Көмірсулар, липидтердің және белоктардың арнайы жолдармен ыдырауы

ӘДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. 
   Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.
   
2. 
   С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.
   
3. 
   С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.
   
4. 
   В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.
   
5. 
   Сайпіл У., Плешкова С.М., Абитаева С.А. «Ферменттер. Энергия алмасуы. Витаминдер.», Алматы, 2001 ж.
   

1. 
   Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер. Алматы, 2009 ж.
   
2. 
   Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.
   
3. 
   Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.
   
4. 
   Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 2002 г.
   
5. 
   Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.
   
6. 
   А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.
   
7. 
   Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С. 3, 30-33, 47-49, 59-62.
   
8. 
   Бышевский А.Ш., Терсенов О.А. «Биохимия для врача», 1994 – С. 34-54, 75, 95, 108, 214-216, 224, 249.
   
9. 
   Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.
   
10. 
    Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.
    

1.Энергия алмасуының сатылары.

2. Көмірсулар, липидтердің және белоктардың арнайы жолдармен ыдырауына сипаттама.

3. Үш карбон қышқылдарының цикліне сипаттама.

4.БТ маңызы, сатылары.

5.ТФ дегенімізіміз не ?

6. Р/О коэффициенті неге тең?
№4 дәріс.

Тақырыбы: Көмірсулар алмасуы, аралық алмасу. Бауырдың глюкостатикалық қызметі. Глюкозаның тотығу түрлері туралы түсінік .

Мақсаты: Студенттерді зат алмасуының негізгі сатыларымен, соның ішінде көмірсулар алмасуымен таныстыру. Көмірсулардың қорытылуы, сіңірілуі, тағам көмірсулары, сондай-ақ тіндердегі глюкозаның өзгерістері туралы сұрақтармен таныстыру. Глюкозаның тотығу түрлері туралы түсінік беру.

.

ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

1.Зат алмасуына кіріспе.

2. Тағам көмірсулары және олардың ролі.

3. Көмірсулардың қорытылуы және сіңірілуі.

4. Тіндердегі глюкозаның өзгерістері.

5. Глюкозаның тотығу түрлері.
ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ:

Заттар алмасуына кіріспе

Зат алмасуы – бір-бірімен тығыз байланысты қарама-қарсы үрдістердің – ассимиляция (анаболизм) және диссимиляция (катаболизм) жиынтығы. Заттар алмасуы 4 сатыдан тұрады: 1 сатысы: қорытылу - ас қорыту жолдарында күрделі заттардың механикалық және ферменттік жолмен сәйкес гидролазалардың әсерінен ыдырауы;

2 сатысы: сіңірілу – ыдырау өнімдерінің ішек қуысынан ағзаның ішкі ортасына өтуі ; 3 сатысы: аралық алмасу – сіңірілген заттардың жасушаларда немесе тіндерде өзгерістерге ұшырауы; 4 сатысы – зат алмасыуның соңғы өнімдерінің бөлінуі .

Тағам көмірсулары және олардың ролі

Көмірсулар тағаммен белоктар және липидтермен бірге түседі. Олардың тағамдағы қатынасы - (Б:Л:У) – 1:1:4. Тағам көмірсуларының 80%-ын өсімдіктердегі полисахаридтердің қоры – крахмал құрайды. Жануар тектес тағамдарда «жануар крахмалы» -гликоген кездеседі. Тағам көмірсуларының ролі: 1) энергиялық – 99% пайдаланылған көмірсулар бос энергияны түзуге жұмсалады; 2) пластикалық, құрылымдық – ГАГ , ГП және басқада белоктар (ағзада барлық белоктардың құрамында дерлік көмірсулар кездеседі), НҚ, липидтер, Ко, глюкуронаттар, мембрана ГЛ-рі; 3) қор ретінде – глюкоза қоры гликоген; 4) сигнальдық – көмірсулар рецепторлардың (олардың тану бөлімінде) және бірқатар гормондардың құрамында кездеседі, мысалы, ТТГ, ФСГ құрамында . Көмірсулар кейбір тіндердің антигендік қасиетін қамтамасыз етеді.

Тіндерде глюкозаның шамамен 65% тотығады, 30% липонеогенезге , 5% гликогеногенезге жұмсалады. Моносахаридтерден глюкоза үлкен қан айналым шеңберіне түседі. Глюкозаның қалыпты жағдайдағы мөлшері – 3,4-5,6мМоль/л. Бауыр қандағы глюкозаның қалыпты мөлшерін сақтап тұрады. Глюкостатикалық функция үш үрдіс арқылы жүзеге асады: 1) гликогеногенез, 2) гликогенолиз, 3) глюконеогенезом (глюкозаның аралық өнімдерден түзілуі. Глюкозаның біраз мөлшері гликоген түрінде сақталады, қажет кезінде гликоген қайтадан ыдырап глюкоза түзеді.

Сіңірілгеннен кейін глюкозаның қаннан жасушаларға түсуі оны тасымалдаушы арнайы белоктар (ГЛУТ) арқылы іске асады. Қақпа венасының қанында сіңірілген моносахаридтердің мөлшері әр түрлі болады, әрі үнемі өзгеріп отырады. Ас қорыту кещінде көбейіп, ашыққкн кезде азаяды. Сіңірілген моносахаридтердің 90-ға жуығы қақпа венасы арқылы бауырға түседі.

жасушадағы глюкозаның 65%-ы – энергия көзі, 30%-ы липидтер синтезіне (липонеогенез), 5%-ы – гликоген синтезіне жұмсалады.

Глюкозаның анаэробты жағдайда тотығуы гликолиз деп аталады.Анаэробты гликолиз кезінде 1 молекула глюкозадан 2 молекула лактат және 4 АТФ түзіледі. 1 молекула глюкоза аэробты гликолитикалық жолмен тотыққанда 36 немесе 38 АТФ түзуге жеткілікті энергия бөледі.

Глюкозаның анаэробты гликолитикалық жолмен тотығуының энергиялық балансы: егер гликолиз глюкозадан басталса, глюкозо-6-фосфат пен фруктозо-1,6-дифосфаттың түзілуіне 2 молекула АТФ жұмсалады. Сонымен гликолиз нәтижесінде 4 АТФ түзіледі, ал қорда 2 АТФ қалады. Егер гликолиз гликоген ыдыраған кезде түзілген глюкозо-6-фосфаттан басталса, фруктозо-1,6-дифосфаттың түзілуіне 1 АТФ жұмсалып, 3 АТФ қорда қалады.

Глюкозаның аэробты жағдайда тотығуы келесі сатылардын: глюкозаның ПЖҚ-на дейін тотығуы; ПЖҚ-ның тотығудан декарбоксилденіп АСҚ түзуі; АСҚ-ның ҮКЦ-детотығуы; БТ, энергия және эндогенді судың түзілуі; ТФ, АТФ түзілуі.

