,2,3,9,10, 3-27бет
9	Әл Фарабидің этнопедагогикалық еңбектері. 1. Әл Фарабидің этнопедагогикалық еңбектеріне талдау жасау.	1	Дөңгелек үстел		1,2,3,11,13, 69-78б
10	Жүсіп Баласағұнидың этнопедагогикалық ойлары. 1. Жүсіп Баласағұнидың этнопедагогикалық ойларының халықтық педагогикадағы алатын орны.	1	Сұрақ-жауап		1,2,3,11,18. 83-89
11	М.Қашқаридың этнопедагогикалық ойлары. 1.М.Қашқаридың этнопедагогикалық ойларының халықтық педагогикадағы алатын орны.	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,6,10. 91-97б
12	А. Жүйнекидің этнопедагогикалық ойлары. 1.А. Жүйнекидің этнопедагогикалық ойларының халықтық педагогикадағы алатын орны.	1	Пікір-сайыс		1,2,3,9,10. 3-27бет
13	Мұхаммед Хайдар Дулатидың тәлімдік ойлары. 1. Мұхаммед Хайдар Дулатидың тәлімдік ойларының халықтық педагогикадағы орны	1	Дөңгелек үстел		1,2,3,11,13.83-98 бет
14	А.Байтұрсыновтың этнопедагогикалық еңбектері. 1.А.Байтұрсыновтың этнопедагогикалық еңбектерідегі халықтық педагогика	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,9,10. 3-27бет
15	М. Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік ойлары. 1. М. Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік ойларының халықтық педагогикадағы орны.	1	әңгіме-сұхбат		2,7,6. 28-48 б
16	М. Дулатовтың этнопедагогикалық идеялары. 1.М.Дулатовтың этнопедагогикалық еңбектерідегі халықтық педагогика.	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,9,10. 3-27бет
17	Қазақстан Республикасының ұлттық саясат жөніндегі құжаттары. 1.Қазақ мектептерінде ұлттық тәрбие берудің жайы. 2.ҚР ұлттық тәлім-тәрбие жөніндегі мемлекеттік құжаттары.	1	Сөзжұмбақ		2,7,6. 28-48 бет
18	ХУ-ХІХ ғ. Қазақтың ақын-жырауларының тәрбиелік мектебі. 1.(Асанқайғы, Қазтуған, Шалкиіз т.б) олардың халықты басқаруға қатысуы	1	Піків алмасу		1,2,3,9,10, 3-27бет
19	Классик-педагог Я.А.Коменскийдің педагогикалық мұраларындағы халықтық тәрбие. 1. Я.А.Коменский мұраларындағы халықтық тәрбие.	1	Талқылау		1,2,3,11,13, 69-78б
20	Классик-педагог Я.А.Коменскийдің педагогикалық мұраларындағы халықтық тәрбие. 1.Я.А.Коменский мұраларының маңыздылығы	1	Әңгіме-сұхбат		1,2,3,11,18. 83-89
21	Ы.Алтынсарин мұраларын халықтық педагогикасы тұрғысынан ғылыми түрде қарастыру. 1. 1.Ы.Алтынсарин нңбегіндегі халықтық педагогика.	1	Дөңгелек үстел		1,2,3,6,10. 91-97б
22	Ы.Алтынсарин мұраларын халықтық педагогикасы тұрғысынан ғылыми түрде қарастыру. 2.Ы.Алтынсариннің салт-дәстүрлерді зерттеудегі мақсаты.	1	Сұрақ-жауап		1,2,3,9,10. 3-27бет
23	ХУ-ХІХ ғ. Қазақтың ақын-жырауларының тәрбиелік мектебі. 1.Жыраулар дала философтары. 2.Жыраулардың өсиет-өнегелері.	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,9,10, 3-27бет
24	Орыс және батыс Европалық ғалымдар қазақтың халықтық тәрбиесі жөнінде. 1.Орыс ғалымдары-қазақтың халықтық тәрбиесі жөнінде.	1	Пікір-сайыс		1,2,3,11,13, 69-78б
25	Абайдың қазақ педагогикасының тереңірек дамуына қосқан үлесі. 1.Абай-қазақ ауыз әдебиетінің негізін қалаушы. 2.Абайдың педагогикалық ой-тұжырымдары.	1	Дөңгелек үстел		1,2,3,11,18. 83-89
26	Орыс және батыс Европалық ғалымдар қазақтың халықтық тәрбиесі жөнінде. 1.Батыс Европалық ғалымдар-қазақтың халықтық тәрбиесі жөнінде.	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,6,10. 91-97б
27	А.Байтұрсыновтың этнопедагогикалық идеялары. 1.А.Байтұрсынов-қазақ этнопедагогикасының негізін қалаушы. 2.А.Байтұрсынов-халық педагогикасының арқауы туралы тұғырлы тұжырымдары.	1	әңгіме-сұхбат		1,2,3,9,10. 3-27бет
28	Тек негіздері “Шежіре”. 1. Шежіренің халықтық педагогикадағы орны.	1	Піків алмасу		1,2,3,6,10.91-97б
29	Қорқыт ата-шығармаларының тәрбиелік мәні. 1. Қорқыт ата-шығармаларыынң – халықтық педагогикадағы орны	1	Талқылау		1,2,3,9,10.3-27бет
30	М. Дулатовтың этнопедагогикалық идеялары. 1.М.Дулатовтың этнопедагогикалық еңбектерідегі халықтық педагогика.	1	Тестілік сауалнама		1,2,3,9,10. 3-27бет
31	Қазақстан Республикасының ұлттық саясат жөніндегі құжаттары. 1.Қазақ мектептерінде ұлттық тәрбие берудің жайы. 2.ҚР ұлттық тәлім-тәрбие жөніндегі мемлекеттік құжаттары.	1	Сөзжұмбақ		2,7,6. 28-48 бет
32	ХУ-ХІХ ғ. Қазақтың ақын-жырауларының тәрбиелік мектебі. 1.(Асанқайғы, Қазтуған, Шалкиіз т.б) олардың халықты басқаруға қатысуы	1	Піків алмасу	1,2,3,9,10, 3-27бет
33	Классик-педагог Я.А.Коменскийдің педагогикалық мұраларындағы халықтық тәрбие. 1. Я.А.Коменский мұраларындағы халықтық тәрбие.	1	Талқылау	1,2,3,11,13, 69-78б
34	Классик-педагог Я.А.Коменскийдің педагогикалық мұраларындағы халықтық тәрбие. 1.Я.А.Коменский мұраларының маңыздылығы	1	Әңгіме-сұхбат	1,2,3,11,18. 83-89
35	Ы.Алтынсарин мұраларын халықтық педагогикасы тұрғысынан ғылыми түрде қарастыру. 1. 1.Ы.Алтынсарин нңбегіндегі халықтық педагогика.	1	Дөңгелек үстел	1,2,3,6,10. 91-97б
36	Ы.Алтынсарин мұраларын халықтық педагогикасы тұрғысынан ғылыми түрде қарастыру. 2.Ы.Алтынсариннің салт-дәстүрлерді зерттеудегі мақсаты.	1	Сұрақ-жауап	1,2,3,9,10. 3-27бет
37	Абайдың қазақ педагогикасының тереңірек дамуына қосқан үлесі. 1.Абай-қазақ ауыз әдебиетінің негізін қалаушы. 2.Абайдың педагогикалық ой-тұжырымдары.	1	Дөңгелек үстел	1,2,3,11,18. 83-89
38	Ш. Уалиханов этнопедагогикалық идеялары. 1.Ш. Уалихановтың еңбектеріндегі ұлттық тәрбие мен этнопедагогика мәселелері	1	Тестілік сауалнама	1,2,3,6,10. 91-97б
39	А.Байтұрсыновтың этнопедагогикалық идеялары. 1.А.Байтұрсынов-қазақ этнопедагогикасының негізін қалаушы. 2.А.Байтұрсынов-халық педагогикасының арқауы туралы тұғырлы тұжырымдары.	1	әңгіме-сұхбат	1,2,3,9,10. 3-27бет
40	ХУ-ХІХ ғ. Қазақтың ақын-жырауларының тәрбиелік мектебі. 1.Жыраулар дала философтары. 2.Жыраулардың өсиет-өнегелері.	1	Тестілік сауалнама	1,2,3,9,10, 3-27бет
41	ХУ-ХІХ ғ. Қазақтың ақын-жырауларының тәрбиелік мектебі. 1.Жыраулар дала философтары. 2.Жыраулардың өсиет-өнегелері.	1	Пікір-сайыс	1,2,3,11,13, 69-78б
42	Орыс және батыс Европалық ғалымдар қазақтың халықтық тәрбиесі жөнінде. 1.Орыс ғалымдары-қазақтың халықтық тәрбиесі жөнінде.	1	Тестілік сауалнама	1,2,3,11,13.83-98 бет
43	Көп этностық Қазақстан жағдайындағы полимәдени тәрбие. 1. Көп этностық Қазақстан жағдайындағы полимәдени тәрбиенің ролі.	1	Сөзжұмбақ	1,2,3,9,10. 3-27бет
44	Сөз халық педагогикасында-тәрбиенің құралы. 1.Әдеппен сөйлеу дәстүрі. 2.Сөз анасы-сәлем.	1	Піків алмасу	2,7,6. 28-48 б
45	Жаңа заманға сай туындаған салттар мен дәстүрлердің тәрбиелік мәні. 1.Жаңа заман салттары. 2.Дәстүрлердің тәрбиелік мәні.	1	Талқылау	1,2,3,9,10, 3-27бет
46	Патриотизмнің модельдері (жобалары). 1.”Патриотизм”анықтамаларының классификациясы. 2.Патриотизмнің модельдері.	1	Әңгіме-сұхбат	1,2,3,11,13, 69-78б
47	Ұрпақтар ұласымдылығы тұлғаның әлеуметтік даму. 1.Тұлғаның әлеуметтік дамуы және халықтың рухани процесінің факторы.	1	Дөңгелек үстел	1,2,3,11,18. 83-89
48	Қазақстан Республикасында тұратын халықтардың балаларды шынықтыру тәсілдері. 1.Дене шынықтыру тәрбиесі. 2.Дене тәрбиесіне байланысты дәстүрлер.	1	Сұрақ-жауап	1,2,3,6,10. 91-97б
49	Бейнелеу өнеріндегі этнопедагогикалық идеялар. 1.Өнердің тәрбиелік мәні. 2.Бейнелеу іс-әрекетінде балалардың эстетикалық талғамдарын дамыту.	1	Тестілік сауалнама	1,2,3,9,10. 3-27бет
50	Халық күнтізбесі, жыл мезгілдері мен айға бөлу. 1.Халық күнтізбесі туралы. 2.Жыл мезгілдері мен айға бөлу.	1	Пікір-сайыс	1,2,3,11,13.83-98 бет
51	Батырлық жырлардың дүниетанымдық және тәрбиелік мәні. 1.Батырлық жырлардың дүниетанымдық мәні. 2.Батырлық жырлардың тәрбиелік мәні.	1	Дөңгелек үстел	1,2,3,9,10. 3-27бет
52	Қазақ ауыз әдебиетінің этнопедагогикалық мәні. 1.Ауыз әдебиеті-тәрбие құралы. 2.Бесік жыры, санамақ, жаңылтпаштың тәрбиелік мәні.	1	Тестілік сауалнама	2,7,6. 28-48 б
53	Ертегілер, мақалдар, жаңылтпаштар, жұмбақтар, халықтық өлеңдер-халықтық тәрбиенің құралдары. 1.Жұмбақтың дүниетанымдық, тәрбиелік мәні. 2.Жаңылтпаш-тіл ширату тәсілі.	1	Сөзжұмбақ	1,2,3,11,18. 83-89
54	Туыстық және азаматтық қарым-қатынастың тәрбиелік мәні. 1.Туыстық қарым-қатынасындағы әдептілік. 2.Туыстық қарым-қатынаста қалыптасқан ұлттық дәстүрлер.	1	әңгіме-сұхбат	1,2,3,9,10, 3-27бет
55	Этнопедагогиканың жалпы адамзаттық негіздері. 1.Қазақ халқындағы тәрбиенің ерекшеліктері.	1	Тестілік сауалнама	1,2,3,11,13, 69-78б
56	Қазақстан Республикасы этномәдени білім беру тұжырымдамасы. 1.Тұжырымдаманың мақсат, міндеттері. 2.Тұжырымдаманың атқаратын қызметі.	1	Сөзжұмбақ	1,2,3,11,18. 83-89
57	“Атамекен” бағдарламасы. 1.”Атамекен” ұлттық ғылыми-тәлімдік, рухани танымдық бағдарламасы. 2.”Атамекен” бағдарламасының бағыттары және мақсаттары.	1	Піків алмасу	1,2,3,9,10, 3-27бет
58	Қазақстан мектептерінің халық педагогикасы бойынша жұмыс тәжірибесі. 1.Мектеп тәжірибесіндегі халықтық педагогика. 2.Халық педагогикасы бойынша жүргізілетін жұмыстар.	1	Талқылау	1,2,3,11,13, 69-78б
59	Жөн-жоралға, кәде рәсімдерінің тәрбиелік мәні. 1.Әдептілік-мәдени үлгі. 2.Халықтық дәстүр рәсімдері.	1	Әңгіме-сұхбат	1,2,3,11,18. 83-89
60	Тілі басқа, тілегі бір халықтардың салт-дәстүрлер үндестігі. 1.Үйлену және үй болумен байланысты салт-дәстүрлер үндестігі. 2.Өлген адамды жерлеумен байланысты рәсімдердің идеялық үндестігі.
61	Ұлттық тәрбиені сахна арқылы іске асыру жолдары. 1.Эпостық шығармаларды мектеп сахнасында лайықтап көрсету жолдары. 2.Батырлық жарларды оқыту кезінде жүргізілетін тәрбие жұмыстары.	1	Сұрақ-жауап	1,2,3,9,10. 3-27бет
62	Қазақ этнопедагогикасының қалыптасып даму кезеңдері. 1. Ә. Диваев мәдени мұраларды жинаушы және зерттеуші. 2.Ә.Диваевтың этнопедагогикаға қосқан үлесі.	1	Тестілік сауалнама	1,2,3,11,13.83-98 бет
63	Б. Момышұлының еңбектерінің әскери-патриоттық тәрбиелік рөлі. 1.Б.Момышұлының әскери-патриоттық еңбектері. 2.Б.Момышұлының Отанға деген сүйіспеншілігі.	1	Пікір-сайыс	1,2,3,9,10. 3-27бет
64	Ұлттық салт-дәстүрлер өмірде тәрбие мектебі. 1.Нәрестенің дүниеге келуіне байланысты салт-дәстүрлер. 2.Тыйым сөздердің тәрбиелік мәні.	1	Дөңгелек үстел	2,7,6. 28-48 б
	Барлығы:	64

10. ПАЙДАЛАНАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР МЕН WEB САЙТТАР ТІЗІМІ
Негізгі:

1. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. А., 2003.

2. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы (Оқу құралы).- А., 2001.

3.Табылды Ә. Қазақ этнопедагогикасы және оқыту әдістемесі. А.,-2004.

4.Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім – тәрбиесі. А., 1995

Қосымша:

5.Айдаров Г. Орхон ескерткіштерінің тексті. А., Ғылым, 1990.

6.Алтынсарин Ы. Таңдамалы педагогикалық мұралары. 3т. Алматы, 1991.

7.Арғынбаев Х. Қазақ халқының қол өнері. А., 1987.

8.Ахметова З. Кәусар бұлақ. Алматы, 1993.

9.Баласағұн Ж. Құтты білік. Алматы, 1995.

10.Волков Г.Н: Этнопедагогика. Чебоксары, 1990.

11.Виноградов Г. Народная педагогика. Иркутск, 1997.

12.Диваев Ә. Тарту. Алматы. Ана тілі, 1992.

13.Дулати М.Х. Тарихи-Рашиди. Алматы, 1999.

14.Жарықбаев Қ.Б., Наурызбаев Ж. Қазақтың ұлттық тәлім-тәрбие атауларының түсіндірме сөздігі. А., 1993.

15.Кәмәләшұлы Б. Қазақ халқының туыс-туғандық жүйесі, ұрпақ өсіру, тәрбиелеу дәстүрі, үйлену ғұрыптары. А., 2005.

16.Қазақтың тәлімдік ой-пікірлері Антологиясы, 2 том, (құр. Қ. Жарықбаев, С.Қалиев). Алматы, 1994.

17.Қожахметова К.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. А., 1993.

18.Құралұлы А. Қазақ дәстүрлі мәдениетінің анықтамалылығы. А., 1991.

19.Құралұлы А. Салт-дәстүрге, тарихқа, дінге байланысты терминдер мен сөз тіркестерінің түсіндірме сөздігі. А., 2006.

20.Табылды Ә. Этнопедагогикалық оқылымдар. А., 2006.
WEB САЙТТАР ТІЗІМІ

21. Этнопедагогика, Курбаналиев Б.,ЦДО, 2006

22. Этнопедагогика 16 века, Хазиахмадова Ф.Г.,ЦДО, 2004

23.Общая педагогика.Курс лекций. О.С. Гребенюк, Калининград, Калинингр. ун-т,1996 - 107с.,pdf

24. Педагогика: Учебно-методическое пособие. Варламова А.Я. Волгоград, изд.ВолГУ, 2004г., 76с

25. Педагогика Педагогика. Учебник для вузов. Н. В. Бордовская,Питер, 2000г., 304с.


13 . ҚОРЫТЫНДЫ БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Этнопедагогика тарихына және халықтық педагогикаға қысқаша шолу.
   
2. 
   2.Этнопедагогика объекті және пәні.
   
3. 
   3.Этнопедагогиканың негізгі түсініктері: этностық тәрбие, этностық оқыту, ұлт, этнос
   
4. 
   4.Этнопедагогиканың философиялық, мәдениеттану, психологиялық, этногафиялықн егіздері.
   
5. 
   5.ҚР ұлттықс аясат жөніндегі құжаттары.
   
6. 
   6.Егеменді мемлекет жағдайындағы этномәдениеттік дәстүрлердің қазіргі жағдайы.
   
7. 
   7.Педагогика классиутерінің мұраларындағы халықтық тәрбие, оқу мен тәрбиелердің ұлттық жүйесін дамытудағы.
   
8. 
   К.Д. Ушинскийдің халықтық тәрбие принциптері.
   
