Мадиева жансая қойшыбайқызы абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезовтің шығармаларындағы педагогикалық идеяларының сабақтастығы

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

ӘОЖ 37.013(574) : 894.342 Қолжазба құқығында
МАДИЕВА ЖАНСАЯ ҚОЙШЫБАЙҚЫЗЫ
Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезовтің шығармаларындағы педагогикалық идеяларының сабақтастығы
6М010300 - Педагогика және психология мамандығы бойынша педагогика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

АВТОРЕФЕРАТЫ

Ғылыми жетекшісі:

п.ғ.д., профессор Б.К.Момынбаев

Қызылорда, 2012жыл

Диссертациялық жұмыс Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «Психология» кафедрасында орындалды.

Ғылыми жетекшісі: педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Б.К.Момынбаев
Ресми оппонент: педагогика ғылымдарының кандидаты,

Г.Ә.Бахрамова

Қорғау өткізіледі:

Диссертация 20______жылы «______»_______________сағат_________ Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде қорғалады

Диссертация Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғылыми-техникалық кітапханасында танысуға болады.

Қазақстан халқына жолдауында президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың: «Еліміздің сан ғасырлық дәстүрін, тілін, мәдениеті мен тарихын сақтай отырып, әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50-елдің қатарына кіруге қадам басуы жолында дамып келе жатқанын атап көрсетті» [1] Осыған байланысты өз халқымыздың тарихи тәжірибесіне сүйену егемендікке қол жеткізген тәуелсіз елдің өміріндегі заңды құбылыс деп білеміз.

Қазіргі кезде қоғамдық өмірдің демократияландыру және ізгілендіру жағдайында ұлттық ерекшелігімізді айқындайтын рухани мәдениетімізді жетілдіру қажеттілігі туындап отыр. Сондықтан отты тарихымыздың шынайы бейнесін жасау-жалпы ұлттық бірлігіміздің, Қазақстан Республикасының мемлекеттік байланысын қалыптастырудуң егемендігін нығайтудың азаматтық пен отаншылдықты, ұлттық сананы тәрбиелеудің ең басты факторларының бірі.

Тәуелсіздік туын тіккен жас мемлекетіміздің болашағына тұтқа болар білімді де білгір, білікті азаматтар даярлау-бүгінгі күннің келелі мақсаттарының бірі. Сондықтанда мектептердегі оқу, тәлім-тәрбие жұмыстары мен педагогикалық ғылым жүйесінде бұрынна жинақталған мол тәжірибелердің тиімді жақтарын сұрыптай пайдалану - оқу орындарының басты міндеттерінің бірі.

Қазақ педагогикасындағы ірі тұлғалардың бірі Абай Құнанбаев, оның ізін жалғастырушы Мұхтар Әуезовте өзінің қара сөздері мен өлеңдері, эпостық шығармалары арқылы, жас ұрпаққа мол тәлім-тәрбие қалдырған. ХІХғасырдың аяғы мен ХХғасырдың бас кезінде өмір сүріп, қазақтың қоғамдық, әлеуметтік, рухани, мәдени, әдеби өміріне белсене араласып, гуманистік, адамгершіліктік, демократиялық, педагогикалық идеяларды уағыздаған. Екеуі де әдебиет тарихы, қазақ тарихы мен мәдениетіне көп көңіл бөлген.

Жалпы Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов шығармаларын философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдебиеттанудағы маңызына байланысты Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Әуезов, Ғ.Есім, Х.Досмұхаммедұлы, М.Жұмабаев, С.Қирабаев, С.Мұханов, Қ.Мұхамедханов, К.Оразалин, Т.Тәжібаев зерттеулерін т.б. еңбектерді айтуға болады. «Абайдың ақындық мектебі» туралы ғылыми тұрғыда кеңінен қарастырып тоқталған М.Әуезов болды.

Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы дидактикалық ой-пікірлердің ерекшеліктеріне байланысты кейбір пікірлерді А.Айтбаева, Н.Алдабек, Н.Берікұлы, А.Бейсенбаева, Ә.Балтабай, А.Н.Ильясовова, Ә.Қоңыратбаев, Ж.Б.Сәдірменов, І.Р.Халитовалардың ғылыми-зерттеулері мен мақалаларынан көруге болады.

Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы сабақтастығы, педагогикалық көзқарастар, педагогикадағы этномәдени тәлім-тәрбие тұрғысынан қарастырып, олардың барлық мұраларын тұтас қамтуға тырыстық. Қазақ халқының мақтанышына айналған екі алып тұлғамыздың армандары олардың педагогикалық идеяларының біріктіретін ортақ күш: ағартушылық, өз елін, халқын сауаттандыру, қазақ балаларының көзі ашық, көкірегі ояу етіп, басқа елдермен тең ету еді. Абайдың қарасөздері қазақ философиясында негізгі түрткі болса, Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман эпопеясы қазақ елін бүкіл әлемге әйгілі етті. «Абай жолы» роман эпопеясы Абайдың қазақ әдебиетін, педагогикалық идеяларын, ұлттық тәлім-тәрбиесі, шығармаларының үндестігі болашақ ұрпаққа берер, өнегесі мол екендігін дисертациямыздың басты мәселесі екендігін айқындаймыз.

Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің педагогикалық идеяларының сабақтастығын педагогикалық білім беру аймағында қолданылмауы, ұлы ғұламалардың мұраларының өзара байланысын, үндестігін жоғары мектептерде сабақтастық негізінде пайдалану барысында Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің педагогикалық идеяларын сабақтастыра оқу, тәлім-тәрбие үрдісінде қолдануға жаңаша жол ашылды.

Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов шығармалары туралы, тұлғаны тәрбиелеудегі педагогикалық ойларының басты идеясы толық адам тәрбиелеу, адамгершілік-этикалық көзқарастары ақынның дидактикалық идеялары оқу, ғылым іздеу, өнерге ұмтылу секілді тұжырымдарын мүмкіндігімізше терең зерттеп, педагогикалық пәндерді оқытуда тиімді пайдаланудың жолдарын қарастырамыз.

• 
  А.Құнанбаев, М.Әуезовтің шығармаларындағы оның ішінде «қара сөздері мен өлеңдері», «Абай жолы» роман эпопеясындағы рухани-адамгершілік құндылықтары мен қоғамдық әлеуметтік көзқарастарын айқындау;
  
• 
  А.Құнанбаев, М.Әуезов шығармаларындағы философиялық, педагогикалық, педагогикалық, психологиялық, ағартушылық, діни және гуманистік ой-пікірлерін талдап, болашақ жастарды рухани адамгершілікке тәрбиелеу;
  
• 
  А.Құнанбаев, М.Әуезов педагогикалық шығармаларындағы «қарасөздері мен өлеңдері», «Абай жолы», «әдебиет тарихы» т.б. идеяларындағы сабақтастығын жүйелі әрі мазмұнды етіп құру.
  

Мемлекеттік ресми материалдары (заңдар, қаулылар, және т.б.) Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министірлігінің құжаттары (тұжырымдамалар, бағдарламалар т.б.);

А.Құнанбаев, М.Әуезовтің педагогикалық шығармшылық мұралары мен ғылыми еңбектері;

Зерттеліп отырған проблема бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, мәдени-тарихи, әдеби деректер, мерзімдік басылым ақпараттары.

Бірінші кезеңде (2010-2011жж) зертеу мәселесі бойынша ғылыми зерттеулер мен педагогикалық, психологиялық, философиялық, әдебиеттерге талдау жасалып, тақырыптың зерттелу деңгейі қарастырылды. Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің педагогикасы туралы ғылыми материалдар сұрыпталды.

Екінші кезеңде (2011-2012жж) Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезовтің педагогикалық ой-пікірлерін жоғары оқу орнының оқу, тәлім-тәрбие процесінде жүзеге асырудың теориялық бағдарламасы жасалды. Жүргізілген жұмыстың нәтижесін қорытындылау, дисертацияның әдеби даярлығы аяқталды.

Зерттеудің жаңалығы және теориялық мәнділігі:

Педагогика ғылымының әдіснамасына Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезовтің педагогикалық идеяларындағы сабақтастық проблемаларын шешудің теориялық негіздері айқындалды.

Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларындағы және оның студенттерді тәрбиелеу мүмкіншіліктері анықталды.

Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезовтің педагогикалық мұралары негізінде оқу сабақтарында жоғары мектептердің педагогикалық пәндерді оқыту процесіне енгізудің мазмұны мен әдістемесі жасалынды.

Зерттеу жұмысының нәтижелерін Абай мен Мұхтардың ғылыми-әдеби мұрасын, студенттерді оқытуда пайдалану жолдары көрсетуге болады.

Ғұламалардың мұрасын жоғары оқу орындарында оқытушылар үшін арнайы курс бағдарламалары жасалып, оқу-тәрбие үрдісінде енгізілді.