Глюкозаның аэробты жағдайда тотығуының энергиялық балансы: цитоплазмада 2 АТФ және 2 НАДН₂ түзіледі. 1 молекула глюкоза аэробты жолмен тотыққан кезде 2 молекула ПЖҚ түзіледі. ПЖҚ митохондрияға түсіп тотығудан декарбоксилденіп 2 молекула АСҚ және 2 молекула НАДН₂түзеді. Митохондриядағы 2 молекула НАДН₂ БТ-да тотығып 6 АТФ түзеді. 2 АСҚ Кребс циклінде тотығып 6 НАДН₂, 2ФПН₂ және 2АТФ, түзеді.Сонымен 2АСҚ тотыққанда 24 АТФ түзіледі. Митохондрияда: 24+6=30АТФ. 30АТФ+2АТФ(цитозолде гликолизде түзілген) = 32АТФ. 4 немесе 6АТФ цитозольді НАДН₂ глицерофосфатты (4) немесе малатты (6) шөрнек механизмі арқылы

митохондрияға тасымалданып тотыққанда түзіледі.Сонымен глюкоза глицерофосфатты шөрнек механизмі арқылы тотықса 36 АТФ , малат шөрнек механизмі арқылы тотықса 38 АТФ түзіледі.

Көмірсулар алмасуының соңғы өнімдері: Н₂О және СО₂. СО₂ карбоксилдену реакцияларына пайдаланылуы мүмкін , мысалы, БМҚ биосинтезіне жұмсалады. СО₂ негізгі бөлігі өкпе арқылы бөлінеді. Н₂О БТ кезінде түзіледі және гидролиз, гидратация үрдістеріне пайдаланылады, ал қалған бөлігі бүйрек, тері бездері, дем алған ауамен, аз мөлшері тоқ ішек арқылы бөлінеді.

1. 
   Презентация (слайдтар)
   

1. 
   Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.
   
2. 
   Плешкова С.М., Өмірзақова К.К., Абитаева С.А. «Заттар алмасуы және оның реттелуі», Алматы, 2006.
   
3. 
   С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.
   
4. 
   С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.
   
5. 
   В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.
   
6. 
   Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.
   
7. 
   Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.
   

1. 
   Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 1998 г.
   
2. 
   Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.
   
3. 
   А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.
   
4. 
   Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С.8-11, 13, 34.
   
5. 
   Верболович П.А., Аблаев Н.Р. «Лекции по отдельным разделам биохимии», 1985 - С.27-36.
   
6. 
   Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.
   
7. 
   Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.
   
8. 
   Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы Заттар алмасуы және оның реттелуі. – Алматы, 2009 ж.
   

1.Зат алмасуының сатылары.

2. Бауырдың глюкостатикалық қызметі қалай қамтамасыз етіледі?

3. Гликолиз, өтетін орны, осы үрдістің биологиялық ролі, энергиялық балансы.

№ 5 дәріс.

Тақырыбы: Липидтер алмасуы. Липидтердің қорытылуы мен сіңірілуінің ерекшеліктері. Липидтердің тасымалдану формалары.
Мақсаты: Липидтер алмасуының негізгі сатыларымен таныстыру. Липидтердің қорытылуы мен сіңірілуінің ерекшеліктері. Липидтердің тасымалдану формалары туралы түсінік беру.

Әр түрлі ағзалардың липидтер алмасуындағы ролі.

1. 
   Тағам липидтері.
   
2. 
   Липидтердің қорытылуы.
   
3. 
   Липидтердің қорытылуы өнімдерінің сіңірілуі. Мицелла. Хиломикрондар.
   
4. 
   Липидтер алмасуындағы ішек қабырғасының, өкпенің, бауырдың, май тінінің ролі.
   
5. 
   Липопротеиндер, құрамы, ролі, өзгерістері.
   

Негізгі тағам липидтері: Триацилглицеридтер (ТАГ) – 99% тағам липидтері; Фосфолипидтер (ФЛ) ; холестерин (ХС) және оның эфирлері (стеридтер); гликолипидтер; КҚМҚ.

Ұйқы безінің липазасы өт қышқылдарының тұздарымен активтеніп ТАГ- ты МАГ- ке дейін ыдыратады. Ішек сөлінің липазасы белсенді , ол МАГ- тің қорытылуына қатысады.

ФЛ– ті А_1, А_2, және В ,С фосфолипазалар 2БМҚ, глицерин және Н₃РО_4, азотты қосылыстарға дейін гидролиздейді .

Липидтердің қорытылу өнімдерінің сіңірілуі. Мицелла. Хиломикрондар (ХМ).

Суда еритін глицерин, Н₃РО₄, көміртек саны 10- нан аз БМҚ , азотты қосылыстар қақпа венасына диффузиялық жолмен сіңіріледі. Қанықпаған БМҚ және жұп санды БМҚ жылдам сіңіріледі. Қалған гидролиз өнімдері екі бөліктен тұратын мицелла түзеді: ішкі ядросында ХС, көміртек саны 10- нан көп БМҚ , МАГ , ал сыртқы қабатында суда және майда еритін ФЛ және өт қышқылдары орналасады. Мицелла диффузия немесе пиноцитоз жолымен ішек қабырғасына түседі.

1. 
   ХМ қорға жиналады (барьерлік және қор ретінде қызмет көрсетеді).
   
2. 
   ХМ құрамына кіретін ТАГ өкпеде гидролизге ұшырайды. ХМ гидрофобты ядросы және гидрофильді қабаттан тұратын липидтердің тасымалдану формасы, ол лимфа тамырлары арқылы өкпеге түседі. Қалдық ХМ тек бауырға түседі. Себебі бауыр мембраналарында оларды байланыстыратын рецепторлар бар.
   

Бауырға тағам липидтерінің қорытылу өнімдері және 30% гидролизденбеген майлар 2 түрлі жолмен – 90% артериалық (бауырлық артерия) және 10% қақпа венасы (азотты қосылыстар, Н₃РО₄, глицерин, көміртек саны 10- нан аз БМҚ) арқылы түседі.

Бауырда келесі үрдістер өтеді:

I. анаболикалық үрдістер: ТАГ, холестерин, фосфолипидтер, кетон денелерінің синтезі;

II. катаболикалық үрдістер: БМҚ- ның -тотығуы.

Липидтер алмасуындағы май тінінің ролі.

Май тіндерінде липогенез қарқынды ( ТАГ синтезі) жүреді, липонеогенез, ФЛ түзілуі, липолиз өтеді.

ЛП – белоктар мен әр липидтердің комплексі. ЛП күрделі белоктарға толық жатқызуға болмайды, өйткені апобелок пен липид арасындағы байланыс тек липидтерді тасымалдау үшін ғана қажет және бұл өте әлсіз байланыс.

ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:

1. 
   Презентация (слайдтар)
   

ӘДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. 
   Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.
   