9. 
   А.С. Макаренконың педагогикалық іс- әрекетінде халықтық тәрбиенің элементтерін пайдалануы.
   
10. 
    В.А. Сухомлинскийдіңх алықтық педагогикасы
    
11. 
    11.XVIII ғ. жас ұрпақты тапқырлыққа, шешендік өнерге тәрбиелеудегі билердің ерекше ролі.
    
12. 
    Ш. Уалиханов еңбектеріндегі ұлттық тәрбие мен этнопедагогика мәселелері.Ы. Алтынсарыннің мұраларының халықтық педагогика және психология ғылыми ұстанымдарында баяндалуы
    
13. 
    А. Құнанбаев қазақ педагогикасы мен психологиясын тереңірек дамытуға қосқан үлесі.
    
14. 
    А. Құнанбаев қазақ педагогикасы мен психологиясын тереңірек дамытуға қосқан үлесі.
    
15. 
    М. Дулатов қазақ педагогикасы мен психологиясын тереңірек дамытуға қосқан үлесі.
    
16. 
    16.А. Байтұрсынов қазақ педагогикасы мен психологиясын тереңірек дамытуға қосқан үлесі.
    
17. 
    17.М. Жұмабавтың қазақ педагогикасы мен психологиясын тереңірек дамытуға қосқан үлесі.
    
18. 
    Қазақтың халықтық тәрбиесі жайлы орыс және батыс европалық ғалымдардың ой- пікірлері.
    
19. 
    Барлық этностардағы тәрбие мақсатының ортақтығы.
    
20. 
    Адамның қазіргі халықтық тәрбиенің мақсаты ретінде.
    
21. 
    17.Әр халықтың жетілген тұлға ретіндегі пікірлерінің даму шарттары.
    
22. 
    18.Ұлттық ар- намысқа тәрбиелеу тұлғаның мінез- құлқын жетілдерудің ірге тасы. Көп ұлтты Қазақстан жағдайындағы түрлі мәдениеттілікке тәрбиелеудің ерекшеліктері.
    
23. 
    19.Халықтың педагогикалық мәдениеті, мәні, мазмұны.
    
24. 
    Ұрпақтар ұласымдылғы тұлғаның әлеуметтік дамуының және халықтық рухани процестерінің факторы.
    
25. 
    Халықтық педагогикадағы тәрбиенің әдістері.
    
26. 
    Халықтық тәрбиенің құралдары.
    
27. 
    Ертегілер, мақалдар, жаңылтпаштар, жұмбақтар халықтық өлеңдер- халықтық тәрбиенің құралдары.
    
28. 
    Табиғат- тәрбие құралы.
    
29. 
    Салт және дәстүр түсініктері: философиялық, әлеуметтік, педагогикалық және психологиялық анықтамалары.
    
30. 
    Дәстүр және салттардың құрылымы, салттар мен дәстүрлердің жалпы ортақтастығы және айырмашылығы.
    
31. 
    Рәсімдері және салтанатты өткізу реті.
    
32. 
    Балалардың ерекшеліктерін есепке Ала отырып, олардың өмір кезеңдеріне сипаттама
    
33. 
    Үйлену мен жеке отбасын құрумен байланысты әдеп- ғұрыптар, достық, бата беруге, тілекке ант беру белгісі
    
34. 
    Өліммен байланысты қабырдың басына белгі қоюмен байланысты әдеп- ғұрыптар.
    
35. 
    Ойын- тәрбие құралы.
    
36. 
    Сөз- тәрбие құралы.
    
37. 
    Еңбек – тәрбие құралы.
    
38. 
    Адам тәрбиесімен байланысты салттар,әдеп- ғұрыптар, дәстүрлер, нанымдардың тәрбиелік мәні.
    
39. 
    Тәрбиенің тәсілдері өсиет және ғибрат, аға ұрпақтың жеке үлгісі, еліктеу және т.б.
    
40. 
    Я.А. Коменскийдің қосқан үлесі
    
41. 
    Мақал және мәтелдер халық педагогикасының шағын көріністері.
    
42. 
    Халық ертегілері-өмір оқулықтары.
    
43. 
    .Қазақстан Республикасы халықтарының ұлттық салттары мен дәстүрлері.
    
44. 
    Халық педагогикасындағы рухани мінез-құлықтық тәрбиесі.
    
45. 
    Халық педагогикасындағы азаматтық, патриоттық тәрбие.
    
46. 
    Халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесі.
    
47. 
    .Халық педагогикасындағы дене тәрбиесі.
    
48. 
    .Халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбиесі.
    
49. 
    .Халық педагогикасындағы зиялылық тәрбиесі.
    
50. 
    .Дәстүр және салттардың құрылымы, салттар мен дәстүрлердің жалпы ортақтастығы және айырмашылығы
    
51. 
    Рәсімдері және салтанатты өткізу реті.
    
52. 
    Адам тәрбиесімен байланысты салттар,әдеп- ғұрыптар, дәстүрлер, нанымдардың тәрбиелік мәні.
    
53. 
    Балалардың ерекшеліктерін есепке ала отырып, олардың өмір кезеңдеріне сипаттама
    
54. 
    Үйлену мен жеке отбасын құрумен байланысты әдеп- ғұрыптар, достық, бата беруге, тілекке ант беру белгісі
    
55. 
    Өліммен байланысты қабырдың басына белгі қоюмен байланысты әдеп- ғұрыптар.
    
56. 
    Адамның қуанышымен, қайғысымен қатар жүретін салттар және әдет- ғұрыптар, өлеңдер мен аңыздардың тәрбиелік мәні.
    
57. 
    Жаңа уақытқа байланысты туындаған салттар және дәстүрлер, олардың тәрбиелік мәні.
    

58. Салттардағы, дәстүрлердегі, әндердегі, өлеңдердегі, өнегелі тәрбиелегендік, ар- ұяттылық, руханилылық жөніндегі халықтық түсініктер.

59 .Мақалдардағы және мәтелдердегі өнегелі тәрбиелегендік, ар- ұяттылық, руханилылық жөніндегі халықтық түсініктер

60.Жастарды парсаттылыққа, әдептілікке, үлкенді қадірлеуге отбасындағы аға ұрпақтың ролі мен үлгісі.

61.Қонақтармен амандасыудың, қабылдаудың, қызмет етудің қарапайымдылығы пен әдептіліктің тәрбиелік мәні

62. Еңбек сүйгіштікті, кәсіптік дағдыларды және кәсіптік бағдарды тәрбиелеу.

63 .Аталар мен әкелердің балаларының мал. бағуды, малға қора соғуды, қол еңбегінің дағдыларын меңгерудегі ролі.

64. Аналардың қыз балаларды кесте тігуге, ою- өрнектерді салуға, жүн тоқуға, кілем тоқуға, киім тігуге үйретудегі ролі.

65.Балаларды отбасында кәсіптік даярлау.

66. Үй жанураларын бағу білігі, үй жанураларының ауруларын білу және оларды емдей білу әдістері.

67. Халық педагогикадағы дене тәрбиенің мақсаты мен міндеттері.

68 Тұзды суда баланы шомылдырудың, денесін майлаудың, аяқ- қолын созудың мәні.

69. ҚР өмір сүретін халықтардың балаларды шынықтыру тәсілдері.

70. Дене тәрбиесіндегі ұлттық ойындардың ролі.

71. Қазақ халқындағы дене тәрбиенің ерекшеліктері

72. Халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбие, оның мақсаты мен міндеттері.

73. Зиялылық тәрбие, оның мақсаты мен міндеттері.

74. Бейнелеу өнеріндегі этнопедагогиканың идеялары.

75. Жастарды өлең айту мәдениетіне және жырларға, шешендік пен тапқырлық өнеріне тәрбиелеудің халықтық мектебі.

76. Зиялылыққа тәрбиелеу және оның жас ұрпақты тәрбиелеудегі ролі.

77. Күн, ай, жұлдыздар, аңдар, және үй жануарлары жөнінідегі білімдер.

78. Халықтық этнопедагогиканың пансофиясы.

79. Ұлтаралық қарама- қайшылықтар үшін халықтар мәдениетінде материалдың жоқтығы.

80. Халықтардың рухани мінез- құлықтық құндылықтарындағы ұлтаралық және жалпы адамзаттық.

81.ҚР этнопедагогикалық білім беру тұжырымдамасы.

82. “Атамекен”, “Елім-ай” және басқа бағдарламаның мақсаты

83. “Атамекен”, “Елім-ай” міндеттері және ерекшеліктері.

84.Халық педагогикасы бойынша Қазақстан мектептерінің жұмыс тәжірибесі.

85. Отбасы тәжірибесін зерттеу, музыкалы аспаптармен танысу.

86. Халықтық қолданбалы өнермен, халықтық ойындармен, ұлттық киім үлгілерімен танысу.

87. Ата тек тік «шежіре» зерттеу

88. Әр халықтың жетілген тұлға ретіндегі пікірлерінің даму шарттары

89. Тәрбиенің тәсілдері өсиет және ғибрат, аға ұрпақтың жеке үлгісі, еліктеу және т.б.

90. Халық ертегілері- өмір оқулықтары.
Тесті лік сауалнамалар.

1. Этнопедагогиканы зерттеуші тұңғыш қазақ әйелі ?