Жоғары оқу орындарында педагогика және психология пәндерінде оқытуда педагог кадрларды даярлау, білім, білік, дағдыларын жетілдіру мақсатында пайдалануға болады.

Зерттеудің базасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті.

Дисертацияның құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған деректерден тұрады.

Тәуелсіз ел болғалы ғылым, мәдениет салаларында жасалып жатқан игі шаралардың барлығы жастарға жалпыадамзаттық жеке ұлттық игіліктер негізінде тәрбие мен білім беру ісін неғұрлым жоғары деңгейге көтеруге ықпал етуде. Тәуелсіздікке ие болған 20-жыл ішінде Қазақстан мемлекеті жаңа деңгейге көтеріліп, өзгермелі әлеуметтік жағдайда жаңа Қазақстандық қоғам дүниеге келді.

Қоғамның тарихи даму кезеңінде өткен дәуірден бізге жеткен мәдени, әдеби мұралардың өсіп өніп келе жатқан болашақ ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуге ықпалын тигізетін мүмкіндіктерін зерттеп, тәлім-тәрбие ісінде пайдалану бүгінгі заман талабы. Осыған орай, қазақ халқының ғұламаларының тәлім-тәрбиелік мұраларын жан-жақты зерттеп зерделеп, игеруге үлкен жол ашылып, жаңа міндеттер қойылып отыр. Сондықтан да Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов мұраларындағы педагогикалық ойларды оқу-тәрбие процесіне әлі де болса ендірілмей келе жатқаны, сонымен бірге педагогика, психология оқулықтарынан тиісті орын ала алмай келе жатқанын зерттеу жұмыстарының барысында байқадық.

Ұлы ғұламалар да қарапайым халықтың ауыр да қараңғы өміріне немқұрайлы қарай алмады. Ертедегі грек ойшылдары Платон, Сократ, Аристотельден еңбектерінен сусындай жүріп, шығармаларымен танысып, көзқарастарының идеяларын көп оқыған. Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов ХХІ ғасырдың бас кезінде өмір сүріп, қазақтың қоғамдық әлеуметтік, рухани, мәдени, әдеби, өміріне белсене араласып, гуманистік, адамгершілік, демократиялық, педагогикалық идеяларды уағыздаған.

Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов шығармаларын педагогика, философия, психология, әдебиеттану, тарих тұрғысынан зерттеуші ғалымдар А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, С.Қирабаев, Х.Сүйіншәлиев, Ғ.Есімов, З.Ахметов, С.Қалиев, т.б. тәлім-тәрбиелік ой-пікірлердің бар екендігін көрсетсе, Ш.Әлжанұлы және одан кейінгі кезеңдерде Қ.Жарықбаев, А.Көбесов, А.Дайрабаева, Т.Төлетаева ақын мұраларындағы дидактикалық ой-пікірлердің бар екенін өз еңбектерінде атап көрсеткен. Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов шығармаларындағы оқыту, ғылым мәселелерін бүгінгі дидактикамен байланыстырып, болашақ ұрпақтың рухани жан дүниесін байытып, көрсетті.

М.Әуезов еңбектерінде бір байқағанымыз оқыту, оқу мәселелеріне байланысты «өз бетімен», «өзінше бастап», «өзінше таныған» деген ұғымдарды жиі-жиі қолданғаны автордың сол кездің өзінде оқыту мен тәрбие беруде өз бетімен оқу, білім алуы арқылы белгілі бір нәтижеге жету, білу қабілетін арттыру, жеке бастың өзіндік басқару механизмін қалыптастыру сияқты бүгінгі күннің дидактикадағы өзекті мәселелерінің бірі-жаңа технологияларды ендіру проблемаларымен сабақтасып жатыр десек артық болмас еді. Себебі қазірде педагогикалық технология мектепте оқу үрдісіне қажетті амал, тәсіл, әдіс дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға, ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие үрдісінің басты күре тамырының ролін атқарады. Сол Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің да өз бетімен білім алуыда өзін ерекше тани алу қасиеті.

Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің қазақ балаларын сауаттандыруда қосқан еңбектері, қазақ жастарының білімді жан-жакты дамыған, көкірегі ояу көзі ашық етіп жасаған, қажырлық еңбегімен ұстаздық қызметінің маңызы өте зор болды.

