Үлестірулер және эталон
Практикада өлшеулер нәтижелерінің қателіктерін бағалауға ықтималдық ыңғайды пайдалану, ең алдымен, қарастырылатын қателіктің үлестіру заңының аналитикалық моделін білуді болжайды. Өлшеу кезінде кездесетін үлестірулер жеткілікті түрде алуан түрлі.
Кездейсоқ шамалардың үлестіру заңдарының жиынын келесі түрде жіктеуге болады:
- трапецеидальды (жазық төбелі) үлестірулер;
- тығыздалған (шамамен жазық төбелі) үлестірулер; - экспоненталық үлестірулер;
- Стьюдент үлестірулері үйірі;
- екі модальды үлестірулер.
Трапецеидальды үлестірулер
Трапецеидальды үлестірулерге: біркелкі, меншікті трапецеидалық және үшбұрыштық (Симпсонның) үлестірулер жатады.
Меншікті трапецеидалық Қателік осындай үлестіру заңына ие, егер ол екі тәуелсіз компоненттен түзілсе, олардың әрқайсысы біркелкі үлестіру заңына ие, бірақ біркелкі заңдар аралығының ені әр түрлі болады. Мысалы, екі өлшеуіш түрлендіргіштің бірінен соң бірі ±Δx1 аралықта біркелкі үлестірілген қателікке ие болса, екіншісі ± Δx2 аралықта біркелкі үлестірілген болса, жалпы түрлендіру қателігі трапеция тәрізді таралу Заңымен сипатталады.
Үшбұрышты үлестіру Заңы (Симпсон Заңы). Бұл үлестіру құрамдас бөліктердің бірдей біркелкі таралу заңдары болған кезде трапецияның ерекше жағдайы.
Экспоненталық үлестіру тобына көшейік. Осындай үлестірімдерге әкелетін ықтималдық моделінен бастайық. Мұны істеу үшін "оқиғалар ағынын" қарастырыңыз, яғни белгілі бір уақытта бірінен соң бірі болатын оқиғалар тізбегі. Мысалы: телефон станциясындағы қоңырау ағыны; технологиялық тізбектегі жабдықтың істен шығуы; Өнімді сынау кезінде өнімнің істен шығуы; клиенттердің банк филиалына жүгіну ағыны; тауарлар мен қызметтерге жүгінетін сатып алушылар ағыны және т.б. оқиғалар ағыны теориясында орталық шекті теоремаға ұқсас теорема әділ, бірақ бұл кездейсоқ шамаларды қосу туралы емес, оқиғалар ағындарын қорытындылау туралы. Көптеген тәуелсіз ағындардан тұратын жиынтық ағын қарастырылады, олардың ешқайсысы жиынтық ағынға басым әсер етпейді.
Стьюдент үлестіруі. Айталық кездейсоқ шама, ал V- еркіндік дәрежесі тәуелсіз үлестірілген кездейсоқ шама болсын. Онда еркіндік дәрежелі Стьюдентүлестіруі деп аталады, яғни формуладан Стьюдент үлестіруі тек қана бір параметр, яғни еркіндік дәрежесімен анықталатынын көруге болады.
Эталон-ғылым мен техника дамуының белгілі бір кезеңіндегі ең жоғары дәлдік деңгейіне сай өлшеу бірліктерін алу, сақтау және беру үшін қолданылатын үлгі өлшемдері мен өлшеуіш приборлар.
Эталондардың келесі түрлерін ажыратады:
- алғашқы реттік – бірлікті ең жоғары дәлдікпен ұдайы өсіруді және сақтауды қамтамасыз етеді. Бұл теңдессіз күрделі өлшеу кешендері, олар өлшеулер бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің негізін құрайды;
- арнайы – бірлікті ерекше жағдайларда ұдайы өсіруді қамтамасыз етеді, оларда бірлік өлшемін алғашқы реттік эталоннан талап етілетін дәлдікпен тура беру жүзеге асырылмайды, және осы шарттар үшін алғашқы реттік эталон болып табылады;
- мемлекеттік – бұл ел үшін бастапқы ретінде басты метрологиялық органмен ресми бекітілген, алғашқы реттік немесе арнайы эталон. Оларды орталық ғылыми институттар құрайды, сақтайды және қолданады, оларды басқа елдердің мемлекеттік эталондарымен кезең сайын салыстырады;
- екінші реттік – сәйкес физикалық шаманың алғашқы реттік эталонымен салыстырумен алынған бірлік өлшемін сақтайды. Екінші реттік эталондар тексеру жұмыстарының қажеттілігі кезінде және мемлекеттік эталонның сақталуын және аз тозуын қамтамасыз ету үшін құрылады.
Метрологиялық тағайындалуы бойынша екінші реттік эталондар мына түрде бөлінеді:
- эталон-көшірме – бірлік өлшемін жұмыстық эталонмен беру үшін тағайындалған.
- эталон-салыстыру – қандай да бір себептер бойынша бір-бірімен тікелей салыстырыла алмайтын, эталондарды салыстыру үшін қолданылады;
- эталон-куәгер – мемлекеттік эталонның сақталғандығы мен тұрақтылы- ғын тексеру және бүлінген немесе жоғалған жағдайда оны ауыстыру үшін тағайындалған. Қазіргі уақытта тек килограмм эталонының ғана эталон- куәгері бар. Ол негізгі эталонның тұрақтылығын бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етеді;
- жұмыстық эталон – бірлік өлшемін жұмыстық өлшеулер құралдарына беру үшін қолданылады. Ведомстволардың, министрліктердің зертханаларында және территориялық метрологиялық органдарда ең көп таралған.
Орындаған: Тұрысбек Бағжанат
Достарыңызбен бөлісу: |