Мақал-мәтелдер тағылымы

 

40 

                     *** 

Сөз, өсиет – мұра өліден тіріге, 

Мирас тұтса, пайда өзіне, діліне. 

                     *** 

Тілмен адам өң береді сөзіне, 

Жақсы сөзбен нұр береді өңіне.  

                       *** 

Сөз сұраса – айтқын сөздің шындығын, 

Жарлық берсе – қаз-қалпында тындырғын. 

                     *** 

Ішпе ішімдік, жүрме бекер, тасыма, 

Қаш, жолама жарамсыз іс қасына. 

                      *** 

Лауазымға жақындатсаң наданды, 

Бүлдірер де, бегіне ашар араны. 

                     *** 

Келістіріп айтыпты әкім ақылды: 

«Тексіз жанға берме ісің мен асыңды!» 

                      *** 

 

Тексіз жанды дәрежелеп, сенбегін.  

                     *** 

Ақылсыздар білім сорын қайнатар, 

Білімсіздер халықты кеп жайратар. 

                     *** 

Білімсізді биіктетсе, өзі егер, 

Бек жазықты, бекке күдік көбейер. 

                     *** 

Ұлықтыққа жетсе егер надандар, 

Иесінің басын жұтар, қараңдар. 

                     *** 

Бектер қанша жақын тұтсын, құнықпа, 

Түзу жүргін, өзіңді әсте ұмытпа.  

                       *** 

Ашу қысққан бекке жақын бармағын, 

Бардың екен – бір бәлеге қалғаның.  

                        *** 

Сұраса –айт, шақырса  - кір барып, 

Сау- саламат, қадірлесіп тұр бағып. 

                       *** 

Сөз көп. Білсең – таза естімей қоя сал, 

Көзің көрсе, көрмегенге сая сал. 

                       *** 

Үш нәрседен алыс жүр, сақ, байқағын, 

Бірі – қатты, қырсық болма, айтарым. 

 

41 

Бірі -  жалған, сұғанақтық – үшінші, 

Үшеуінің түбі қорлық, түсінші.  

                     *** 

Кісі сөгіп, ұсақ сөзге берілме, 

Тура сөйле, сөзді терме, тегінде! 

                     *** 

Адал болғын, біл, адалдық – киелі, 

Бектер – адал, адалдықты сүйеді! 

                       *** 

Отырғанда өз орныңды білгейсің, 

Кішік болып, жұртты көзге ілгейсің. 

                      *** 

Жөткірінбе, қақырынып, түкірме, 

Надандық бұл, қадіріңді түсірме. 

                        *** 

Өзіңнен де зорлар сөзін қозғаса, 

Құлағың сал, сөйлеп әуре болма аса. 

                       *** 

Түзу сөйле, жүзің жарық болады, 

Ізгілікке ашылсын сөз орамы. 

                        *** 

Ұста өзіңді, ішіп кірме сарайға, 

Мастық – настық, қор боласың қалайда. 

                        *** 

 

Егер өзің төрде отырсаң жайланып, 

Кісі кірсе, тұр ізетке сайланып. 

                       *** 

Тоқ болсаң да, бектің асын қайтарма, 

Бектің асы – ізет басы, найқалма.  

                      *** 

Не істесең де пейіліңді қасыңа ал, 

Жаныңды сал, сонда көзің ашылар. 

                      *** 

Егер бектік тисе, өсіп беделің, 

Білікпенен ісіңді атқар, ей, ерім! 

                       *** 

Уәзірлік тисе, қолың ұзарып, 

Саясатты түзу, таза жүр алып. 

                      *** 

Кеңесшілік тисе, кеңес ақыл тос, 

Жаңылса бек, жол көрсетіп, ақыл қос. 

                      *** 

Әскер басы әрі ел басы... білерсіз – 

Көз-құлақты бағып, тура жүрерсіз. 

 

42 

                      *** 

Қазынаға қазынашы қылып жіберсе, 

Тура, шыншыл жүріп, оны үнемде.  

                       *** 

Хатшылыққа алса, сақ бол бұдан да, 

Құпия, сырды сақтап, сөзді шығарма! 

                       *** 

Тілесең сен дәйім құрмет өзіңе, 

Құрметте елді, қара кісі көңіліне. 

                        *** 

Ұлықтарды ұлы көріп, қадірле, 

Ұлы берер бақыт, ырыс, бәрін де. 

                     *** 

Не депті қарт, көпті көрген басы бар, 

Қария сөзін естісең – көз ашылар. 