Абай Құнанбаев шығармаларынан оның «іздеу» немесе «іздену» тұжырымы да дидактиканың аса қажетті машықтарының бірі десек артық айтқандық болмас. Ол «іздеу» ұғымына жалпы шынайы дүниені танып білуден, жан дүниесін, рухани әлемін толықтыру, дамыту және одан күнделікті өмірге қажетті іс-әрекетке дейінгі үрдістерді қарастырады. Бұған ақынның «біреуден біреу артылса» өлеңіндегі «Тіленіп, телміріп, ізденер... жүрер әрқайдан ізденер, білімді талапты адам әрқайдан өзі ізденіп табады» деген оқу үрдісіндегі аса маңызды іс-әрекеттің мәнін ашып көрсетеді. Абайдың бұл тұжырымы қазіргі оқушының білім игерудегі шығармашылық ізденісіне басты назар аудару әдісімен сабақтасып жатқанын байқадық. Бұл әдісті қолданудағы басты мақсат-оқушының білім игерудегі саналылығын көтеру, құбылыстар мен оқиғаларды нақты күйінде қабылдамай, олардың мән-мағынасына тереңдей ұғынуға үйрету, қорытындылар жасауға баулып, игерген білім, ептілік және дағдыларын тұрмыста қолдануға жаттықтыру. Іздеу туралы «ғылымды іздеп... дүниені көздеп, екі жаққа үңілдім... білсем деп жөнін, көп іздедім қаңғырып» дегенін білу үрдісінің ғылым, білімді меңгерудегі күрделі, бірақ тиімді желісі деуге болады.

М.О.Әуезов «Абайды тану жөніндегі зерттеулік мәселелер» деген еңбегінде ақынның мынадай іргелі ойларына мән беру керек екенін айқындаған болатын:

1. Абайдың ақын, ақындық міндеттер жөніндегі өзіндік ойлары.

2. Абайдың табиғат көрінісін суреттеуі мен ән-күйге арнаған ойлары.

3. Оқудағы жастарға, жалпы қауымға Абайдың тәрбиелік үлгісі.

4. Абайдың көңіл-күй сыршылдығының терең мазмұндылығы.

5. Абай әйел жайындағы шығармаларының өсу, үдеу жолдары.

М.Әуезов көрсеткен бұл бағыттарды жоғары мектептегі оқу процесінде пайдалану болашақ педагогтарды кәсіби жағынан дайындауда үлкен ықпалын тигізеді деп ойлаймыз.

Абай шығармаларын жоғары оқу орындары оқу-тәрбие үрдісіне пайдалану педагогикасының туындап дамуына жол ашады. Ал, профессор І.Р.Халитова «Абай Құнанбаев мұрасын оқу процесіне ендіру мәселелері» атты әдістемелік құралында мынадай басты мәселелерді негізге алған:

1.Абай мұрасын оқу процесіне пайдалануда, ол арқылы біртұтас тұлға «толық адам» қалыптастырып естен шығармай, көзде тұту;

2. Ақын шығармаларының практикалық мүмкіншіліктерін іс жүзінде пайдалануға шарт түзудің жағдайларын ойластыру;

3. Оқушылардың өзін-өзі және басқаларды, қоршаған ортаны танып білудің жолдарын, ақын шығармаларына сүйене отырып үйрету.

А.Құнанбаев, М.Әуезов шығармаларындағы өзара сабақтастықты оқу-тәрбие үрдісіне ендірілмеуі, тек жекелей пәндерде ұлы ғұламалардың шығармалары арқылы яғни, қара сөз, әңгіме, өлең, роман, дастан аудармаларында жеткізген. Олардың оқыту мен тәрбие мақсаты: шәкірттердің ойлануына, толғануына, пікір таластыруына ықпал ету, дүниеге деген көзқарасын қалыптастыру, эстетикалық талғамын тәрбиелеу, адамгершілік әлеміне жетелеу, сабақты қызу еңбекке құру, оларды құр тыңдаушыдан еңбек етуші, білімді өз еңбегімен алушы, ізденуші дәрежесіне жеткізу деп түсінген. Сонымен қоса жастарға Отанын, елін, халқын құрметтеу, тарихын сыйлау, мәдениетін дәріптеу, адамгершілік, ар-намыс, ой-сезімі таза, шынайы қалыпта тәрбиелеуде ұлылар туралы жазылған жақсы шығармалар да күшті жәрдемшілердің бірі екенін әбден ұғынған.

Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов мұраларындағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерді педагогикалық пәндерді оқытуда пайдалану барысында, жоғары оқу орындарында өткізілетін лекция сабағын ұсынамыз:

1. А.Құнанбаев пен М.Әуезовтің адамгершілік тәрбиесі

2. Еңбек тәрбиесі

3. отбасы тәрбиесі

Пайдаланылған әдебиет:

1. К.Бержанов, С.Мусин «Педагогика тарихы» Алматы, Мектеп, 2003 ж

2. Ж.І.Асанов «Қазақстан педагогика ғылымы» Алматы, 2010 ж

3. «Педагогика» көрнекі дәрістер жинағы Алматы, 2009 ж

Арнайы курстың мақсаты - Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезовтің шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік ойларды отандық педагогиканың мазмұнына ендіру мүмкіндіктерін қарастыру; оқу үрдісіне ендіріп, тәжірибеде өткізу арқылы ондағы педагогиканың теориясына қатысты пікірлерін студенттердің меңгеруін тексеру. Осыған орай арнайы курстың міндеттері белгіленді:

Абай шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік ойлардың бар екендігін және оның педагогиканың теориясын оқытудағы маңызын көрсету;

Болашақ педагог мамандардың білімін оқу тәбиеге қатысты ұлттық ой-пікірлерімен толықтыру;

Абай Құнанбаев Мұхтар Әуезовтің шығармаларының тәрбиелік мүмкіндіктерін зерттеген ғалым-педагогтар К.Құнантаева, К.Шаймерденова, І.Халитова, А.Елемесовалар ақын мұраларын оқу-тәрбие процесіне енгізудің ғылыми теориялық негізі қаланбағанын көрсетеді. Сол себепті педагогикадан оқу құралдарында Абай шығармаларындағы тұнып тұрған тәлім-тәрбиелік идеялар өте жеткіліксіз орын алған тіпті, «Этнопедагогика», «Педагогика тарихы», «Қазақстан педагогика ғылымының дамуы» сияқты пәндерге өте жеткіліксіз қарастырылатынын зерттедік. Сондықтан біз «Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезовтің шығармаларындағы педагогикалық ойларды, жүзеге асыру» бағдарламасын, «Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік ойларды оқу-тәрбие процесіне ендіру» атты арнаулы курс бағдарламасы, сынып сағаттарының сценарийлерін, студент практиканттардың оқушылармен өткізген әңгімелерінің тақырыптары, дөңгелек стол басындағы сұхбаттар, ата-аналар жиналысында оқылған лекция мәтіндері дайындалып өткізілді.

Болашақ мұғалімдердің Абайдың тәлім-тәрбиелік ойларын пайдалануға даярлықтарының деңгейін анықтау үшін қазақ тілі мен әдепті, педагогика және психология мамандықтарында оқитын студенттерге төмендегідей сұрақтар қойдық:

1. Абай мен Мұхтардың қай шығармаларында ғылым, білім, оқу туралы ойлар бар және олардың ата?

2. Абай қара сөздеріндегі тәрбие туралы ойлары қандай?

3. Абай мен Мұхтардың адам мінезі туралы не деген?

4. Ұлы ақын, ғұламаларымыз махаббат, табиғат, білімнің пайдасы туралы ойларына байланысты тәрбиелік іс-шаралар өткізуге даярлығыңыз қандай?

5. Абай мен Мұхтар айтқан «Толық адам» қандай болу керек?

Сауалнама арнаулы курс оқылмай тұрғанда және оқытылғаннан кейін өткізілді.
Кесте 2 - Болашақ мұғалімнің арнайы курстар мен семинарлар, тәрбиелік іс-шаралар бойынша оқу-тәрбие жұмысына даярлықтарының көрсеткіштері
(Кестенің сұлбасы ғалым К.Бөлеевтің кітабынан алынды)

	Педагогика және психология		Қазақ тілі және әдебиеті
Сұрақтар	Оқытылғанға дейін %	Оқытылған соң %	Оқытылғанға дейін %	Оқытылған соң %
1	12	83	18	92
2	5	79	12	95
3	7	68	16	81
4	3	80	12	88
5	6	71	11	86

Ескерту: сауалнамаға 42ден 47студент қатысты.

Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің педагогикалық ойларына байланысты рефераттардың тақырыптары:

1. Абай «иман» және «имандылық» туралы.

2. Абайдың қара сөздеріндегі дидактикалық ойлар.

3. Еңбек тәрбиесі туралы.

