Лекция. Әлеуметтік психологияның зерттеу әдістерін екі топқа бө-ліп қарастыруға болады: зерттеу әдістері және әсер ету әдістері

Әлеуметтік психологияның зерттеу әдістерін екі топқа бө-ліп қарастыруға болады: зерттеу әдістері және әсер ету әдістері.

Зерттеу әдістерінің өзі – мәліметті (ақпаратты) жинау және оны өңдеу болып екі топқа бөлінеді.

Мәліметті жинау әдістеріне: бақылау, құжаттарды қарастыру, өңдеу (оған контент-анализ де кіреді), әртүрлі сұрау әдістері (сауалдама, интервью), тестілер (сынақ), оның ішінде ең көп таралғаны социометриялық тест (әлеуметтік өлшем) және де эксперимент (табиғи және лабораториялық).Осы әдістердің көбісі социологияда қолданылатындармен пара-пар (Ядов, 1993). Дегенмен кейбіреулеріне әлеуметтік психо - логияның ерекшеліктеріне байланысты пайдалану тұрғысы-нан қысқаша тоқталуға болады.

Бақылау әдісі. Әлеуметтік психологияда негізгі іздестірі-летін сұрақтардың бірі - қалай бақылау керек? Бақылағанда не нәрсеге көңіл бөлінеді?

Әлеуметтік - психологиялық зерттеулердің әрбірінде бақылау бірлігі зерттеу затына байланысты нақты түрде шеші-леді. Екінші бір маңызды жағдай - бақыланатын жағдайдың уақыт аралығы, бақылау бірліктерін бөліп алудың (уақыты бойынша) көптеген жолдары болғанымен, бұл мәселе аяғы - на дейін шешілмеген. Бұл әдіс оншалықты қарапайым әдіс болмағандықтан әлеуметтік - психологиялық зерттеулерде табысты түрде пайдаланыла бермеуі мүмкін.

Құжаттарды қарастыру - өңдеу әдісі үлкен маңызы бар әдіс, себебі осы әдіс арқылы адамдардың іс-әрекетінің өнім-дерін талдауға болады. Әдістің субъективтілігін (зерттеушінің дара психикалық қасиеттері) жеңу үшін ерекше "контент - анализ" тәсілі ("мазмұнды талдау") енгізіледі. Бұл тәсілде мәтіндегі арнаулы "бірліктер" бөлініп алып, солардың пайда-лану жиілігі саналады. Көбіне бұл әдіс әлеуметтік психологияда көпшіліктік коммуникациялық зерттеулерде қолданылады (теледидар, баспасөз, т.б.)

Сұрау әдістері (сұрақ - жауап) көптеген әдістердің ішінде әлеуметтік психологияда ең көп таралғандары. Әсіресе үлкен топтарды зерттегенде анкеталар (сауалдама) және интервью пай-даланылады. Осы әдісті қолданғанда негізгі әдіснамалық проб-лема-сұрақтарды дұрыс құрастыра білу өнеріне байланысты. Бір шарт-сұрақтарды құру логикасы (қисыны), ғылыми бол-жамға қажетті мәліметті алу жөне оның неғұрлым сенімді болуы.

Әдістердің екінші тобы — материалды өңдеу әдістеріне барлық статистикалық тәсілдер (корреляциялық анализ, факторлық анализ), логикалық және теориялық өндеулер (типологиялар тұрғызу, түсіндірулерді тұрғызудың әр-түрлі тәсілдері, т.б.) жатады. Құндылықтар проблемасы осындай әдістерді пайдаланғанда аса маңызды мәселеге айналады.

Аталған проблема сапалы зерттеу әдістері мәселесі - мен астарлас, әлеуметтік психологияда да_, социологияда да кең талқылануда (Ядов, 1995).