2. 
   С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.
   
3. 
   С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.
   
4. 
   В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.
   
5. 
   Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.
   
6. 
   Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.
   
7. 
   Плешкова С.М., Өмірзақова К.К., Абитаева С.А. «Заттар алмасуы және оның реттелуі», Алматы, 2006.
   

ҚОСЫМША:

1. 
   Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы Заттар алмасуы және оның реттелуі. – Алматы, 2009 ж.
   
2. 
   Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 1998 г.
   
3. 
   Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.
   
4. 
   А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.
   
5. 
   Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С.8-11, 13, 34.
   
6. 
   Верболович П.А., Аблаев Н.Р. «Лекции по отдельным разделам биохимии», 1985 - С.27-36.
   
7. 
   Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.
   
8. 
   Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.
   

1. Тағам липидтері, олардың классификациясы.

2.Липидтер қорытылуына қатысатын ферменттер.

3.Мицелла, құрамы, түзілуі, маңызы.

№6 дәріс.

Тақырыбы: Күрделі белоктар алмасуы. Гемоглобин алмасуы. Сарғыштану түрлері.
Мақсаты: Студенттерді күрделі белоктар - хромопротеиндер алмасуының негізгі жолдарымен таныстыру.

ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

1. 
   ХП алмасуы – гем синтезі.
   
2. 
   ХП алмасуы – гемоглобиннің ыдырауы, өт, зәр, нәжіс пигменттерінің түзілуі.
   
3. 
   Сарғыштану- түрлері,пайда болу себептері, механизмі, зертханалық көріністері.
   

Гемоглобин синтезі сүйек кемігінде жүреді. Гемоглобин синтезіне қажетті – амин қышқылдары, темір, активті янтар қышқылы қанмен түседі. Гем және глобин синтезі жеке жүреді. Сонымен қатар синтезделетін глобин саны гем санына байланысты. Глобин синтезін белок биосинтезінен қараңыз. Гемнің түзілуі бірнеше сатылы реакциялардан тұрады.

Түзілген әрбір гемге гистидин азоты арқылы глобиннің п/п тізбегі қосылып, 4 гемнен және 4 п/п тізбектен – 2  2  тұратын гемоглобин түзіледі.

Hb – эритроциттердің негізгі белогы. Эритроциттер 110-120 күн өмір сүреді, содан кейін олар гемолизге ұшырайды. Эритроциттерден бөлінген Hb гаптоглобинмен байланысып, Hb-Hр комплексін түзіп, гемоглобин ыдырайтын жерлерге түседі.

Гемоглобиннің ыдырауы макрофагты-моноцитарлық жүйе (ММЖ) жасушаларында: қан жасау жүйесінің жасушаларында, бауырдың Купфер жасушаларында, көкбауырда, ішектегі пеер түйіндерінің жасушаларында , т.б. жүзеге асады.

Бұл үрдіс гемнің бірінші және екінші пиррол сақиналарының арасындағы метин көпіршесінің гемоксигеназа әсерінен тотығып, үзілуінен басталады да, вердоглобин түзіледі. ММЖ жасушаларында вердоглобиннен глобин мен темір бөлінеді де, биливердин түзіледі. Биливердин НАДФН₂ есебінен бос, тікелей емес, коньюгирленбеген билирубинге тотықсызданады, ол суда ерімейтін және улы қосылыс. Оның тікелей емес деп аталу себебі Эрлих диазореактивін қосқанда бірден қызыл түс бермейді, тек қан сарысуына ондағы белоктарды тұнбаға түсіру үшін кофеин немесе спирт ерітіндісін қосқаннан кейін қызыл түске боялады. Глюкурон қышқылымен байланыспағандықтан, конъюгирленбеген деп аталады. Тікелей емес билирубин ММЖ жасушаларынан қанға түсіп, альбуминдерге адсорбцияланады, бұл оның улылығын төмендетеді. Тікелей емес билирубиннің негізгі бөлігі бауырға түседі, онда глюкуронилтрансферазаның әсерінен глюкурон қышқылымен конъюгациялану (байланысу) реакциясына түседі. Сонда тікелей емес билирубин заласызданып, моно-(30%) немесе ди- (70%) глюкуронид билирубин түзеді. Бұл билирубин тікелей, байланысқан, усыз, суда еритін билирубин болып табылады. Билирубин өтке қызыл-қоңыр түс береді. Биливердиннің біраз бөлігі өтке түседі, ол жасыл түс береді. Биливердин мен тікелей билирубин өт қапшығына жиналады, олар өтке жасылдау түс береді. Тікелей билирубин мен биливердин өт жолдарына түседі. Тікелей билирубиннің үштен бір бөлігінен азы бета-глюкуронилтрансферазаның әсерінен тікелей емес билирубинге айналады да, 12-елі ішектің қуысына өтпен бірге тікелей емес билирубин мен биливердин түседі. Ащы ішекте бос билирубин мезобилиногенге (уробилиногенге) дейін тотықсызданады, оның біраз бөлігі қақпа венасы арқылы бауырға қайта түсіп, онда түссіз моно- және дипирролдарға дейін ыдырайды, олар бүйрек арқылы зәрмен шығарылады.

Мезобилиногеннің басым бөлігі тоқ ішекке түседі, онда микроб ферменттерінің әсерінен стеркобилиногенге тотықсызданады. Стеркобилиногеннің біраз бөлігі plexus hemorrhaidalis (геморроидальдық вена тамырлары) сіңіріліп, бүйрекке түсіп, зәрмен шығарылады. Зәрде жарық пен ауаның әсерінен стеркобилиноген стеркобилинге дейін тотығады, ол зәрге сары түс береді. Стеркобилиногеннің қалған бөлігі мен биливердин нәжіске түседі. Стеркобилиноген жарықтың әсерінен стеркобилинге дейін тотығып, биливердинмен бірігіп, нәжіске қоңыр-жасыл түс береді. Қан сарысуының түсі де белгілі бір деңгейде онда билирубиннің болуына байланысты. Қалыпты жағдайда қанда жалпы билирубин анықталады, ол тікелей және тікелей емес билирубиннен тұрады. Қандағы жалпы билирубин мөлшері 8-20 мкмоль/л.

Сарғыштану – түрлері, пайда болу себептері, механизмі, зертханалық көріністері.

Бауырлық, бауыр астылық, бауыр үстілік. Зертханалық көрсеткіштері бойынша ерекшеленеді - бауырлық сарғыштануда тікелей және тікелей емес билирубин мөлшері және бауыр ферменттері, бауыр астылықта – тікелей билирубин, бауыр үстілікте - тікелей емес билирубин мөлшері артады.

1.Презентация (слайдтар).

ӘДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. 
   Плешкова С.М., Өмірзақова К.К., Абитаева С.А. «Заттар алмасуы және оның реттелуі», Алматы, 2006.
   