                     *** 

Жаһан заңы – құрмет тұту үлкенге, 

Үлкен келсе, тік тұрып күт, іркілме!  

                     *** 

Бектер сені жақын тұтса қаншалық, 

Қызметшілермен жақындау бол соншалық! 

                        *** 

Білмей жатып ерді өзіңе жау қылма, 

Шаттық болмас, жауы бардың алдында. 

                       *** 

Дұшпанның аз болса да, бар залалы, 

Дұшпан әркез дұшпан болып қалады. 

                      *** 

Құрбы –досты туысқандай елегін, 

Тең-тұстасың, қатарың һәм сенерің. 

                     *** 

Ес көрме, аулақ жүр ессіздің маңынан, 

Ессіз доспен адам жолдан жаңылар. 

                      *** 

Қалам десең сақтап ізгі атыңды, 

Жаманнан без, бол жинақы, қатулы. 

                      *** 

Достассаңдар Тәңірді алып ортаға, 

Жүгін бөліс, ашуланба, шаршама. 

                     *** 

Өсекшіге араласпа жақындап, 

Өсекшінің өртер тілі лапылдап. 

Әлем содан бүлінер һәм ашынар, 

Мәртебелім, ғайбатшының басын ал. 

                       *** 

 

43 

 

Дүниеқоңыз шетін көрсе пайданың, 

Сенен кетпес «шеше», «әке» деп, айналып. 

                        *** 

Дос, туыс сол қуанышта қуанар, 

Қайғы келсе, қасыңда боп уатар. 

                       *** 

Сүйсін десең көп достарың өзіңді, 

Тұз-нан ұсын, жарқын ұста жүзіңді. 

                        *** 

Ісіңді атқар, көбейтпе жау-қасыңды, 

Жаулық қуып дауға салма басыңды. 

                       *** 

Білімді адам ізгі білім беріпті, 

Білікті ұқса, ғұмырына серікті. 

                       *** 

Әй, жақсы ер, қосылма сен жаманға, 

Айналарсың құлқы жаман адамға. 

                        *** 

Жақындаспа жауыздарға, ей, сара, 

Атың кірлеп, дақ қалдырар бейшара... 

                       *** 

Жақын жүрме пенделерге жарамсыз, 

Жағадан ап, жетер саған, нанарсыз. 

                     *** 

Талай көрдім ізгі, атақты жандарды, 

Жамандармен жаманатқа қалғанды. 

                     *** 

Жақсылық қыл, шамаң келсе баршаға, 

Шүбәланба, қайтар қырым қаншама. 

                    *** 

Кімге шаттық келсе, бірге қуан сен, 

Кімге қайғы төнсе, бірге жұбан сен. 

                    *** 

Жау көбейтпе, аш қабақты, уысты, 

Көбейт, жина қаншама дос, туысты. 

                   *** 

Дос жау болса, қас қылады жаныңа, 

Көзін тігер жиған, терген малыңа. 

                   *** 

Десең өзің қадір-құрмет табайын, 

Кісілерді қадірлей біл, ағайын. 

                    *** 

Білгің келсе кісі әсілін анықтап, 

Көңіл, қылық, тіл – бұл істі танытпақ. 

 

44 

                    *** 

Ызақормен жақын болма, асылы, 

Достық қақын бұзар қысса ашуы. 

                       *** 

Көңіл сырын аша берме тектен-тек, 

Ашсаң егер, шегерсің сен тек бейнет. 

                       *** 

Қайда дәулет бас көтерсе, ей ізгі ер, 

Болысқын сен қолдап оны пейілмен. 

                       *** 

Шақпа жұртты, сөз болмасын ермегің, 

Кек сақтама, ұсақ сөзді термегін. 

                       *** 

Ұлығыңды қадірле де, құрмет тұт, 

Ұлықтық та келер саған қонып құт. 

                      *** 

Күллі ізгіге арна ізгілік жолыңды,  

Жамандыққа жамандық қыл, орынды. 

                        *** 

Тілді қысқарт өз бегіңе келгенде, 

Қисық-қыңыр айтпа жауап бергенде. 

                       *** 

Көп сөйлеме, тілді бағып, аралас, 

Көп сөйлегн сөзде қадір қалар аз. 

                       *** 

Білімсізді жіберме тым жақынға, 

Қылмағанды қылар жүріп қасыңда. 

Дана кісі жақсы айтыпты бұдан да, 

Біліммен кел әр іске қол ұрарда. 

                      *** 

Тірлік емес, ізгі ат тіле  – тілесең, 

Ізгі атың – тірлігің ол, білесің! 