А) Н. Құлжанова

В) Р. Сыздықова

С) Р. Нұртазина

Д) К. Дөненбаева

Е) З. Тамшыбаева

2.“Айтолды” қай шығарманың кейіпкері?

А) “Даналық кітабы”

В) “Құтты білік”

С) “Ақиқат сыйы”

Д) “Музыканың ұлы кітабы”

Е) “Түркі сөздерінің жинағы”

3.Әлемнің Екінші ұстазы кім?

А) Аристотель

В) Ұлықпан Хаким

С) Әл- Фараби

Д) Платон

Е) Ж. Баласұғни

4.“Білімсіз адам хайуан мен тең”- деген сөйлем жолдарының авторын атаңыз?

А) М. Х. Дулати

В) Ж. Баласұғни

С) М. Қашқари

Д) Қ. А. Иассауи

Е) А. Жүйнени

5.Қазақ тілінде алғаш педагогика оқулығын жазған кім?

А) Ы. Алтынсарин

В) М. Жұмабаев

С) Ж. Аймауытов

Д) А. Құнанбаев

Е) Ш. Құдайбердиев

6. Қазақ тілі грамматикасын жазған кім?

А) Ш.Құдайбердиев

В) М.Жұмабаев

С) А.Байтұрсынов

Д) Ж.Аймауытов

Е) М.Дулатов

7. 
   Қазақта тұңғыш академик атағын алған кім?
   

А) Ш. Уәлиханов

В) Қ. Сәтбаев

С) М. Әуезов

Д) Ә. Марғұлан

Е) А. Құнанбаев

7. 
   Уәзірдің баласы Уғдүлміш қай шығарманың кейіпкері?
   

А) “Даналық кітабы”

В) “Ақиқат сыйы”

С) “Құтты білік”

Д) “Түркі сөздерінің жинағы”

Е) “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы туралы трактат”

7. 
   “Хибатул- хақайық” (Ақиқат сыйы)- деген кітаптың авторын атаңыз.
   

А) Әл- Фараби

В) Ж. Баласұғни

С) М. Қашғари

Д) А. Жүйнени

Е) Қ. А. Иассауи

7. 
   Мына негіздердің қайсысы өмірге бірінші тірек.
   

А) Денсаулық

В) Білім

С) Еңбек

Д) Оқу

Е) Тәрбие

11. Алғаш мектепке дейінгі педагогика оқулығын жазған кім?

А) Ш. Құдайбердев

В) М. Жұмабаев

С) Ы. Алтынсарин

Д) А. Байтұрсынов

Е) Н. Құлжанова

12. 
    “Ғұдатғу біліг”–– атты шығарманы кім жазған, қай ғасырда?
    

А) ХІ ғ.Махмуд Қашғари.

В) ХІІ ғ. Қожа Ахмет Иассауи.

С) ХІ ғ. Жүсіп Баласағұн.

Д) ХІХ ғ. Абай Құнанбаев.

Е) ІХ ғ. Әбу Насыр Әль-Фараби.

12. 
    Этнопедагогика ұғымын ғылыми айналымға тұңғыш енгізген ғалым кім?
    

А) Чуваш ғалымы Г. Н. Волков.

В) Әзербайжан педагогы А. Ш. Гашимов.

С) Татар педагогы Я. И. Ханбиков.

Д) Орыс педагогы К. Д. Ушинский.

Е) Қазақ демократ-ағартушысы Ы. Алтынсарин.

14. Халықтық тәрбиенің мақсаты – бұл:

А) Жеке тұлғаның эстетикалық тәрбиесі

В) Жетілген адамды қалыптастыру

С) Тұлғаны еңбекке тәрбиелеу

Д) Тұлғаның адамгершілік тәрбиесі

Е) Денсаулығы мықты адамды тәрбиелеу

15. Әрбір жаңа ұрпақ алдыңғы ұрпақтардың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптарын қандай ретпен меңгереді?

А) Еліктеу, үйрету, тапсырма беру, талап ету

В) Ақыл-кеңес, тапсврма беру, жаттығу

С) Салт-дәстүр, әдет-ғұрып

Д) Еліктеу, талаптарды түсіну, оларды меңгеру, рухани

қасиеттерді қалыптастыру

Е) Мінез-құлық әдеттері мен салттары, белгілі бір жеке тұлғалық

қасиеттерді қалыптастыру

16. “Орхон - Енисей” – ескерткішінің авторы кім?

1. 
   Күлтегін
   
2. 
   Білге – қаған
   
3. 
   Иоллығ – те гін
   
4. 
   Тоныкөк
   
5. 
   Қорқыт ата
   

17. Әл – Фараби туылған қала

1. 
   Отырар
   
2. 
   Сайрам
   
3. 
   Түркістан
   
4. 
   Бағдат
   
5. 
   Шымкент
   

18. “Құдатғу білік” қай ғасырда жазылған?

1. 
   ҮІІ
   
2. 
   ҮІІІ
   
3. 
   ІХ
   
4. 
   Х
   
5. 
   ХІ
   

19. Ж.Баласағұн қай қалада туылған?

1. 
   Қарахан
   
2. 
   Отырар
   
3. 
   Түркістан
   
4. 
   Сайрам
   
5. 
   Баласағұн
   

20. Қ.А.Яссауи қай қалада туылған?

6. 
   Қарахан
   
7. 
   Отырар
   
8. 
   Түркістан
   

DСайрам

Е)Баласағұн

21. Арыстанбаб кесенесі қай жерде орналасқан?

1. 
   Отырар
   
2. 
   Түркістан
   
3. 
   Сайрам
   
4. 
   Шымкент
   
5. 
   Қарахан
   

22. “Құтты білік” – дастаны неше тараудан тұрады?

1. 
   80 – тараудан
   
2. 
   85 тараудан
   
3. 
   87 – тараудан
   
4. 
   90 – тараудан
   
5. 
   95 – тараудан
   

23. “Құтты білік ” дастанындағы төрт кейіпкердің бейнесі?

1. 
   Әділет, Шындық, Ақиқат, Сенім
   
2. 
   Әділет, Бақыт, Ақиқат, Еңбек
   
3. 
   Әділет, Бақыт, Ақыл, Қанағат
   
4. 
   Бақыт, Еңбек, Ес, Қанағат
   
5. 
   Қанағат, Нысап, Әділет, Ақиқат
   

24. Күнтолды қай еңбектің кейіпкері?

1. 
   “Құдатғу білік”
   
2. 
   “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы”
   
3. 
   “Түс көру туралы сөз”
   
4. 
   “Хибадул хакайық”
   
5. 
   “Диуани хихмет”
   

25. М.Қашқарй қай қалада туылған?

1. 
   Түркістан
   
2. 
   Отырар
   
3. 
   Карахан
   
4. 
   Барысхан
   
5. 
   Баласағұн
   

26. “Ереуіл атқа ер салмай” - өлеңінінің авторы кім?

1. 
   Шортанбай
   
2. 
   Исатай
   
3. 
   Махамбет
   
4. 
   Майлықожа
   
5. 
   Шалкиіз
   

27. “Зор заман” - - өлеңінің авторы кім?

1. 
   Махамбет
   
2. 
   Шортанбай
   
3. 
   Исатай
   
4. 
   Майлықожа
   
5. 
   Асан Қайғы
   

28. Шортанбай Қанайұлы қай жерде туылған?

1. 
   Түркістан
   
2. 
   Сайрам
   
3. 
   Отырар
   
4. 
   Баласағұн
   
5. 
   Қарахан
   

29. “Мұнар күн” өлеңінің авторын ата?

1. 
   Махамбет
   
2. 
   Исатай
   
3. 
   Шортанбай
   
4. 
   Асан Қайғы
   
5. 
   Шалкиіз
   

30. “Тарихи Рашиди” (Рашидтің тарихы) еңбегінің авторы кім?

1. 
   Ж.Баласағұн
   
2. 
   М.Қашқари
   
3. 
   Х. Дулати
   
4. 
   Әл – Фараби
   
5. 
   Қ.А.Яссауи
   

31. Асан Қайғы жырау қай ғасырларда өмір сүрген?

1. 
   ХІІІ
   
2. 
   ХҮ
   
3. 
   ХҮІІ
   
4. 
   ХІХ
   
5. 
   ХХ
   

32. “Қырында киік жайлаған” – атты толғаудың авторы?

1. 
   Ақтамберді
   
2. 
   Жиембет
   
3. 
   Шалкиіз
   
4. 
   Асан Қайғы
   
5. 
   Доспамбет
   

33. Арғымаққа міндім деп,

Артқы топтан адаспа.

Күнінде өзім болдым деп,

Кең пейілге таласпа.

Ғылымым жұттан асты деп,

Кеңессіз сөз бастама.

Жеңемін деп біреуді,

Өтірік сөзбен қостама, - деген өлең жолдарының авторы кім?

1. 
   Жиембет
   
2. 
   Ақтамберді
   
3. 
   Шалкиіз
   
4. 
   Доспамбет
   
5. 
   Асан Қайғы
   

34. “Қалқаман Мамыр” поэмасының авторы кім?

1. 
   Жүсіпбек
   
2. 
   Мағжан
   
3. 
   Ахмет
   
4. 
   Шәкәрім
   
5. 
   Міржақып
   

35. “Ілімге толса көкірк, жақсы болсың жұбайың”, “Ұрлықтың түбі қорлықты”, “Ер көгерер дұғаменен” т.б. толғаулардың авторы?