2. 
   Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.
   
3. 
   С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.
   
4. 
   С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.
   
5. 
   В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.
   

1. 
   Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы Заттар алмасуы және оның реттелуі. – Алматы, 2009 ж.
   
2. 
   Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.
   
3. 
   Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.
   
4. 
   Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 2002 г.
   
5. 
   Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.
   
6. 
   А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.
   
7. 
   Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С. 3, 30-33, 47-49, 59-62.
   
8. 
   Бышевский А.Ш., Терсенов О.А. «Биохимия для врача», 1994 – С. 34-54, 75, 95, 108, 214-216, 224, 249.
   
9. 
   Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.
   
10. 
    Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.
    

1. 
   Гем синтезінің негізгі сатылары мен өтетін орны.
   
2. 
   Гемоглобиннің ыдырауы.
   
3. 
   Өт, нәжіс, зәр пигменттері.
   
4. 
   Сарғыштану түрлері.
   

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН

КУРС: 2
ПӘН: БИОЛОГИЯЛЫҚ ХИМИЯ

ҚҰРАСТЫРҒАНДАР: кафедраның профессор-оқытушылар құрамы

2012 ж.

Хаттама №1 29 тамыз 2012 ж.

Бекітілді

Кафедра меңгерушісі

Профессор ____________________________ Плешкова С.М.

№ 1 Сабақ

1.Тақырыбы: Қауіпсіздік техникасының ережелері. Белоктар.

Белоктардың атқаратын қызметтері. Белоктардың жалпы қасиеттері: элементтік құрамының біркелкілігі, жоғары молекулалық масса, мөлшерінің үлкен және белгілі бір пішінде болуы. Ыдырау өнімдерінің ұқсастығы. Белок молекуласындағы амин қышқылдары түзетін байланыс түрлері. Амфотерлік қасиеті. Белоктарға түсті реакциялар. Белок зарядының орта рН-ына және амин қышқылдық құрамына тәуелділігі.

2. 
   Мақсаты:
   

1. 
   Қауіпсіздік техникасы ережелерімен таныстыру арқылы студенттерде құқықтық құзырлылықты қалыптастыру.
   
2. 
   Белоктардың атқаратын функциялары мен кейбір жалпы қасиеттері туралы білімдерін қалыптастыру.
   
3. 
   Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу.
   

2. 
   Оқыту міндеттері:
   

1. 
   Биохимиялық зертханада жұмыс жасау барысында студенттерді қауіпсіздік техникасы ережелерімен таныстыру.
   
2. 
   Белоктардың атқаратын функцияларын қарастыру.
   
3. 
   Белоктардың элементтік құрамының біркелкілігі, жоғары молекулалық масса, мөлшерінің үлкен және белгілі бір пішінде болуы, ыдырау өнімдерінің ұқсастығы, белок молекуласындағы амин қышқылдары түзетін байланыс түрлерін қарастыру.
   
4. 
   Кәсіптік әдебиеттерді оқып білуге және интернеттен ақпаратты іздеуге студенттерді ынталандыру.
   

2. 
   Тақырыптың негізгі сұрақтары:
   

1. 
   Қауіпсіздік техникасының ережелері.
   
2. 
   Биохимияға кіріспе.
   
3. 
   Белоктардың атқаратын функциялары.
   
4. 
   Белоктардың жалпы қасиеттері.
   
   1. 
      элементтік құрамының ұқсас болуы
      
   2. 
      жоғары молекулалық массасының болуы;
      
   3. 
      белоктардың белгілі бір пішінде болуы және көлемінің үлкен болуы;
      
   4. 
      ыдырау өнімдерінің ұқсастығы;
      
   5. 
      белок молекуласындағы байланыс түрлері және олардың белок молекуласын тұрақтандыруға қатысуы;
      
   6. 
      белоктарға түсті реакциялар: жалпы және жеке амин қышқылдарына арналған реакциялар. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.
      
   7. 
      Белоктардың амфотерлік қасиеті. Орта рН-ының белок зарядына әсері.
      

Аралас әдіс:

1. 
   Аралас сұрау (ауызша сұрау, блиц- сұрақ немесе тесттік тапсырмаларға жауап, жазбаша бақылау )
   

1. 
   «Білім» құзырлылығы жазбаша бақылаудың, блиц-сұрақтың сұрақтарына, жаңа тақырыпты талдау барысында жауап бергеніне қарай бағаланады.
   
2. 
   Құқықтық құзырлылық қауіпсіздік техникасы (ҚТ) ережелерінің сұрақтарына берген жазбаша жауаптары бойынша бағаланады.
   

Үй тапсырмасы:

1. Белоктардың жалпы қасиеттері:

1) Белоктардың коллоидты қасиеттері. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылығы, тұрақтылық факторлары.

2) Белоктарды тұнбаға түсу және тұздалу реакциялары. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.

3) Белок молекуласының структуралары. Денатурация, ренатурация.

2. Белоктардың жіктелуі.

3. Альбуминдердің, глобулиндердің, протаминдердің және гистондардың химиялық қасиеттері, ролі және табиғатта таралуы.
2.Студенттердің органикалық химиядан алған білімдерін тексеру билеттер бойынша (билеттер бар) жүргізіледі.

3.Төмендегі сұрақтар бойынша жаңа тақырыпты бірігіп талдау:

1. 
   Белоктардың атқаратын функциялары.
   
2. 
   Белоктардың жалпы қасиеттері.
   
   1. 
      элементтік құрамының ұқсас болуы
      
   2. 
      жоғары молекулалық массасының болуы;
      
   3. 
      белоктардың белгілі бір пішінде болуы және көлемінің үлкен болуы;
      
   4. 
      ыдырау өнімдерінің ұқсастығы;
      
   5. 
      белок молекуласындағы байланыс түрлері және олардың белок молекуласын тұрақтандыруға қатысуы, осы сұрақты талдағанда мына кестені толтыру ұсынылады:
      

6. 
   белоктарға түсті реакциялар: жалпы және жеке амин қышқылдарына арналған реакциялар. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.
   
7. 
   Белоктардың амфотерлік қасиеті. Орта рН-ының белок зарядына әсері.
   

1. 
   Белоктың жалпы формуласы
   

2. 
   Белоктың жалпы формуласы
   

3. 
   Белоктың жалпы формуласы
   

1)Белок құрамына қандай химиялық элементтер кіреді?

2)Белоктардың ыдырау өнімдерін атаңыз.

3) Белок молекуласындағы ковалентті байланыстарды атаңыз.

4) Белок молекуласындағы ковалентті емес байланыстарды атаңыз.

5) Моноаминомонокарбон қышқылдарын (2-3 мысал) атаңыз?

6) Гидрокси амин қышқылдарын атаңыз?

7) Құрамында күкірті бар амин қышқылдарын атаңыз?

8)Моноаминодикарбон қышқылдарын атаңыз?

9) Диаминомонокарбон қышқылдарын атаңыз?

10) Имин қышқылдарын атаңыз?

11)Ароматты амин қышқылдарын атаңыз?

12) Гетероциклді амин қышқылдарын атаңыз?

13) Қандай амин қышқылдары алмастырылатын деп аталады?

14) Қандай амин қышқылдары алмастырылмайтын деп аталады?

15) Алмастырылмайтын амин қышқылдарын атаңыз белгілі?

16) Қандай амин қышқылдары шартты түрде алмастырылатын деп аталады?

17) Неліктен белоктар амфотерлік қасиет көрсетеді?

18) Белоктардың амфотерлігі оның құрамындағы қандай функционалдық топтың болуына тәуелді?

19)Белоктың қандай күйі изоэлектрлік деп аталады (ИЭК)?

20) Изоэлектрлік нүкте (ИЭН) дегеніміз не?

21) Бейтарап белоктың ИЭН-сі неге тең?

22) Белок заряды қандай факторларға тәуелді?

23)Егер белок құрамында МАМҚ басым болса, белок (бейтарап, қышқылды, негіздік) қандай қасиетке ие?

24) Егер белок құрамында МАДҚ басым болса, белок (бейтарап, қышқылды, негіздік) қандай қасиетке ие?

25) Егер белок құрамында ДАМҚ басым болса, белок (бейтарап, қышқылды, негіздік) қандай қасиетке ие?

26) Белок ерітіндісінің тұрақтылық факторларын атаңыз.

27) Жалпы түсті реакциялар қандай мақсатқа пайдаланылады?

28) Жеке амин қышқылдарына арналған түсті реакциялар қандай мақсатқа пайдаланылады?

4. 
   Жазбаша бақылау ҚТ ережелері бойынша жүргізіледі (билеттер бар)
   

1. 
   Аланилцистеилглицин трипептидін жазыңыз. Осындай екі трипептидті дисульфидтік байланыспен байланыстырыңыз. Осы амин қышқылдарынан түзілген белоктың қасиеті қандай болады? Пептидтік байланысты көрсетіңіз. N– және С-шетін белгілеңіз.
   
2. 
   Белок гидролизі, түрлері. Гидролиз сатыларын қандай реакциялар арқылы анықтауға болады?
   

Белок құрамында изолейцин анықталған жоқ. Осы белокты құнды деп есептеуге бола ма?

1. Плешкова С.М., Абитаева С.А., т.б. «Белоктар...». – Алматы, 2000 ж. – 3-36 б.

2. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, витаминдер. – Алматы, 2009 ж.

Қосымша:

1. 
   Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. - 125-127; 167; 193-195; 798 б.
   
2. 
   Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.
   
3. 
   Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.
   
4. 
   Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.
   
5. 
   Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.
   

1. 
   Северин Е.С. «Биохимия», 2007 г.стр10-17
   
2. 
   Николаев А.Я. “Биологическая химия” – Москва, 2004г., с. 16 - 59
   
3. 
   Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия” – Москва , 2004г., с. 20-74
   
4. 
   Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии «Белки, ферменты, энергетический обмен, витамины», часть 1 – Алматы, 2009.
   
5. 
   Строев Е.А. “Биологическая химия” – Москва, 1986г., с. 24-51; 55-58.
   
6. 
   Аблаев Н.Р. «Биохимия в схемах и рисунках», 2005г.
   
7. 
   Сеитов З.С. “Биологическая химия”, Алматы, 2000, с. 85 – 134
   
8. 
   Плешкова С.М., Абитаева С.А., Ерджанова С.С. Петрова Г.И. Практикум по биохимии – Алматы, 2003
   

7. 
   Бақылау:
   

1. Төмендегі амин қышқылдарының қайсы тобы моноаминомонокарбон қышқылдарына жатады:

1. 
   лейцин, валин, цистеин, аланин
   
2. 
   лизин, глутамин қышқылы, изолейцин
   
3. 
   аспарагин қышқылы, оксипролин, глицин, триптофан
   
4. 
   фенилаланин, цистеин, аргинин, лейцин
   
5. 
   метионин, серин, лизин, тирозин
   

1. 
   гистидин, пролин, валин, треонин
   
2. 
   изолейцин, серин, аргинин, оксипролин
   
3. 
   триптофан, тирозин,метионин, аспарагин қышқылы
   
4. 
   фенилаланин, гистидин, триптофан, тирозин
   
5. 
   метионин, фенилаланин, орнитин, лизин
   

1. 
   молекулаларында тармақталған радикалдар бар
   
2. 
   организмде түзіледі
   
3. 
   организмде синтезделмейді
   
4. 
   құрамында гетероциклдер бар
   
5. 
   организмде түзіледі
   

1. 
   глицин, цистеин, аргинин
   
2. 
   глутамин, аспарагин қышқылдары
   
3. 
   триптофан, лизин
   
4. 
   треонин, валин, лейцин
   
5. 
   фенилаланин, изолейцин, метионин
   

1. 
   А, Б, В
   
2. 
   Б, В, Г
   
3. 
   В, Г, Д
   
4. 
   Г, Д, А
   
5. 
   Д, А, Б
   

1. 
   тирозин
   
2. 
   глицин
   
3. 
   аргинин
   
4. 
   глутамин қышқылы
   
5. 
   аспарагин қышқылы
   

1. 
   1,2
   
2. 
   1, 3
   
3. 
   2, 3
   
4. 
   2, 4
   
5. 
   3, 5
   

1. 
   серин
   
2. 
   валин
   
3. 
   глицин
   
4. 
   лизин
   
5. 
   пролин
   

1. 
   аланин
   
2. 
   валин
   
3. 
   треонин
   
4. 
   метионин
   
5. 
   изолейцин
   

1. 
   тирозин
   
2. 
   фенилаланин
   
3. 
   гистидин
   
4. 
   триптофан
   
5. 
   пролин
   

1. 
   А, Б
   
2. 
   А, Д
   
3. 
   Б, В
   
4. 
   А, Г
   
5. 
   Б, Г
   

1. 
   глицин
   
2. 
   глутамин қышқылы
   
3. 
   валин
   
4. 
   серин
   
5. 
   аспарагин қышқылы
   

1. 
   А, В
   
2. 
   Б, Г
   
3. 
   Б, Д
   
4. 
   А, Б
   
5. 
   Б,Г
   

1. 
   лизин
   
2. 
   валин
   
3. 
   глутамин қышқылы
   
4. 
   аспарагин қышқылы
   
5. 
   аргинин
   

1. 
   А, В
   
2. 
   Б, Г
   
3. 
   В, Д
   
4. 
   А, Д
   
5. 
   Г, Д
   

№2 сабақ.