                      *** 

Ай маңдайлы ұл-қыз туса алдыңда, 

Үйіңде өсір, бөтен жерде қалдырма. 

                       *** 

Тәрбиеші ал ізгілікті, көшелі, 

Ұл-қыз жақсы, таза болып өседі. 

                      *** 

Ұл-қызыңа әдеп үйрет, білім бер, 

Қос жалғанды нәсіп көріп, күлімдер.  

                       *** 

Ұлды үйрет күллі өнер-білімге, 

Ол өнермен дүние табар түбінде. 

                      *** 

 

45 

Ұлыңды бақ, бекерге бос жүрмесін, 

Бейбастық боп кетер бекер жүргесін. 

                          *** 

Қызыңды үйде бексіз ұзақ ұстама, 

Ауырмай-ақ өлерсің сен құсадан. 

                                      *** 

Үлкен жолға жақын салма үйіңді, 

Қатер-қауіп кетіреді күйіңді. 

                            *** 

Үй іздесең көрші жайын сынарсың, 

Жер іздесең – судың жайын сұрарсың.  

                     *** 

Қайғы келмес – сөзді ойлап сөйлесең, 

Өкінбессің күнді зая бермесең. 

 

Асқақтама – бір тосқауыл табарсың, 

Сараң болма сөгіс алып қаларсың. 

                          *** 

Кісілікке кісілік еткен –  ер кісі. 

                            *** 

Пайдалы ер – кісілердің данасы, 

Қайырымды ер –ол елінің сарасы.  

                      *** 

Тілектессе – жақын болар алысың, 

Жүз көріссе – жаныңды ұғар танысың! 

                     *** 

Күн еңкейіп басын жерге тигізді, 

Жарық жалған жүзін түнге сүйгізді. 

                     *** 

Қай сөз лайық тұндыр нәрін тіліңе, 

Қай іс қажет тындыр бәрін тіріде. 

                          *** 

Алтын-күміс көріп өскен жасынан, 

Аулақ жүрер сұғанақтық насынан. 

                        *** 

Шыншыл болсын: көңіл, тілің, қылығың, 

Дүние, дәулет келер, берер шырынын. 

                     *** 

Сенімді адам үмітіңді ақтайды, 

Бек ырысын тасытады, баптайды.  

                     *** 

Дана ойы жолыңды ашып дұрыстар, 

Ақылды сөз астарында ырыс бар. 

                     *** 

Екі нәрсе даңқты өсірер тегінде 

 

46 

Есікте – Ту, тартылған ас төріңде.  

                 *** 

Жаны ашымас қандастан без алысқа,                        

Жәйіңді ұғар сен адал дос, танысқа.  

                     *** 

Берекесіз туыстан без, тозарсың, 

Жаны таза досыңды сүй, озарсың.  

                     *** 

Таяқ еттен, сөз сүйектен өтеді, 

Сөз қалады, таяқ табы кетеді. 

                     *** 

Бір ауыз сөз елдің атын өсірер, 

Бір ауыз сөз ердің атын өшірер. 

                     *** 

Бектер қанша білімді болғанымен,  

Сөзін жазар жан керек толғауымен.  

                    *** 

Жақсы сөз тас бұлақтай нұр береді, 

Қайда ақса, жер жайнап гүлденеді. 

                    *** 

Сөз бен жазу жарасса табындырар, 

Кереметтей хат тілі бағындырар. 

                      *** 

Қалдырмаса даналар хатқа жазып, 

Кім айырар өткенді ақ, қара ғып? 

                     *** 

Ақылдыдан адамшылық қалады, 

Біліктілер – адамдардың адамы. 

                      *** 

Ақылды-есті – кісілердің кісісі, 

Білімділер – кісілердің кішісі. 

                       *** 

Білім керек, ақыл керек кісіге, 

Ақыл бастар адамшылық ісіне. 

Екі күндік қонақтыққа тарылма, 

Зорықпа өзің, күймесін құр жаның да. 

                      *** 

Егер ізгі болса бектер қылығы, 

Күллі жұртқа тиер мейір, жылуы. 

                                  *** 

Сый берерде –тез бер, созып қашыртпа, 

Жазаларда таяқтауға асықпа. 

                      *** 

Бір күншілік рақатқа малданба, 

О дүние жәннатын бақ, арманда... 

 

47 

 

Өтер жалған, ештеңе жоқ көшпейтін, 

Жақсылық қыл, өзің кетсең өшпейтін. 

                           *** 

Қалар дүние, туған өлер ақыры, 

Жақсы-жаман атың қалар ақыры.  

жүктеу/скачать 313,07 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: