Әдебиеттер: 2. 109-111 бет. Апта 13

2. Салааралық маңызы

1.Бозшатаева ., Оспанова Экология. Алматы-2002 жыл.

2.Фокеева П.М., Основы сельского хозяйства. М. 1976 г

3.Ақбасова А.Ж ., Экология А.2003 ж.

4. Липец Ю.Г., В.А.Пуляркин., С.Б.Шлихтер География мирового хозяйства М.1999 г

5. Бейсенова Ә., Самақова А., Есполов Т., Шілдебаев Ж. Экология және табиғатты пайдалану. А.2004 жыл.

6. Иштаева Ф.Қ., Костарева Л.Г., Набидоллина Ш.С., Молдағалиев Ж.Е., Экология. Астана-2008 жыл.

7. Максаковский В.И. Географическая картина мира

8. Н.Қ.Мамыров., М.С.Тонкопий., Е.М.Үпішев Табиғатты пайдалану экономикасы. А. 2005 жыл.

9. Куракина А.Ф. Основы промышленного и сельско-хозяйственного производства М. 1981 жыл.

10. Әлімбетов Қ.Ә., Оспанова Г.С., Мейірбеков А.Қ. Табиғатты пайдалану және оны қорғау А.2000 жыл.
Қосымша әдебиеттер

1. Бадман М.К. Территориально-производственные комплексы. Н. 1980г.

1. 
   Астахов Г.А.Экономическая оценка запасов полезных ископаемых.М., 1981.
   
2. 
   Қазақстан анықтамалары. 1990-2000ж.ж.
   
3. 
   Статистикалық жинақ 2000-2001 ж.ж.
   
4. 
   Даукеев С.Ж. Экологическая обстановка в Республике Казахстан.2000.
   

№	Қазақша	Орысша	Ағылшынша
1	Түтінді тұман	Смог	Smog
2	Бақылау	Наблюдение	Monitor
3	Жақсарту	Улучшать	Reclamation
4	Көлік	Транспорт	Transport
5	Топырақ	Почва	Soil
6	Тоғай	Лес	Forest
7	Су	Вода	Water
8	Шөл	Пустыня	Desert
9	Қорғау	Охрана	Protection
10	Қоршаған орта	Окружаюшая среда	Environmtent
11	Өсімдік	Растительность	Vegetation
12	Аймақ	Зона	Area
13	Шіркей	Насекомое	Insect
14	Сутегі	Углерод	Carbon
15	Азот	Азот	Nitrogen
16	Өндеу	Обрабатывать	Till
17	Ауыл шаруашылығы	Сельское хозяйство	Agriculture
18	Құрғақшылық	Засуха	Drought
19	Түрі	Вид	View
20	Бұлт	Облако	Cloud
21	Табиғат	Природа	Nature
22	От тегі	Кислород	Oxygen
23	Өндеу	Обрабатывать	Treat
24	Дымқылдық	Влага	Humidity

Жер ресурстары географиясы пәні студенттерге жер ресурстарының маңызы туралы баяндай келіп, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану жолдарын анықтауға қолғабыс етеді. . Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады. Республикамыз жер ресурсына бай. Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер-өндіріс құралы ретінде еңбек процесінің материалдық алғышарты.Жердің құнарлығы дегеніміз- адамға керекті өсімдік өнімдеріне, мал шаруашылығына керекті жағдай туғызу. Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады.

Жер-өндіріс құралы ретінде еңбек процесінің материалдық алғышарты.Жердің құнарлығы дегеніміз- адамға керекті өсімдік өнімдеріне, мал шаруашылығына керекті жағдай туғызу. Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады. Республикамыз жер ресурсына бай. Ауыл шаруашылығының жер көлемі 149,1 млн.га болса, жайылымдар көлемі 53,6 %.Жерді пайдалануды жақсартудың шарты- химияландыру.Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер бағалау дегеніміз- жер қыртысының табиғи қасиеттерін анықтау болып табылады.

Қазақстанның барлық жер көлемі- 2724,9 мың шаршы шақырым.Жерді дұрыс пайдаланбаудан топырақ деградацияға ұшырап, құнарсыздану, шөлдену процестарі күшейе түсті. Кейбір аймақтарда топырақтың тозуы, бүлінуі және шөлге айналуы Ертіс, Амудария мен Сырдария өзендерінің суының азаюы мен Арал теңізінің тартылуымен байланысты.

Топырақтың ауыр металдармен және радионуклейдтермен ластануы барлық аймақты қамтып отыр.Әсіресе, Қазақстан бойынша ірі өнеркәсіптер, кен орындары, қазба байлықты өндіру. Соғыс, өндірістік қалдықтарды сақтаужәне оларды көму аймағында жылдам жүруде.Павлодар,Екібастұз,Қаратау,Тараз т.б.өнеркәсіп орындары аймағы геохимиялық ауытқуларға және уытты заттармен ластануға ұшыраған.

Милиоративті фактор ауыл шаруашылығын дамыту мен орналастыруда ерекше орынға ие.

Ауыл шаруашылығында көбіне минерал тыңайтқыштармен жерді өңдеу жақсы нәтиже береді.Әсіресе фосфаттар өндіруде күкірт қышқылы әмбебап химикат.Фосфат тыңайтқыштарын өндіретін зауыттар Қаратау кен орындарында орналасқан. Өнеркәсібінің маңызды саласы- органикалық синтез.Органикалық синтез органикалық емес шикізаттарды бағалы өнеркәсіп өнімдеріне айналдыруға мүмкіндік береді.