1. 
   Асан Қайғы
   
2. 
   Шалкиіз
   
3. 
   Майлықожа
   
4. 
   Шал Ақын
   
5. 
   Махамбет
   

36. “Ләйлі Мажнүн” – аты ғашықтық дастанының авторы?

1. 
   Шәкәрім
   
2. 
   Мағжан
   
3. 
   Жүсіпбек
   
4. 
   Міржақып
   
5. 
   Ахмет
   

37. “Бақытсыз жамал” романын кім жазды?

1. 
   Ахмет
   
2. 
   Шәкәрім
   
3. 
   Мағжан
   
4. 
   Жүсіпбек
   
5. 
   Міржақып
   

38. М.Жұмабаевтың тұңғыш өлеңдер жинағы қалай аталады?

1. 
   Мұнар күн
   
2. 
   Қалқаман Мамыр
   
3. 
   Ләйлі – Мәжнүн
   
4. 
   Айман
   
5. 
   Шолпан
   

39. “Түркістан” - өлеңінің авторы?

1. 
   Ахмет
   
2. 
   Міржақып
   
3. 
   Жүсіпбек
   
4. 
   Шәкәрім
   
5. 
   Мағжан
   

40. “Пайда ойлама ар ойла,

Талап қыл артық білуге” – деген өлең жолдарының авторы?

1. 
   Абай
   
2. 
   Шәкәрім
   
3. 
   Жүсіпбек
   
4. 
   Міржақып
   
5. 
   Мағжан
   

41. … “Өз ұлтын сүйген адам өз ұлтының бақыты үшін өз бақытын құрбан қылады” – деген жолдардың авторы кім?

1. 
   М.Жұмабаев
   
2. 
   Ғ.Мүсірепов
   
3. 
   Ғ.Мұстафин
   
4. 
   Б.Момышұлы
   
5. 
   М.Дулатов
   

42. “Дүниеде туған еліңнен артық ел де, жер де жоқ” – деген жолдардың авторын ата?

1. 
   А.Жүйнеки
   
2. 
   Ш.Құдайбердиев
   
3. 
   Ж.жабаев
   
4. 
   Ғ.Мұстафин
   
5. 
   Ғ.Мүсірепов
   

43. Қазақтың келіні күйеуінің қандай жақынын “тетелес” деп атайды?

1. 
   Ағасы
   
2. 
   Інісі
   
3. 
   Жолдасы
   
4. 
   Досы
   
5. 
   Әпкесі
   

44. Үлкенді сыйлау қандай әрекетке жатады?

1. 
   Әдет
   
2. 
   әдет – ғұрып
   
3. 
   Салт
   
4. 
   Дәстүр
   
5. 
   Сенім
   

45. Құртқа қай жырдың кейіпкері?

1. 
   Алпамыс батыр
   
2. 
   Қобыланды батыр
   
3. 
   Ағыбай батыр
   
4. 
   Қамбар батыр
   
5. 
   Есет батыр
   

46. Ұлттық намыс қай рәсімге жатады?

1. 
   Қайырымдылық
   
2. 
   Әдептілік
   
3. 
   Перзенттік парыз
   
4. 
   Ізеттілік
   
5. 
   Салауаттылық
   

47. Қазақтың меймандостығы қай дәстүрге жатады?

1. 
   Ұжымдық дәстүр
   
2. 
   Ұлттық дәстүр
   
3. 
   Әлеуметтік дәстүр
   
4. 
   Салт – дәстүр
   
5. 
   Дәлдік дәстүр
   

48. “Ұлттық мақтаныш – жеке адам мен ұлт үшін бұзылмас заң. Кімде - кім өз ұлтын құрметтемесе және оны мақтан тұтпаса – ол адам сөзсіз арамза, қаңғыбас” –

деген жолдардың авторы?

1. 
   Б.Момышұлы
   
2. 
   М.Жұмабаев
   
3. 
   А.Байтұрсынов
   
4. 
   А.Жүйнеки
   
5. 
   Ш.Құдайбердиев
   

49. “Адамның адамшылығы- ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады” деген жолдардың авторын ата?

1. 
   Абай
   
2. 
   Шәкәрім
   
3. 
   Ахмет
   
4. 
   Міржақып
   
5. 
   Ыбырай
   

50. “Еңбексүйгіштік адамның адамдық қасиетінің негзгі өлшемдерінің бірі” – деген жолдардың авторын ата?

1. 
   Ғ.Мүсірепов
   
2. 
   Ғ.Мүстафин
   
3. 
   Ш.Айтматов
   
4. 
   Б.Момышұлы
   
5. 
   Ж.Баласағұн
   

51. Қонаққа бас тарту қандай жоралғы?

1. 
   Қонақ кәде
   
2. 
   Бастаңғы
   
3. 
   Сыбаға
   
4. 
   Рәсім
   
5. 
   Ырым
   

52. Отанға қызмет ету қай рәсімге жатады?

1. 
   Міндет
   
2. 
   Борыш
   
3. 
   Мақсат
   
4. 
   Парыз
   
5. 
   Дәстүр
   

53. Есіріктен аулақ болу қай рәсімге жатады?

1. 
   Ізеттілік
   
2. 
   Салауаттылық
   
3. 
   Үнемділік
   
4. 
   Қайырымдылық
   
5. 
   Инабаттылық
   

54. Бата қай дәстүрге жатады?

1. 
   Ырым
   
2. 
   Тыйым
   
3. 
   Сенім
   
4. 
   Насихат
   
5. 
   Рәсім
   

55. “Мен егер заң қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзеп

болмайды деген кісінің тілін кесер едім”–– деген сөздің авторы кім?

А) Ш. Уалиханов.

В) А. Байтұрсынов.

С) А. Құнанбаев.

Д) М. Жұмабаев.
Е) Ш. Құдайбердиев.

56. “Жаман мінез - құлық – рухани кесел. Бұл кеселді жою үшін тән кеселін емдеуде қолданылатын дәрігердің тәжірибесінге еліктеуіміз керек” – деген жолдардың авторы?

1. 
   Абай
   
2. 
   Ибн Сина
   
3. 
   М.Қашқари
   
4. 
   А.Жүйнеки
   
5. 
   Әл Фараби
   

57. “Менің ойымша, қазақтардың қайталанбас этикалық, психологиялық әлемі әлі жете зерттелмей, зерделенбей жатқан тылсым дүние” – деген жолдардың авторы?

1. 
   Н.Назарбаев
   
2. 
   Д.Ахметов
   
3. 
   О.Жұмабеков
   
4. 
   О.Мұхамеджанов
   
5. 
   И.Тасмағамбетов
   

58. Ел белгісі нені көрсетеді?

1. 
   Рәсім
   
2. 
   Рәміз
   
3. 
   Жөн – жоралғы
   
4. 
   Насихат
   
5. 
   Сенім
   

59. Адамды жеңіске жеткізетін қозғаушы күш неде?

1. 
   Мақсат
   
2. 
   Арман
   
3. 
   Әрекет
   
4. 
   Міндет
   
5. 
   Парыз
   

60. “Адамға тіл, құлақ қандай керек болса, бастауыш мектепте үйренетін білім де сондай керек”- деген сөйлем жолдарының авторын атаңыз.

А) Ж. Аймауытов

В) Ш. Құдайбердиев

С) М. Дулатов

Д) М. Жұмабаев

Е) А. Байтұрсынов

61. “Мектеп керектері”, “Әліпби”, “Тіл құралы”, Әдебиет танытқыш- деген еңбектердің авторын атаңыз.

А) А. Құнанбаев

В) Ш. Құдайбердиев

С) М. Жұмабаев

Д) Ы. Алтынсарин

Е) А. Байтұрсынов

62. “Ана тілін жақсы меңгеріп алмай тұрып, өзге пәндерге түсіну мүмкін емес. Ана тілі халық болып жасағаннан бері жан дүниесінің айнасы болып, өсіп- өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі. Жүректің терең сырларын, басынан кешкен дәуірлерін, жанның барлық толқындарын ұрпақтан- ұрпаққа жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы мол халықтың тілі”- деген сөйлем жолдарының автрын атаңыз.

А) М. Дулатов

В) М. Жұмабаев

С) Ш. Құдайбердиев

Д) Ж. Аймауытов

Е) А. Байтұрсынов

63.“Педагогика”, “Сауатты бол”, “Әліппе”, “Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жолы”- атты педагогикалық еңбектердің авторы кім?

А) А. Байтұрсынов

В) М. Дулатов

С) Ж. Аймауытов

Д) Ш. Құдайбердиев

Е) М. Жұмабаев

64. Жұмбақтарды “Жан жақты жымдасқан метафора” деген кім?

1. 
   Аристотель
   
2. 
   Платон
   
3. 
   Сократ
   
4. 
   Демокрит
   
5. 
   Цицерон
   

65. “Менің өзім нашармын,

Кілттің аузын ашармын,

Бұл бейнетті көргенше,

Шеш қолымды, Қарлыға

Рұқсат берсең қашармын!” деген өлең жолдары қай батырлар жырында баяндалған?

1. 
   Алпамыс батыр жыры
   
2. 
   Қобыланды батыр жыры
   
3. 
   Қамбар батыр жыры
   
4. 
   Ертарғын жыры
   
5. 
   Ғашықтық жыры
   

66. “Ел болу үшін, бесігіңді түзе” деген сөздің авторы кім?