4. Абай мен Мұхтар шығармаларындағы «Толық адам», «Толық мұсылман» ұғымдарына талдау.

5. Абай мен Мұхтар мұрасындағы имандылық идеялар құран және хадистердегі насихаттармен, ортағасырлық ғұламалардың ой-пікірлерімен үндестігі.

6. Абай және қыздар тәрбиесі.

7. Әділеттілік-Абай мен Мұхтардың құқықтық тәрбие идеялары негізі.

8. Абай мен Мұхтар-қазақтың ұлы ағартушысы.

9.Абай ақыл-ой тәрбиесі туралы ойларының бүгінгі ынталықтарымен сабақтастығы.

10. Абай тұлғасын қалыптасуына әсер еткен жағдайлар.

11.М.Әуезов, Т.Тәжібаев, Қ.Жарықбаев,К.Шаймерденова, К.Құнантаева, І.Халитовалар еңбектеріндегі Абай педагогикалық ойларының зерттелуі.

12. Абай және Мұхтардың педагогикалық ойларының сабақтастығы.
Кесте 3 - Педагогикалық пәндерді оқытуда пайдаланылатын Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов мұраларындағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер

№	Педагогикалық пәндердің аттары	Пән бойынша тақырыптар	Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов еңбектерінің аттары	А.Құнанбаев пен М.Әуезовтың тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері	А.Құнанбаев пен М.Әуезов тағылымдарын оқу тәрбие үрдісінде пайдалану
1	Педагогикалық мамандыққа кіріспе	- Педагогика лық мамандық пайда болуы; - Педагогика лық іс-әрекетке кәсіби дайындық; - Педагогика тұлғасы және оның кәсіби қасиеттері	«Сегіз аяқ», «Жас өспірім», «Замандас», «Қапы қалма», «Әсемпаз болма әрнеге»; «Әдебиет тарихы», «Абай жолы», «Жетім»	Ұстаздық еткен жалықпас үйретуден балаға; Білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез, Әсемпаз болма әрнеге, өнерпаз болсаң арқалан. Сенде бір кірпіш дүниеге тетігін тап та бар қалан. Әрбір ғұламаның басқан ізінде бір-бір медрессе жатыр	Эссе жазу «Мамандығым мақтанышым», Абай өлеңдерін жатқа айтып, талдау жасау; тезистерді аяқтау: Егер мен педагогика пәнінің оқытушысы болсам... ХХІ ғасыр мұғалімі....; «Қараш-қараш»оқиғасына талдау жасау,
2	Жалпы педагогика	«Тұлға қалыптастыруға әсер ететін факторлар», «Тәрбие мақсаттары», «Эстетикалық, адамгершілік, имандылық, еңбек, отбасы, экологиялық тәрбиесі», «ғылым, білім, оқыту», «Ақыл-ой тәрбиесі, патриоттық тәрбие», «Тәрбие принциптері»; «Дидактиканың принциптері», «Отбасы тәрбиесі».	«Сегіз аяқ», «Ғылым таппай мақтанба», «1,17,18,10,27 қарасөздері», «Қалың елім, қазағым», «интернатта оқып жүр талай қазақ баласы», «Жазғытұрым», «Қыс», «Жаз», «Желсіз түнде жарық ай»; «Ғылым», «Оқу ісі», «Абай жолы»	Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей; Ондай болмақ қайда деп айтпа ғылым сүйсеңіз; Талаптанда білімнен өнер үйрен; Білімсіз, өнерсіз болады ақыл тұл; Білімдіден шыққан сөз талаптыға болсын кез; Болмасаңда ұқсап бақ бір ғылымды көрсеңіз; Дүниеде өзі, мал да өзі, ғылымға көңіл бөлсеңіз; Кімнің ұяты жоқ болса соның иманы жоқ.	17, 18, 1 – қарасөздеріне талдау жасау, «ондай болмақ қайда деп айтпа ғылым сүйсеңіз» пікірталас өткізу
3	Педагогика тарихы	ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы ағартушылар мұраларындағы педагогикалық ойлар; Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтың педагогикалық ой-пікірлерінің сабақтасы	«10, 37, 25, 19- шы қарасөздері»; «Әдебиет тарихы», «Қилы заман»	Әкесінің баласы адамның дұшпаны, адамның баласы бауырың; Құдайдан қорық, пендеден ұял; балаң бала болсын десең – оқыт, мал аяма; Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып адам болады.	«Адамның баласы - бауырың» (пікірталас), «Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтың тәлім-тәрбиелік ойларының сабақтастығы» (реферат)
4	Әлеуметтік педагогика	Адамдарды әлеуметтендіру; Балаларды отбасында тәрбиелеудің негізгі шарттары; Тұлғаны әлеуметтендірудегі мектептің ролі; Баланы еңбекке баулу.	«Сегіз аяқ», «Жігіттер ойын арзан, күлкі қымбат», «Қалың елім қазағым, қайран жұртым»; «Қазақтың өзгеше мінездері», «Адамдық негізі - әйел»	«түзу жолға мәдени прогрестік даму жолына шығу қажет», «Адам баласын заман өсіреді», «Кімде-кім жаман болса, оның өзінің замандастарының кінәсі», «Атаңның баласы болма, адамның баласы бол», «Жақсы көпке ортақ», «Пайдаң еліңе, халқыңа тисін».	«Елдің сиқын кімдер бұзады» (пікірталас) , «Дін адамгершілік құралы»; «Абай жолы»романына (шығарма)