Белоктардың жалпы қасиеттері: Коллоидты қасиеттері. Тұнбаға түсу реакциялары. Белок молекуласының структуралары. Белоктардың жіктелуі (жай және күрделі белоктар). Жай глобулярлы белоктар: өкілдері, химиялық касиеттері, табиғатта таралуы, ролі.

1) Белоктардың жалпы қасиеттері туралы білім қалыптастыру.

2) Денатурация, ренатурация, денатурациялаушы агенттер туралы білім қалыптастыру.

3) Белоктардың жіктелуі туралы білім қалыптастыру.

4) Жай глобулярлы белоктар туралы білім қалыптастыру.

5) Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу.

1.Белоктардың жалпы қасиеттерін: коллоидты қасиетін, тұнбаға түсу реакцияларын, белок молекуласының структураларын оқып-білу.

2. Денатурация, ренатурация, денатурациялаушы агенттер туралы түсінік беру.

3. Студенттерді белоктардың жіктелуімен таныстыру.

4. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылық факторлары, белоктардың денатурация мен ренатурациясы, денатурациялаушы агенттер, глобулиндер фракциялары, электрофорез туралы жаңа түсініктерді енгізу.

5. Белоктардың құрылымдық деңгейін қарастыру, белоктардың биологиялық қасиетінің біріншілік, екіншілік, үшіншілік, төртіншілік құрылымдарына тәуелділігін көрсету.

6. Альбуминдер мен глобулиндердің, протаминдер мен гистонлдардың химиялық қасиеттерін, ролі мен табиғатта таралуын оқып-білу.

7. Студенттерді кәсіптік әдебиеттерді оқып білуге және интернеттен ақпаратты іздеуге ынталандыру.

1.Белоктардың жалпы қасиеттері:

2. 
   Белоктардың коллоидты қаситтері. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылығы, тұрақтылық факторлары.
   
3. 
   Тұнбаға түсу реакциялары және белоктардың тұздалуы. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.
   
4. 
   Белок молекуласының құрылымдары (структуралары). Денатурация, ренатурация.
   

3. Альбуминдер мен глобулиндердің, протаминдер мен гистонлдардың химиялық қасиеттерін, ролі мен табиғатта таралуы

Аралас-әдіс:

1. 
   Аралас сұрау (ауызша сұрау, блиц- сұрақ, жазбаша бақылау )
   

1. 
   «Білім» құзырлылығы жазбаша бақылаудың сұрақтарына, тақырыпты ауызша сұрау кезінде студенттің тақтада жауап бергеніне қарай бағаланады.
   

1. 
   Гликопротеиндер, құрылысы, қасиеттері, маңызы, жіктелуі. Нағыз гликопроетиндердің протеогликандардан ерекшелігі, негізгі өкілдері.
   
2. 
   Хромопротеиндер, жіктелуі: гемопротеиндер, магнийпорфириндер, пигменттер, құрылысы, маңызы.
   
3. 
   Нуклеопротеиндер, құрамы, қасиеттері, ролі.
   
4. 
   Нуклеин қышқылдары – құрылымдары, құрылысы, ролі.
   

1. 
   Белоктардың жалпы қасиеттері:
   

1. 
   Белоктардың коллоидты қасиеттері.
   
2. 
   Ерітіндідегі белок молекуласының тұрақтылығы. Тұрақтылық факторлары.
   
3. 
   Тұнбаға түсу реакциялары (кесте толтыру) және белоктардың тұздалуы.
   
4. 
   Белок молекуласының құрылымдары (кесте толтыру). Белоктардың денатурациясы, ренатурациясы, денатурациялаушы агенттер.
   

3. Альбуминдердің, глобулиндердің, протаминдердің, гистонлдардың химиялық қасиеттерін, ролі мен табиғатта таралуы.

Негізгі:

2. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, витаминдер. – Алматы, 2009 ж.

3.Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. - 125-127; 167; 193-195; 798 б.

4. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.

1. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

2.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

3. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

4. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.

Орыс тілінде:

1. 
   Северин Е.С. «Биохимия», 2007 стр.19-27
   
2. 
   Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г., с. 16 - 59
   
3. 
   Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004, с. 20 - 74
   
4. 
   Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии «Белки, ферменты, энергетический обмен, витамины», часть 1 – Алматы, 2009.
   
5. 
   Строев Е.А. “Биологическая химия” – Москва, 1986г., с. 24-51; 55-58.
   
6. 
   Аблаев Н.Р. «Биохимия в схемах и рисунках», 2005г.
   
7. 
   Сеитов З.С. “Биологическая химия”, Алматы, 2000, с. 85 – 134
   

Осы сабақта бағалау құзырлылы әдісі енгізіледі:

1. Белок ерітіндісі коллоидты қасиеттерге ие, сондықтан оларда:

1. 
   диффузия жылдамдығы баяу
   
2. 
   жартылай өткізгіш мембраналардан өтпейді
   
3. 
   нағыз ерітінділер түзеді
   
4. 
   Тиндаль конусын береді
   
5. 
   гель түзеді
   

1. 
   белок молекуласы көлемінің үлкен болуына
   
2. 
   әр түрлі функционалдық топтардың болуына
   
3. 
   диализге қабілетілігі
   
4. 
   молекула бетінде зарядының болуына
   
5. 
   молекулада гидратты қабаттың болуына
   

А) Біріншілік а) екі немесе одан көп полипептидтік тізбектердің тығыз орналасуы

Б) Екіншілік б) амин қышқылдарының полипептид тік тізбекті түзуі

В) Үшіншілік в) полипептидтік тізбектің спиральдануы немесе ширатылуы

Г) Төртіншілік г) бір полипептидтік тізбектің тығыз жинақталуы

Сәйкес комбинацияны табыңыз:

1. 
   А-б, Б-в, В-г, Г-а
   
2. 
   А-б, Б-г, В-в, Г-а
   
3. 
   А-а, Б-г, В-б, Г-в
   
4. 
   А-б, Б-а, В-в, Г-г
   
5. 
   А-г, Б-б, В-а, Г-в
   

1) Біріншілік а) дисульфидті, сутекті, иондық, гидрофобты.