1. 
   Ғ.Мұстафин
   
2. 
   Ғ.Мүсірепов
   
3. 
   С.Мұқанов
   
4. 
   М.Әуезов
   
5. 
   С.Мәуленов
   

67. Сыйыр малының атсы қалай аталады?

1. 
   Шек –шек ата
   
2. 
   Шопан ата
   
3. 
   Қамбар ата
   
4. 
   Ойсыл қара
   
5. 
   Зеңгі баба
   

68. Ұлт ойындары тақырыбына, мазмұнына, мақсатына байланысты үш салаға бөлінеді?

1. 
   Спорттық ойындар, қиымыл – қозғалыс ойындар, ұлттық ойындар
   
2. 
   Ойын –сауық, тұрмыс - салт, оймен келетін ойындар
   
3. 
   Жан –жануарларды бейнелейтін ойындар, ұлттық ойындар, ережелі ойындар
   
4. 
   Тұрмыс – салт ойындары, спортық ойындар, қимылды ойындар
   
5. 
   Тұрмыс – салт ойындары, қимыл – қозғалыс ойындары, логикалық ойындар
   

69. Жеті қазынаны ата?

1. 
   Азамат, әйел, оқу, жылқы, құс, мылтық, ит
   
2. 
   Ер азамат, сұлу әйел, ілім, жүйрік, бүркіт, мылтық, ит
   
3. 
   Ер жігіт, сұлу әйел, ақыл- білім, жүйрік ат, қыран бүркіт, берен мылтық, жүйрік тазы
   
4. 
   Ер адам, сұлу қыз, ақыл, ат, қыран, мылтық, тазы ит
   
5. 
   Ер жігіт, сұлу әйел, ілім, ат, қыран, мылтық, ит
   

70. Жеті күнді ата?

1. 
   Бүгін, ертең, бірсігүні, арғы күн, ауыр күн, соңғы күн, азына
   
2. 
   Бүгін, ертең, арғы күн, бейсембі, ауыр күн, соңғы күн, азына
   
3. 
   Кеше, бүгін, ертең, алдыңғы күн, арғы күн, соңғы күн, азына
   
4. 
   Кеше, бүгін, ертең, бейсембі, жүма,с енбі, жексенбі
   
5. 
   Бүгін, ертең, арғы күн, бейсенбі, ауыр күн, соңғы күн, азына
   

71. Жеті жұт.

1. 
   құрғақшылық, сел, оба(ауру), қуаңшылық, зілзала, өрт, соғыс
   
2. 
   жұт( мал қырылу), соғыс, жел, сел, құрғақшылық, қуаңшылық, зілзала
   
3. 
   өрт, соғыс, ауру, су тасқыны, мал қырылу, зілзала, қуаңшылық
   
4. 
   құрғақшылық, жұт (мал қырылу), өрт, оба (ауру), соғыс, топан су, зілзала
   
5. 
   құрғақшылық, қуаңшылық, аптап, су тасқыны, оба, жұт, соғыс
   

72. Төрт құдірет

1. 
   күн ана, жер ана, су ана, ауа ана
   
2. 
   жер ана, ел ана, нұр ана, су ана
   
3. 
   Арай ана, жер ана, су ана, ел ана
   
4. 
   Отан ана, жер ана, ел ана, су ана
   
5. 
   Күн ана, жер ана, ел ана, , су ана
   

73. “Жүзге бөлінгендердің жүзі қара

Руға бөлінгендердің құруға асыққандары

Атаға бөлінгендер адыра қалады

Көпті қорлаған көмусіз қалады

Хан азса халқын сатады

Халық азса хандыққа таласады” – деген өлең жолдарының авторы?

1. 
   Әйтеке би
   
2. 
   Төле би
   
3. 
   Қазыбек би
   
4. 
   Майқы би
   
5. 
   Досбол би
   

74. Қазақстан Республикасы тәуелсіздігі күні?

1. 
   22 – наурыз
   
2. 
   25 –қазан
   
3. 
   16 – желтоқсан
   
4. 
   17 –қараша
   
5. 
   1- қыркүйек
   

75. Этнопедагогиканың зерттеу обьектісі

1. 
   халық педагогикасы
   
2. 
   Этнопсихология
   
3. 
   Педагогика тарихы
   
4. 
   Педагогика
   
5. 
   Дидактика
   

76. Этнопедагогиканың мақсаты

1. 
   Этнопедагогиканың теориялық - әдіснамалық танымдық инегіздерін үйрету
   
2. 
   Этнос туралы ұғымды дамытып қалыптастыру
   
3. 
   Халық педагогикасының қыры мен сырын үйрету
   
4. 
   Халықтық салт – дәстүрді, өнерді дәріптейтін ана тілі мен дінін қадірлейтін, отанын, елін, жерін сүйетін, жан – жақты жетілген, саналы намысқор, патриот азамат тәрбиелеу
   
5. 
   Қазақ халқы мен бақада халықтардың тілін, тарихын, салт – дәстүрлерін қадір тұтуға үйретіп, тәрбиелеу
   

77. “Ана тілі - қазақ болып жарияланғаннан бергі жан дүниесінің айнасы ... өсіп өніп түрлене беретіп, мәңғі құламайтын бәйтерегі ... Жүректің терең сырларын, жанның барлық толқындарын тұқымнын – тұқымға жеткізіп, ақтап отыратын қазынасы – сол халықтың тілі” – деген сөйлем жолдары қайсы әдебиетші – ғалымның қай еңбегінде баяндалған

1. 
   А.Байтұрсынов “Тіл құралы”
   
2. 
   М.Дулатов “Қирағат”
   
3. 
   Ш.Құдайбердиев “Жастарға”
   
4. 
   М.Жұмабаев “Педагогика”
   
5. 
   Ж.аймауытов “Тәрбиеге жетекші”
   

78. “Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады

Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер

Әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады” – деген ұлағатты ойды білдірген қоғам қайраткері, жазушы, ағартушы педагогты ата?

1. 
   А.Байтұрсынов
   
2. 
   М.Дулатов
   
3. 
   Ш.Құдайбердиев
   
4. 
   М.Жұмабаев
   
5. 
   Ж.Аймауытов
   

79. “Этнос”грек тілінен аударғанда қандай сөзді білдіреді?

1. 
   ру, ұлыс
   
2. 
   тайпа, халық
   
3. 
   ұлт, ұлыстар
   
4. 
   ұлт, халық
   
5. 
   ұлыс, ру
   

80. “Халықтар қалай пайда болады және жоғалады?” – деген еңбектің авторы

1. 
   И.Козлов
   
2. 
   А.Агеев
   
3. 
   М.Арматов
   
4. 
   В.Анучкин
   
5. 
   Л.Гумилев
   

81. “Білге қаған мен Күлтегінге”- арналған ескерткіштің авторы.

А) Иоллығтегін

В) Айтолды

С) Үрдүрміш

Д) Тоныкөк

Е) Күлтегін

82. Кіші жүз ханы.

А) Әбілхайырхан

В) Абылайхан

С) Жәнібекхан

Д) Керейхан

Е) Бөкейхан

83.”Шахнама”-атты эпостың авторы.

А) Әл-Фараби

В) Ибн-Сина

С) Фирдауси

Д) Ж. Баласағұн

Е) М. Қашқари

84. “Түркістан”-атты еңбектің аквторы.

А) М. Өзтүрік

В) М. Шоқай

С) А. Байтұрсынов

Д) М. Дулатов

Е) М. Жұмабаев

85. Сөздің шығу төркінін, мән мағынасын зерттейтін тіл ғылымының саласы қалай аталады ?

А) Этнос

В) Этнопсихология

С) Этнопедагогика

Д) Этимология

Е) Этнография

86. Ұлттар мен ұлыстардың шығу тегі қалай аталады ?

А) Этимология

В) Этнография

С) Этнопедагогика

Д) Этнос

Е) Этнопсихология

87. Қазақ деген сөзді “қаз” және “ұзақ” деген екі құстың атынан бірігіп, қазақ болып қалыптасқан деген пікірді айтқан кім ?

А) Ш. Құдарбердиев

В) А. Байтұрсынов

С) Ә. Диваев

Д) Х. Досмұхамедов

Е) М. Дулатов

88. Х. Дулатидың еңбегі қалай аталады ?

А) “Жаханнама”

В) “Тараиха Рашиди”

С) “Құдатқу білік”

Д) “Ақиқат сыйы”

Е) Қирағат

89.Тәуелсіз Қазақстандағы ұлттық тәлім-тәрбиенің өркен жаюы қай жылдарға тұтас келеді.
А) 1970

В) 1975

С) 1980

Д) 1985

Е)1991

90 . Кеңестік дәуірдегі ғылыми педагогиканың қалыптасуы.

А) 1920-1990 ж.ж.

В) 1900-1920 ж.ж.

С) 1980-2000 ж.ж.

Д) 1990-2000 ж.ж.

Е) 2000-2006 ж.ж.

91.Ұлы түрік қағанаты кезіндегі тәлім-тәрбие қай ғасырлар аралығында қалыптасқан.