Ұрпақты Абай үлгісінде тәрбиелеу ізгілікке, имандылыққа, адамгершілікке бастайтын жол. Осы жұмыстардың бәрі мақсатты, жүйелі түрде бір-бірімен сабақтастыра отыра жүргізген тиімді болмақ. Мысалы, студенттерге төмендегідей тәрбие сағаттарының бағдарламасы жасалып, тәжірибе жасауға болады.

Тәрбие сағаттарының алдында студенттермен диагностика мақсатында сауалнама жүргізілді.

Сауалнамадан олардың адам туралы түсінігінің жұтаңдығы танылды. Оның себебі де түсінікті. Балаға кішкентай күнінен ата-анасы оның Адам екенін, адам қандай болу керек екенін айтып отырса, жақсы адамдарды үлгі етсе, тәрбие көзін Адамды марапаттаудан бастаса, әңгіме, сөз басқаша болар еді. «Адам» деген ұғымды мектеп тәрбиесі ары қарай жалғастырса, Абай Құнанбаев тағлымын үлгі ете отырып, оларды нағыз адам болуға жетелесе, ұлы ақын армандаған толық адам дәрежесіне жетуді өмірлік мақсаты еткізсе, болашағы айқын, салауатты да сауатты ұрпақтарымыз қалыптасар еді. Білім мен тәлім-тәрбие берудегі негізгі ұстаным жеке тұлға қалыптастыру үрдісін жүзеге асырудың тиімді жолдары болар еді.

Сауалнама мына сұрақтар арқылы өткізілді.

Сауалнама талданып, студенттер бір-бірінің пікірлеріне назар аударды, ойларын ортаға салды. Олардың сауалнамаларын негізге ала отырып, енді «Адам» атты түрлі іс-шаралар жүргізуді ұсынамыз.

Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман эпопеясын алсақ бала Абайдың бейкүнә өмірі Қодар мен Қамқаның өлтірілуі бала жүрегіне қалай әсер етті десеңші. Ал «Жетім» атты туындыда өгей шешенің өгейлік жасауы, баланың аш-жалаңаш қара жұмыс жасауы ақыр аяғында анасының қабірінің басында қайтыс болуы. Осындай қатыгез өмірдің ащы дәмін тәтті балдай өмірге айналдыру әрбір адамның өз қолында. Абай Құнанбаевтың

«Адамды сүй, алланың хихметін сез,

Не қызық бар өмірде онан басқа?!» - деп ақын атамыз адамдардың Адамдық қадір қасиетін бір-біріне деген сүйіспеншілік рухани адамгершіліктен, адалдық, сенімнен туындайтынын көрсетеді.

Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер бізге төмендегідей қорытындылар мен ұсыныстар берді:

- Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов оқу, оқыту, білім, ғылым, тәлім-тәрбиелік қағидалардың қазіргі қоғам талаптарымен үндестігін байқап, болашақ жастарға ұлттық тәлім-тәрбие беруде имандылық, адамгершілік, еңбек, эстетикалық тәрбиесін бүгінгі жас ұрпақ қажетіне жаратуды жүйелілікпен пайдалану керек;

- Зерттеу нәтижесінде Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтың тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерін болашақ оқытушыларды оқу орындарында оқу-тәрбие жұмысына дайындаудың жолдары көрсетілді;