Дәріс №6.

Тақырыбы:Жерді қайта құнарландыру

Жерді қайта құнарландыру жерден қайта өнім алуда маңызды процесс.Топырақтың құнарсыздануына экологиялық факторлар, агротехниканы дұрыс қолданбау, тыңайтқыштарды қолдану тәртібінің сақталмауы, агрономдардың экологиялық біліктілігінің сапасы да әсер етеді.Оны біз 1960-70 жылдары болған осы аймақтағы 10 млн.га жерді қамтыған жел эрозиясынан және 4,5 млн.га жерді қамтыған су эрозиясынан білеміз.

Жер-өндіріс құралы ретінде еңбек процесінің материалдық алғышарты.Жердің құнарлығы дегеніміз- адамға керекті өсімдік өнімдеріне, мал шаруашылығына керекті жағдай туғызу. Жердің негізгі өндірістік қасиеті оның ерекшелігі ол бір уақытта еңбек заты да, еңбек құралы да бола алады. Республикамыз жер ресурсына бай. Ауыл шаруашылығының жер көлемі 149,1 млн.га болса, жайылымдар көлемі 53,6 %.Жерді пайдалануды жақсартудың шарты- химияландыру.Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер бағалау дегеніміз- жер қыртысының табиғи қасиеттерін анықтау болып табылады.

Біздің планетамыздың беті -510 млн км . Оның көп бөлігін су алуда.Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады.Егіншілік ауыл шаруашылығы дамуының негізі өсімдік шаруашылығы дақыл түріне қарай дәнді, техникалық, жемшөптік, бақшалық, бақ өсіру, жүзім шаруашылығы болып бөлінеді.

Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады. Республикамыз жер ресурсына бай. Ауыл шаруашылығының жер көлемі 149,1 млн.га болса, жайылымдар көлемі 53,6 %.Жерді пайдалануды жақсартудың шарты- химияландыру.Жер ресурстары- қоғамның маңызды байлығы. Жер бағалау дегеніміз- жер қыртысының табиғи қасиеттерін анықтау болып табылады.

Геотермалды энергияның екі типі бар.Бірінші типі- табиғи жылу таситын жер асты бассейндері. Екінші типі-ыстық тау жыныстарының жылуы.Геотермальды энергия 4 негізгі айырмашылықпен ерекшеленеді.1.Ресурс қоры таусылмайды.2. Табиғи энергияны пайдалану.3. Экологиялық тұрғыдан зиянсыз.4. Өндіріс жылуын бөлек аудандарда пайдалану.

Минералды ресурстар деп- Жер қойнауынан алынатын пайдалы қазбаларды атайды. Қазіргі шаруашылықта 200 түрлі минералды шикізат пен отын пайдаланылады. Олардың жіктелуі әртүрлі. Отын ресурстарына көп көңіл бөлінеді. Оларды барланған және жалпы геологиялық ресурстар деп бөледі. Мұнай жер бетінде көмірден де қоры көп.Табиғи газ табиғатта бос күйінде кездеседі.Уран жер бетінде кең таралған. Уран қоры бойынша дүние жүзінде 1-орында – Австралия.

Мал шаруашылығы адам үшін ет, май, сүт, ірімшік, т.б. ал жеңіл өнеркәсіп үшін жүн, тері сияқты аса маңызды шикізат өндіретін сала. Мал шаруашылығы ірі қара қой, жылқы, түйе, т.б. бірнеше салаларға бөлінеді. Мал шаруашылығының дамуындағы жемшөп базасының сипатына, мал өнімдеріне деген сұранысқа, көлік жағдайына байланысты болады. Біздің планетамыздың беті -510 млн км . Оның көп бөлігін су алуда.Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады.Егіншілік ауыл шаруашылығы дамуының негізі өсімдік шаруашылығы дақыл түріне қарай дәнді, техникалық, жемшөптік, бақшалық, бақ өсіру, жүзім шаруашылығы болып бөлінеді.

Ауыл шаруашылығына жарамды жердің жалпы үлес салмағы елдер бойынша: ТМД-27%, АҚШ-53 , Канада-7% ,Бразилия% ,Аргентина-65% ,Жапония-6%-ті құрайды.Жер-табиғаттың өнімі, бастапқы жағдайда оның құны болмайды.Жерді дұрыс пайдалану, үнемдеу және оны қорғау оның биологиялық әлеуіті мен өнімділігін бұрынғы қалпында ұстауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оны айтарлықтай тыңайтады.Егіншілік ауыл шаруашылығы дамуының негізі өсімдік шаруашылығы дақыл түріне қарай дәнді, техникалық, жемшөптік, бақшалық, бақ өсіру, жүзім шаруашылығы болып бөлінеді.

ҒТР-дың дамуы экологияға өзіндік кері әсерін де берді. Адамның іс-әрекеті табиғи обьектілердің қайшылықтарына қарсы тұруға бағытталып отырды. Химиялық элементтердің антропогендік миграциясы қоршаған ортаны өзгеріске әкелген негізгі факторлардың бірі болды.Экологиялық дағдарыстан шығудың жолы күрделі, жан-жақты тапсымаларды шешуді талап етеді.