2) Екіншілік б) сутекті

3) Үшіншілік в) пептидтті

1. 
   А-б, Б-в, В-а
   
2. 
   А-б, Б-а, В-в,
   
3. 
   А-в, Б-б, В-а,
   
4. 
   А-а, Б-б, В-в,
   
5. 
   А-в, Б-а, В-б,
   

1. 
   белоктың біріншілік құрылымының бұзылуы
   
2. 
   белоктың екіншілік құрылымының бұзылуы
   
3. 
   белоктың үшіншілік құрылымының бұзылуы
   
4. 
   белоктың төртіншілік құрылымының бұзылуы
   
5. 
   белоктың гидраттық қабаттың бұзылуы
   

1. 
   Жоғары температура а) гидрофобты әрекеттесудің бұзылуы
   
2. 
   Ауыр металл тұздары б) сутектік байланыстардың үзілуі
   
3. 
   Гуанидин, мочевина в) иондық байланыстардың үзілуі
   
4. 
   Тиолды қосылыстар г) дисульфидтік көпіршенің үзілуі
   
5. 
   Органикалық еріткіштер д) сутектік байланыстардың түзілуі
   

1. 
   А-б, Б-д, В-г, Г-а, Д-в
   
2. 
   А-б, Б-г, В-в, Г-а, Д-д
   
3. 
   А-б, Б-в, В-д, Г-г, Д-а
   
4. 
   А-а, Б-б, В-в, Г-г, Д-д
   
5. 
   А-г, Б-б, В-а, Г-д, Д-в
   

1. 
   Минералды, органикалық қышқылдар а) зарядтың нейтралдануы
   
2. 
   Алкалоидты реактивтер б) ерімейтін тұздардың түзілуі
   
3. 
   Ауыр металл тұздары в) дегидратация
   

1. 
   А-б, Б-в, В-а
   
2. 
   А-б, Б-а, В-в,
   
3. 
   А-в, Б-б, В-а,
   
4. 
   А-а, Б-б, В-в,
   
5. 
   А-в, Б-а, В-б,
   

1. 
   Ауыр металл тұздарымен
   
2. 
   Сұйытылған қышқылдармен
   
3. 
   Сұйытылған негіздермен
   
4. 
   Бейтарап тұздармен
   
5. 
   Алкалоидты реактивтермен
   

1. 
   Гидратты қабатты
   
2. 
   Белоктың үшіншілік құрылымын
   
3. 
   Белок зарядын
   
4. 
   Молекула формасын
   
5. 
   Белоктың екіншілік құрылымын
   

1. 
   Гидратты қабатты
   
2. 
   Белоктың үшіншілік құрылымын
   
3. 
   Белок зарядын
   
4. 
   Молекула формасын
   
5. 
   Белоктың екіншілік құрылымын
   

1. 
   электрофорез
   
2. 
   экстракция
   
3. 
   қышқылды-сілтілі өңдеу
   
4. 
   комплексонометрия
   
5. 
   фильтрация
   

А. альбумин

Б.глобулин

В. протамин

Г.гистон

Д.кератин

13. Протаминдер мен гистондар қандай процестерге қатысады?

1. 
   осмостық қысымды сақтауға в поддержании осмотического давления
   
2. 
   тұқым қуалау белгілерін тасымалдауға
   
3. 
   жүйке импульсін тасымалдауға
   
4. 
   организмнің қорғаныс реакцияларына
   
5. 
   тасымалдау процестеріне
   

1. 
   3,7
   
2. 
   4,8
   
3. 
   7,0
   
4. 
   8,0
   
5. 
   12,0
   

1. 
   гидрофобтық
   
2. 
   гидрофильдік
   
3. 
   ерігіштік
   
4. 
   ұюы
   
5. 
   тұздалуы
   

№ 3 Сабақ

1. 
   Тақырыбы: Гликопротеиндер, хромопротеиндер: өкілдері, қасиеттері, құрылысы, маңызы.
   
2. 
   Мақсаты:
   

2) Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу жолымен коммуникативті дағдыларын жетілдіру

3. 
   Оқыту міндеттері:
   

1. 
   Гликопротеиндердің құрылысын, қасиеттерін, маңызын, жіктелуін қарастыру.
   
2. 
   Хромопротеиндердің жіктелуін, жеке өкілдерінің құрылысы мен маңызын қарастыру.
   
3. 
   Нуклеопротеиндердің құрамы мен қасиеттерін, нуклеин қышқылдарының құрылысы мен құрылымдарын оқып-білу.
   
4. 
   Студенттерді кәсіптік әдебиеттерді оқып білуге және интернеттен ақпаратты іздеуге ынталандыру.
   

4. 
   Тақырыптың негізгі сұрақтары:
   

2. Хромопротеиндер, жіктелуі: гемопротеиндер, магнийпорфириндер, пигменттер, құрылысы, қасиеттері, маңызы.

3. Нуклеопротеиндердің құрамы мен қасиеттері. Нуклеин қышқылдарының құрылысы мен құрылымдары.

5. 
   Оқыту әдістері мен құралдары:
   

«Білім» құзырлылығы жазбаша бақылаудың сұрақтарына, блиц-сұраққа, тақырыпты ауызша сұрау кезінде студенттің тақтада жауап бергеніне қарай бағаланады.

Оқыту құралдары: оқу таблицалары, кестелер, тақырып бойынша суреттер, дәрістің электронды нұсқасы, тест тапсырмалары.
1.Сабақты ұйымдастыру – сабақтың мақсаты және міндеттерімен танысу. Қиын сұрақтарды анықтап, оларға ауызша талдау барысында жеке тоқталу.

Үй тапсырмасы: Белоктар.Белоктардың маңызы. Жалпы қасиеттері, жіктелуі. Жай және күрделі белоктардың жеке өкілдері; құрылысы, ролі. Нуклеин қышқылдары. ДНҚ, РНҚ, құрылымдары, маңызы.

Белоктарға түсті реакциялар және тұнбаға түсу реакцияларын демонстрациялау және алынған нәтижелерді талдау.

1. 
   Биохимияға кіріспе.
   
2. 
   Белоктардың атқаратын қызметтері.
   
3. 
   Белоктардың жалпы қасиеттері:
   

1. 
   белоктардың элементтік құрамы,
   
2. 
   жоғары молекулалық массасы,
   
3. 
   белок молекуласының көлемі мен пішіндері,
   
4. 
   ыдырау өнімдерінің ұқсастығы;
   
5. 
   белок молекуласындағы байланыс түрлері және олардың белок молекуласын тұрақтандыруға қатысуы;
   
6. 
   белоктарға түсті реакциялар: жалпы және жеке амин қышқылдарына арналған реакциялар. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.
   
7. 
   Белоктардың амфотерлік қасиеті. Орта рН-ының белок зарядына әсері.
   
8. 
   Белоктардың коллоидты қаситтері. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылығы, тұрақтылық факторлары.
   
9. 
   Тұнбаға түсу реакциялары және белоктардың тұздалуы. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.
   
10. 
    Белок молекуласының құрылымдары (структуралары). Денатурация, ренатурация.
    

5. Альбуминдердің, глобулиндердің, протаминдердің, гистондардың және склеропротеиндердің (коллагендердің, эластиндердің, кератиндердің) химиялық қасиеттері, олардың ролі мен табиғатта таралуы

6. Гликопротеиндер, құрылысы, қасиеттері, маңызы, жіктелуі. Нағыз гликопроетиндердің протеогликандардан ерекшелігі, негізгі өкілдері.