- Мұхтар Әуезовтің ғұлама, ағартушы Абай Құнанбаевтың мұраларын, педагогикалық ой-пікірлерін зерттеп өзінің бүкіл өмірін қазақ елінің бірлігіне, әділдік орнатуға, зорлық-зомбылыққа жол бермеуге жұмсады;

- Ақынның діни көзқарастарының тек өз заманы үшін ғана емес бүгінде үлкен тәрбиелік мәні зор. Мұхтар Әуезов сөзімен айтсақ Абай діні – ол адамгершілік діні;

- Абайша ақыл, білім, ғылым, ар, мінез кімде басым-сол адам артық және бағалы;

- Қазіргі қоғам жағдайында өзінің ата-тарихын, мәдениетін терең білетін жеке тұлғаны жан-жақты қалыптастыруда тарихи білім мен тәрбие беру қажеттілігі айқындалады;

- Абай Құнанбаевтың өлеңдерң мен қарасөздерінде және Мұхтар Әуезовтің шығармаларында («Абай жолы», «Әдебиет тарихы» т.б.) туындыларындағы дидактикалық ойлар мен тәрбиелік тұжырымдары талданып, оны болашақ педагогтардың кәсіби дайындығында пайдаланудың жолдары көрсетілді;

- Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы педагогикалық ой-пікірлерін жоғары оқу орындарының оқу-тәрбие процесінде жүзеге асыру мақсатында студенттер үшін «Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік ойларды оқу-тәрбие процесіне ендіру» атты арнайы курс бағдарламасы жасалды, ондағы тапсырмалар жүйесі студенттердің педагогикадан, психологиядан және педагогика тарихынан алған теориялық білімдерін тәжірибемен үйлесімді ұштастырады;

- «Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов шығаармаларындағы педагогикалық ойларды жүзеге асыру бағдарламасы» оқу процесінде (проблемалық оқыту, іскерлік, рөлдік ойындар т.б.) аудиториядан тыс ұйымдастырылатын іс-шараларда педагогикалық тәжірибе жинақтауда, кездесулерде, дөңгелек стол, интерактивті жұмыс формасы мен әдістерін пайдалану, курстық жұмыстар, рефераттар студенттерге А.Құнанбаев пен М.Әуезовтің педагогикалық еңбектерінен білім мен тәрбие берудегі кәсіби даярлығын қалыптастыруға және ғылыми зерттеу жұмыстарын жандандыруға ықпал етеді;

- Зерттеу жұмысымызда Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов еңбектерінде айқындалған тарихи-педагогикалық ой-пікірлерін бүгінгі педагогика тарихында саралап, жоғары оқу орындарында студенттердің кәсіби даярлығында пайдалану мүмкіндігі бар екендігі бар екендігіне көзіміз жетті;

- Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің педагогикалық идеяларының сабақтастығы бүгінгі таңдағы оқу-тәрбие процесінің қажеттілігі деп санаймыз;

- Келешекте Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезовтің педагогикалық идеяларындағы рухани адамгершілік, эстетикалық, отбасы тәрбиесінің проблемалары өз алдына зерттеуді талап етеді, бұлар жайында жұмыстар жазылып, олардың ұрпақ тәрбиесіндегі мәні мен маңызы зор болар деген үміттенемі

6М010300 - Педагогика және психология

В произведениях Абай Кунанбаева и Мухтар Ауезова мы находим идеи, сохранившие актуальность и по сей день, определение их роли для современной педагогической науки совершенно необходимы, этим обусловлены выбор темы и ее актуальность.

Определена созвучность идей Абая Кунанбаева и Мухтара Ауезова

- выявлены возможности использования педагогических идей А.Кунанбаева и М.Ауезова в воспитании студентов

- составлена методика использования педагогических дисциплины в вузе

Разработаны рекоминдации по использованию педагогических идей А.Кунанбаева, М.Ауезова по предметам: «истории педагогики», «общей педагогикии», «Введение в спициальность» и др;

• 
  To be determined all upbringing up tolerance in stydents by Abai Kunanbaiev, Mukhtar Auezov pedagogical ideas in composition.
  
• 
  To be prepared the methods of pedagogy teaching in higler schools on the basis of A.Kunanbaev, M. Auezov’s pedagogical ideas and gollows.
  

• 
  To be made the course of programs of the famous and outstanding poets interent properfies and to be included the process of teaching.
  
• 
  We’ll use all the poets pedagogical ideas at the univerties, in studing pedagogy and phsyholody in order to prepare good science, professionalists and teachers.