А) VI-IX

В) VIII-XV

C) XIV-XVI

Д) XV-XVIII

Е) XVIII-XXI

92. Қазақ хандығы кезіндегі ұлттық тәлім-тәрбие көріністері (жыраулар поэзиясындағы тәлімдік ойлар) қай ғасырлар аралығында қалыптасқан .

А) VI-IX

В) IX-XI

С) XI-XIV

Д) XV-XVIII

Е) XVIII-XXI

93. Алғашқы қауымдық кезінде алғашқы адамдар Қазақстан территориясының қай өңірлерінде мекен еткен ?

А) Қаратау, Арлаөзен, Тәңірқазған, Шарбақты, Ұлытау

В) Батыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан

С) Орал, Ақтөбе, Ақтау, Ұлытау.

Д) Қапратау, Алатау, Ақтау, Атырау

Е) Шымкент, Ташкент, Құмкент.

94. Сақтар империясы бойынша қай территорияны мекендеді?

А) Орта Азия, Қазақстан

В) Орта Азия , Қырғызстан

С) Қазақстан, Қырғызстан

Д) Өзбекстан, Қазақстан, Тәжікістан.

Е) Орта Азия, Қиыр Шығыс

95. Тасқа қашап жазылған ескерткіштер қай жерден табыдған?

А) Түрік қағанаты

В) Орхон –Енисей

С) Отырар

Д) Сайрам

Е) Түркістан

96. “ Мемлекет қайраткерлерінің нақыл сөздері ”, “Азаматтық саясат”,

“Бақытқа жету жолында”, “Риторика”, “Шешендікң өмір негіздері”, “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы”-трактаттарының авторы.

А) Әл-Фараби

В) Фирдауси

С) Бируни

Д) Низами

Е) Иассауи

97. “Егер билікке қолың жетсе, мақтанба, асып-таспа,”

“Бастық болсаң, жайсаң бол”, “Кәріге де, жасқа да құрмет көрсет”,”Айтар лебізіңді алдымен ойланып ал” т.б. өсиетнамалардың авторын ата ?

А) Бируни

В) Низами

С) Қашқари

Д) Жүйнеки

Е) Иассауи

98. “Мухаббатнама” қай автордың туындысы ?

А) Жүйнеки

В) Қашқари

С) Бируни

Д) Сарай

Е) Хорезми

99. Репрессия яғни Сталиндік жаппай қудалаушылық қай жылдары белең алды ?

А) 1910-1920

В) 1920-1925

С)1930-1931

Д) 1933-1935

Е)1937-1938

100. Ұлттық сана-сезімнің оянуына тарихи ықпалын тигізген желтоқсан оқиғасы қай жылы болды ?

А) 1980

В)1982

С) 1986

Д) 1989

Е) 1996

101. Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін ресми түрде жариялап, қай жылы егемен мемлекет болды ?

А) 1991 ж 22 тамыз

В) 1991 ж 16 желтоқсан

С) 1995 ж 30 тамыз

Д) 1991 ж 25 қазан

Е) 1999 ж 7 шілде

102. Тұңғыш “Қазақстанның Салт-дәстүрлері”-атты оқулық қай жылы басылып шықты ?

А) 1990ж

В) 1992ж

С) 1994ж

Д) 1996ж

Е) 1998ж

103. Кемтарға берілетін көмек қандай дәстүрге жатады ?

А) Қайырымдылық

В) Ізеттілік

С) Салауаттылық

Д) Инабаттылық

Е) Тәртіптілік

104.Атаның төртінші ұрпағы қалай аталады ?

А) Әке

В) Бала

С) Шөпшек

Д) Туажат

Е) Шөбере

105. Ұлттық психикалық құрылым үш бөліктен тұрады ?

А) Әдет-ғұрып, ұлттық сезім, қонақ күту

В) Салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ұлттық болмыс.

С) Ұлттық сезім, жөн-жоралғы, кәделер

Д) Ұлттық сезім, салт-дәстүр, ұлттық мінез

Е) Ырым, кәде, салт-дәстүр

106. “Ас тұзымен дәмдә, су-мұзбен дәмдә, адамзат салиқалы, саналы сезіммен сәнді”-деген жолдарды кім айтқан ?

А) Ә. Науай

В) О. Бользак

С) Л.Н. Толстой

Д) В.В. Радлоы

Е) А. Құнанбаев

107.”Сөз өнері атаулының қиыны және құдіреттісі”-деген кім ?

А) Ә. Науай

В) О. Бользак

С) Л.Н. Толстой

Д) В.В. Радлоы

Е) А. Құнанбаев

108. Тұңғыш басылып шыққан “Қазақтың салт-дәстүрлері атты оқулықтың авторы” ?

А) С.Қалиев, М.Смайылова, М. Оразаев

В) С.Қалиев, Қ.Жарықбаев, Ә.Тобылдиев

С) Ә.Тобылдиев, Қ.Жарықбаев, М.Оразаев

Д) С.Қалиев, Қ. Бержанов, Қ. Жарықбаев

Е) М. Смайылова, М.Оразаев, Қ. Жарықбаев

109. “Сөз өнері дертпен тең”-деп айтқан кім ?

А) Абай

В) Шәкәрім

С) Мағжан

Д) Міржақып

Е) Ыбырай

110.”Сөз ұлы нәрсе. Сөзбен адамдарды достастыруға да болады, жауластыруға да болады”-дегенді кім айтқан ?

А) В.А. Сухомлинский

В) Н.К. Крупская

С) А.С. Макаренко

Д) Л.Н. Толстой

Е) К. Д. Ушинский

111. Қазақтар арасындағы жаман дінінің қалдығы

атты ғылыми еңбектің авторы ?

А) А. Құнанбаев

В) Ы. Алтынсарин

С) Ш. Уалиханов

Д) А. Байтұрсынов

Е) М. Жұмабаев

112. “Халықтық тәрбиеден тыс жерде педагогика да, педагог та жоқ”-деген жолдардың авторы ?

А) А.С. Макаренко

В) К.Д. Ушинский

С) В.А. Сухомлинский

Д) Н.К. Крупская

Е) Н.И. Пирогов

113. “Иассауи”вокалды шығармашылық тобының жетекшісі кім ?

А) Исматулла МАқсұм

В) Мейрамбек Бесбаев

С) Айтақын Бұлғақов

Д) Саят Медеуов

Е) Рамазан Стамғазиев

114. Атаның бесінші ұрпағы қалай аталады ?

А) Бала

В) Немере

С) Туажат

Д) Немене

Е) Шөпшек

115. Жыл басы.

А) Мешін

В) Тышқан

С) Ит

Д) Барыс

Е) Қоян

116. Ұлы жүз биі.

А) Әйтеке би

В) Төле би

С) Қазбек би

Д) Майқы би

Е) Досбол би

117. Жыл қайырудағы 9-шы тұрған жыл аты қалай аталады ?

А) Қоян

В) Барыс

С) Мешін

Д) Ит

Е) Қой

118. “Менің Қазақстаным”әнұранының авторы кім ?

А) Ш. Қалдаяқов

В) Ә. Бейсеуов

С) Е. Хасанғалиев

Д) Б. Қажымұқанов

Е) М. Төлебаев

119. “Бала тәрбиесі, оның дүние келген күнінен бастау керек. Баланың дүниені түсінуі отбасынан басталып, мектепте әрі қарай жалғастыруы шарт”- деген қағиданы ұсынған кім?

А) А. Дистерберг

В) И.Г. Пистолоций

С) Д. Локк

Д) Ж.Ж. Руссо

Е) Я.А. Коменский

120. “Ертегілер халықтық педагогиканың алғашқы және тамаша үлгілері. Ертегілер дей халықтың асқан даналық тәрбиесі мен тепе-тең келетін бірде-бір тәрбие құралы жоқ”-деген сөзді айтқан педагог ?

А) Н.К. Крупская

В) В.А. Сухомлнинский

С) А.С. Макаренко

Д) К.Д. Ушинский

Е) Я.А. Коменский

121. Жеке тұлғаның этно мәдениеттік бірегейлігін оны ана тілі мен мәдениетіне, сонымен қатар әлемдік мәдениет құндылықтарын игеруге баулу жолы мен сақтауға бағытталған білім беру ... деп аталады ?

А) Этнопедагогикалық дайындық

В) Этнопедагогикалық бюілім беру

С) Этноәлеуметтік білім беру

Д) Этномәдени өзіндік білім беру

Е) Этномәдени білім беру

122. “Жігітке жетпіс... аз”-деген сөйлемдегі қалып кеткен сөзді тап ?

А) Өнер

В) Білім

С) Ақыл

Д) Оқу

Е) Ғылым

123. Ш. Уалиханов туралы :

Құйрықты жұлдыз секілді,

Туды да көп тұрмады.

Көрген, білген өкінді,

Мін тағар жан болмады,-деп жазған кім ?

А) Абай

В) Ыбырай

С) Міржақып

Д) Ахмет

Е) Мағжан

124. Шоқанның әжесі.

А) Зере

В) Ұлжан

С) Айғаным

Д) Әйгерім

Е) Тоғжан

125.”Сібір қарамағындағы қазақтардың сот реформасы туралы ”,-деген еңбектің авторы ?

А)Міржақып

В) Мағжан

С) Ахмет

Д) Ыбырай

Е) Шоқан

126. “ Жоңғария очеркі”-деген еңбектің авторы ?