7.Хромопротеиндер, жіктелуі: гемопротеиндер, магнийпорфириндер, пигменттер, құрылысы, маңызы.

8.Нуклеопротеиндер, құрамы, қасиеттері. Нуклеин қышқылдары – құрылымдары, құрылысы, ролі.

9. Металлопротеиндер, липопротеиндер, фосфопротеиндер – құрылысы, өкілдері, ролі.

«Практикумнан...» №№ 1, 2, 3, 5, 7, 8, 10, 12, 13, 14, 18, 19, 20б, 25 зертханалық жұмыстарды конспектілеу.

2.Блиц-сұрақ тест сұрақтары бойынша жүргізіледі.

3.Ауызша сұрау төмендегі сұрақтар бойынша жүргізіледі:

1. 
   Гликопротеиндердің құрылысы туралы түсінік. Жіктелуі. Нағыз гликопротеиндердің протеогликандардан айырмашылықтары.
   
2. 
   Нағыз гликопротеиндер, химиялық қасиеттері, өкілдері: муциндер, иммуноглобулиндер; қан тобын анықтайтын белоктар; гормондар; тасымалдаушы белоктар; ферменттер; рецепторлар, олардың маңызы, таралуы.
   
3. 
   Протеогликандар, құрамы, құрылысы, өкілдері.
   
4. 
   Гиалурон қышқылының құрылысы және ролі.
   
5. 
   Хондроитинкүкірт қышқылының құрылысы және ролі.
   
6. 
   Гепариннің құрылысы және ролі.
   
7. 
   Хромопротеиндер, жалпы сипаттамасы, жіктелуі (гемопротеиндер, пигменттер, магнийпорфириндер).
   
8. 
   Гемоглобин, құрылысы, ролі.
   
9. 
   Миоглобин, құрылысы және ролі.
   
10. 
    Нуклеопротеиндердің құрамы.
    
11. 
    Мононуклеотеидтер және олардың туындыларының құрылысы, маңызы.
    
12. 
    ДНҚ-ның біріншілік құрылымы, оның үзіндісін формуламен көрсету.
    
13. 
    ДНҚ-ның екіншілік құрылымы.
    
14. 
    ДНҚ-ның үшіншілік және құрылымы.
    
15. 
    м-РНҚ, құрылысы, құрылымдары, ролі. Генетикалық кодтың қасиеттері.
    
16. 
    т-РНҚ-ның екіншілік құрылымын схема түрде көрсету, ролі.
    
17. 
    р-РНҚ, рибосоманың құрылысы, ролі.
    

Негізгі:

2.Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, витаминдер.– Алматы, 2009 ж. – 46-88 б

3.Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. - 125-127; 167; 193-195; 798 б.

4. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.

1. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

2.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

3. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

4. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.
Орыс тілінде:

1. 
   Северин Е.С. «Биохимия», 2007 стр.19-27
   
2. 
   Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г., с. 16 - 59
   
3. 
   Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004, с. 20 - 74
   
4. 
   Строев Е.А. “Биологическая химия” – Москва, 1986г.
   
5. 
   Аблаев Н.Р. «Биохимия в схемах и рисунках», 2005г.
   

1. Күрделі белоктардың құрылысы:

А. Бірдей амин қышқылдарынан;

Б. Әр түрлі амин қышқылдарынан;

В. Циклді амин қышқылдарынан;

Г. Жай белоктан және простетикалық топтан;

Д. Простетикалық топтан тұрады.

2. Күрделі белоктарға жататындар:

А. фосфопротеиндер;

Б. Нуклеопротендтер;

В. Гликопротеиндер;

Г. Склеропротеиндер;

Д. Хромопротеиндер.

Сәйкес комбинацияны табыңыз:

• 
  А - 1,2,3,4
  
• 
  Б - 1,2,3,5
  
• 
  В - 1,3,4,6
  
• 
  Г - 2,3,4,5
  
• 
  Д - 2,3,4,6
  

А. Амин қышқылдары;

Б. Фосфор ышқылының қалдығы;

В. Боялған заттар;

Г. Глюкоза;

Д. Кальций.

4. Организмде тыныс алу белоктары:

А. протондар мен электрондарды тасымалдауға қатысады;

Б. оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдауға қатысады;

В. катализдік функция атқарады

Г. АТФ-тің түзілу реакцияларына қатысады

Д. тіректік функция атқарады

5. Гемоглобин молекуласы тұрады:

А. бір гемнен және бір полипептидтік тізбектен

Б. бір гемнен және төрт полипептидтік тізбектен

В. төрт гемнен және төрт полипептидтік тізбектен

Г. үш гемнен және төрт полипептидтік тізбектен

Д. бір гемнен және екі полипептидтік тізбектен

6. Гемоглобин гемінің рационалды аты:

А. 1,3,5,8-тетраметил, 2,4-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының порфині

Б. 1,3,5,8-тетраметил, 2,4-диэтил, 6,7-дипропион қышқылының порфині

В. 1,2,5,8-тетраметил, 3,4-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының темір порфині

Г. 1,3,4,8-тетраметил, 2,5-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының темір порфині

Д. 1,3,5,8-тетраметил, 2,4-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының темір порфині

7. Гемоглобин қатысады:

А. бүйректің қалыпты функциясын сақтауға

Б. газдарды тасымалдауға

В. қышқылдық-негіздік тепе-теңдікті сақтауға

Г. Минерал заттардың алмасуына

Д. гидролитикалық процестердің жылдамдығын реттеуге

Сәйкес комбинацияны табыңыз:

*А - 1, 2

* Б - 2, 3

* В - 3, 4

* Г - 4, 5

* Д - 5, 1

8. Ағзада нағыз гликопротеиндер:

А. гормондардың рецепторлары

Б. май қышқылдарын тасымалдауға қатысады

В. қан тобын анықтайды

Г. қорғаныш функциясын атқарады

Д. энергия көзі болып табылады

Сәйкес комбинацияны табыңыз:

*А - 1, 2, 3

* Б - 1, 3, 4

* В - 1, 3, 5

* Г - 2, 3, 4

* Д - 2, 3, 5

9. Нағыз гликопротеиндердің молекуласы шамамен болады:

А. 50% жай белок және 50% простетикалық тобы

Б. 80% жай белок және 20% жүйесіз көмірсулар

В. 20% жай белок және 80% жүйесіз көмірсулар

Г. 100% аминқышқылдардың қалдықтары

Д. 10% белок және 90% белок емес бөлік

10. Нуклеопротеиндер организмде:

А - қорғаныштыққызмет атқарады

Б – жасушалар мен жасушааралық зат аралығында су мен электролиттер алмасуын қамтамасыз етеді

В – жасушалар мен тіндердің құрылысы мен қасиеттерінің арнайылығын қамтамасыз етеді

Г – құрылымдық қызмет атқарады

Д – тасымалдау қызметін атқарады