А) Мағжан

В) Міржақып

С) Шәкәрім

Д) Ыбырай

Е) Шоқан

127. “Шаман дінінің қазақтар арасындағы қалдықтары”-атты еңбектің авторы ?

А) Абай

В) Мағжан

С) Міржақып

Д) Ыбырай

Е) Шоқан

128. “Қырғыздар туралы жазбалар”-атты еңбектің авторы ?

А) Ыбырай

В) Шоқан

С) Мағжан

Д) Жүсіпбек

Е) Міржақып

129. “Қазақ халқының поэзиясының формалары”- атты еңбектің авторы ?

А) Ыбырай

В) Шоқан

С) Шәкәрім

Д) Жүсіпбек

Е) Мағжан

130. Орта жүз биі.

А) Төле би

В) Әйткек би

С) Қазыбек би

Д) Майқы би

Е) Досбол би

131.Атаның бірінші ұрпағы қалай аталады ?

А) Әке

В) Бала

С) Немере

Д) Туажат

Е) Шөбере

132. Қазақта жыл басы қай айдан басталған ?

А) 21-наурыз

В) 1- қаңтар

С) 13-қаңтар

Д) 22-наурыз

Е) 21 қыркүйек

133. Бірінші мүшел неше жаста толады ?

А) 12-жас

В) 13-жас

С) 10-жас

Д) 25-жас

Е) 5-жас

134. “Әз Тәукенің жеті жарғысы ”-қай ғасырда өмірге келген ?

А) XIII-ғасыр

В) XIV-ғасыр

С) XV-ғасыр

Д) XVI-ғасыр

Е) XVII-ғасыр

135. Ш. Уәлиханов қай жылы туылды ?

А) 1835

В) 1840

С) 1841

Д) 1836

Е) 1839

136. Ы. Алтынсарин қай жылы туылды ?

А) 1841

В)1843

С) 1846

Д) 1847

Е) 1848

137. Ы. Алтынсариннің атасының аты ?

А) Балқожа

В) Биқожа

С) Байқожа

Д) Баққожа

Е) Басқожа

138. Ы. Алтынсарин жеті жылдық орыс-қазақ мектебін қай қалада бітірді ?

А) Торғайда

В) Қостанайда

С) Орынборда

Д) Тобылда

Е) Ырғызда

139. Атаның екінші ұрпағы қалай аталады ?

А) Шөбере

В) Немере

С) Немене

Д) Әке

Е) Бала

140. Кіші жүз биі.

А) Әйткек би

В) Төле би

С) Қазыбек би

Д) Балқожа би

Е) Майқы би

141.”Мұсылмандық тұтқасы”-атты оқу құралының авторы ?

А) Шоқан

В) Мағжан

С) Абай
Д) Ыбырай

Е) Міржақып

142.Ленгір ауданы қай жылдан бастап Төле би ауданы деп аталды ?

А) 1990

В) 1991

С) 1993

Д) 1997

Е) 1999

143. Төле би қай облыста туылған ?

А) Оңтүстік Қазақстан

В) Жамбыл

С) Қызылорда

Д) Ақтөбе

Е) Шығыс Қазақстан

144. “XVIII ғасырдың батырлары туралы тарихи аңыздар”- атты мақаланың авторы ?

А) Абай

В) Шәкәрәм

С) Мағжан

Д) Шоқан

Е) Ыбырай

145. “Бай болсаң халқыңа пайдаң тисін

Батыр болсаң жауға найзаң тисін,

Бай болып елге пайдаң тимесе

Батыр ьолып жауға найзаң тимесе

Елден бөтен үйің күйсін”-деген жолдардың авторы ?

А) Әитеке би

В) Төле би

С) Қазыбек би

Д) Балқожа би

Е) Майқы би

146. Ешкі терісінен тігілген қымыз немесе айран құятын ыдыс қалай аталады ?

А) Сүйретпе

В) Күбі

С) Саба

Д) Мес

Е) Торсық

147. Атаның үшінші ұрпағы қалай аталады ?

А) Бала

В) Әке

С) Шөпшек

Д) Немере

Е) Немене

148. Кесе салатын қалта қалай аталады ?

А) Аяққап

В) Көнек

С) Кесеқап

Д) Қауға

Е) Торсық

149.”Бай баласы мен жарлы баласы”-атты әңгіменің авторы ?

А) Абай

В) Ахмет

С) Шәкәрім

Д) Ыбырай

Е) Шоқан

150. “Таза бұлақ”-әңгімесінің авторы ?

А) Міржақып

В) Шәкәрім

С) Шоқан

Д) Мағжан

Е) Ыбырай

151.Қазақта неше атаға дейін қыз алыспайды ?

А) Үш атаға дейін

В) Жеті атаға дейін

С) Тоғыз атаға дейін

Д) Он атаға дейін

Е) Он екі атаға дейін

152.Зергерлік бұйымдарға не жатады ?

А) Алқа,білезік, сақина

В) Саба, мес, торсақ

С) Аяққап, кесеқап, қауға

Д) Сырға, саба, алаша

Е) Алаша, кілем ,сырмақ

153.А. Құнанбаевтың әжесі.

А) Зере

В) Айғаным

С) Ұлжан

Д) Тоғжан

Е) Әйгерім

154.Абайдың әкесінің аты ?

А) Өскенбай

В) Ырғызбай

С) Құнанбай

Д) Кеңгірбай

Е) Қарабай

155.Абайдың жыл мезгілдеріне арнаған өлеңі ?

А) Жаз,күз, қыс, жазғытұры

В) Жаз, қараша,желтоқсан мен сол бір екі ай

С) Жаз,көктем, желтоқсан

Д) Жазғытұры, көктем, қыс

Е) Қыс, ақпан, көктем

156.Әл-Фараби білім алған медресе ?

А) Түркістан медресесі

В) Ғалия медресесі

С) Ахмет Риза медресесі

Д Сайрам медресесі

Е) Отырар медресесі

157.Абай білім алған медресе ?

А) Түркістан медресесі

В) Ғалия медресесі

С) Ахмет Риза медресесі

Д) Отырар медресесі

Е) Сайрам медресесі

158. Ы. Алтынсарин алғаш рет қай жылы мектеп ашты ?

А) 1861

В) 1864

С) 1867

Д) 1869

Е) 1870

159. Атаның бесінші ұрпағы қалай аталады ?

А) Әке

В) Бала

С) Немере

Д) Шөбере

Е) Шөпшек

160. “Түйе боздап, қой қоздап қорада шу,

Көбелек пен құстар да сайда ду-ду,

Гүлмен ағаш майысып қарағанда,

Сабыр қағып, бұраңдап ағады су...”-деген жолдары Абайдың қай өлеңінде суреттелген ?

А) Қыс

В) Күз

С) Жазғытұры

Д) Жаз

Е) Көктем

161.Күйеуге тартатын табақ қалай аталады ?

А) Бас табақ

В) Сый табақ

С) Орта табақ

Д) Аяқ табақ

Е) Күйеу табақ

162. Қан сонарда бүркітші шығады аңға,

Тастан түлкі табылар аңдығанға,

Жақсы атпен тату жолдас бір ғанибет

Ыңғайлы ықшам киім аңшы адамға,-деген өлеңнің авторы ?

А) Абай

В) Махамбет

С) Исатай

Д) Ахмет

Е) Ыбырай

163. Ы.Алтынсарин алғашқы мектепті қай жерде ашқан ?

А) Торғай

В) Семей

С) Қызылжар

Д) Арқалық

Е) Өскемен

164. Абай шығарған күй ?

А) Торжорға

В) Балбырауын

С) Еркесылқым

Д) Салтанат
Е) Көңіл толқыны

165. Қазақтың ұлттық тағамы.

А) Бесбармақ

В) Палау

С) Лағман

Д) Тұшпара

Е) Манты

166. Қазақстанда жадидизмнің ( төте оқу) көшбасшысы кім болды ?

А) ЖАймауытов

В) М.Дулатов

С) М. Жұмабаев

Д) Ш.Құдарбердиев

Е) А. Байтұрсынов

167.”Халық –ғажап тәлімгер”- атты ғылыми еңбектің авторы кім ?

А) С.Мұқанов

В) М.Әлімбаев

С) М. Ғабдуллин

Д) Б.Момышұлы

Е) Б.Адамбаев

168. “Алтын сандық ”атты кітаптың авторы ?

А)Қ.Бержанов

В) М.Әлімбаев

С) Б.Момышұлы

Д) Б.Адамбаев

Е) М.Ғабдуллин

169. “Халық даналығы”-атты еңбектің авторы ?

А) Б.Момышұлы

В) М.Әлімбаев

С) Б.Адамбаев

Д) М.Ғабдуллин
Е) Қ.Бержанов

170. “Едіге”-атты еңбектің авторы ?

А) Б.Момышұлы

В) М.Әлімбаев

С) М.Ғабдуллин

Д) Б.Адамбаев

Е) Қ.Бержанов

171.” Москва үшін шайқас”, “ Ұшқан ұя ” – атты еңбектердің авторы.

А)Б. Момышұлы

В)М. Әлімбаев

С)Б. Адамбаев

Д)М. Ғабдуллин

Е)С Мұқанов

172. “ Халықтың ауыз әдебиетін білмейінше, еңбекші халықтың мәдениет тарихын білу мүмкін емес”- деген кім?

А)С. Пушкин.

жүктеу/скачать 1,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: