Материалдары
СҼКЕН – ЖЫРДЫҢ ТҦҢҒИЫҚ АЛЫБЫ, АЛАШҚА БІТКЕН АЙБЫНЫ
жүктеу/скачать 3,83 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ БАҺАДҮР 22,10
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Т.Маратова Орал гуманитарлық колледж студенті Жетекшісі: А.Ж.Хасанова п.ғ.м. арнайы пҽндер оқытушысы
|
СҼКЕН – ЖЫРДЫҢ ТҦҢҒИЫҚ АЛЫБЫ, АЛАШҚА БІТКЕН АЙБЫНЫ (Алаш зиялыларының бүгінгі ұрпаққа берер педагогикалық жəне тəрбиелік пəлсапалары) А.Т.Маратова Орал гуманитарлық колледж студенті Жетекшісі: А.Ж.Хасанова п.ғ.м. арнайы пҽндер оқытушысы Сҽкен Сейфуллин алашқа біткен дара ҧл. Ақын жаның табиғатқа деген шынайы сезімің бір ғана еңбегінен кҿріп-ақ мойындай аламыз. Бабамыз салған ҧлағатты даңғыл жол бар. Ол – жазба жҽне ауыз ҽдебиетіміздің тамыры тереңінен осы кҥнге дейін жетуі. Ҧрпақтар тоғысы, ҧрпақтар сабақтастығы ҽдебиетпен жҽне тарихпен жалғанары сҿзсіз. Ал осы бір тарих пен ҽдебиетті, сҧлулық пен эстетикалық талғамды ерекше дҽріптей білген Сҽкен ағамыз еліміздің бірден бір биік шоқтығы. Ғасырлар қойнауы ҿзінің уақытын алса да адамның еңбегі еш ҿшпейтін қасиетті қҧндылық болып табылады. Сҽкен ҧлт зиялысы, қоғам патриоты, асқан ағартушы, шебер ақын, ҧстамды жазушы бола білді. Қазақтың қҧмға қапталған санасын ашып, сауаттылыққа баулыды. Ҽсем табиғаттың сырласы, сырлы жҥректің ҥнің қозғайтын талай ҿлеңнің тҧсауын кесті, халық жҥрегіне жеткізе білді. Сҽкен Сейфуллиннің Кҿкшетауға арналған поэмалары кҥллі алашқа танылған кең еңбегі. Осы бір поэмада Қазақстан табиғаты соның ішінде Кҿкше тауларын неліктен қазақтың Швейцариясы санайтыныңа кҿз жеткіземіз. Асқан ептілікпен, шынайы рухани қҧндылықтармен жазылған бҧл еңбек алашың бір ғана ҿлеңмен талай маманның жҧмысын айқын танытады. Мысалы, табиғат ҽсемдеуде ҿлеңді оқи отырып, кҿз алдымызға сҧлу табиғи бейне келеді, бҧл суретшінің бҥтін еңбегі, ал кҿркемдік тіл – лингвист, филолог маманның қҧзіретінде дҥние тҽрізді, аңыз ҽңгіме кейіпкерлер тағдыры драматургтің жҧмысы тҽрізді шебер ой, қанық бояу, мағыналы сҿз саптаулар тереңінен ҥңілдіре тҥсетіндей. Ғасырлар қойнауынан жеткен бҧл рухани дҥние айқын ырғақ, терең дем, саф ой, тҧңғиық денеңді тереңінен баурап ҽкетердей. Білгенге маржан, білмеске арзан болып кҿрінетін бҧл поэма бірнеше бҿлімнен қҧралған. Табиғаттан тысқары тарих, ҽдебиет жҽне шынайы махаббат бейнеленген. Бҧл ҿзі бірнеше кейіпті бір ғана поэмаға қалай сыйдырған деген ой келеді. Яғни қозғар ойы кҥрделі, берер тҥсінігі мол, қозғар мағынасы терең болып табылады. Ақын болып туа жазушы бола алмау қате шығар?! Сҽкен де жыр мен жазушылық ҿнерді қатар ҧстана білді. «Кҿкшетау» поэмасын бҧл эссеме арқау қылуды жҿн санаймын: Кҿкпеңбек шың басынан мҧнар кетпес, Басына атсаң-дағы оғың жетпес. Бір жҧтсаң Кҿкшетаудың жҧпарынан Ҿлгенше кҿкірегіңнен қҧмар кетпес, - деп жыр арқауы Кҿкшетауды саф ауасын осыншалықты жҧпарлығын айшықтап тҧр. Кҿкшенің биік қҧзың кҥнге балап, Кҿңілдің жібін ҥзіп, жырға санап. Ҽйтеуір тура келед ертегіге, Табиғат ҥзіктерің айға балап, - деп ҿз ойыммен жалғай тҥсуді жҿн санаймын. Оқып отырған оқырманға бҧл поэманың тілі жеңіл, ҧйқасы қанық, мағынасы айшықты болып табылады. Жҧмбақтастың жҧмбағы ҽлі кҥнге беймҽлім. Жҧмбақтастың жҧмбақ сыры талай аңызды сыйдырған. Сол аңызды жҥрек сырыңа балай білетін, талай ҧғымды тҥсінік беретіндей қҧдіретті сырды аша білді. Беймҽлім жҧмбақтың бірнеше балама аңызы бар екенің барлығымыз білеміз. Бҧл ҿзі сонау ғасырлар тҧсында болып, ел мен жердің арасындағы тарих беттерінен орын алдырған аңыз тҥсінік. Қазіргі таңда уақыт кемесі ҽркезде ҽрқилы толықтыруларға толып келеді. Бҧл аңызды шыңдыққа баулуға бірнеше дҽлеледер қажет. Қылқанжапырақты орманы бар Борабай аймағы аспанмен шағылысып тҥсін ҿзгертетің қҧбылысың ақын сҿздерінен байқауға болады. Кҿк аспан, жасыл ну, кҿгілдір су, кҿк таулар барлығы бірдей кҿкпен астасып жатқандай. Кҿкшіл тартқан қҧдірет, кҿкшіл мҽнге ие. Кҿк тҥс сабырлық пен жайсандылықтың символы. 135 Тыныштық ҽлемге баули тҥсетін қҧдірет арнасы. Аллаһ тағала жер планетасын жаратқанда ҽрбір кҥнің бір сҧлулықты жаратуға арнады. Ең соңында пендесін жаратты. Ҽрбір сҧлулықтың астарында қиял ҽлемі қҧпия шығар?! Сол қиялды бҧл поэмадан байқай аламыз. Оқжетпес тауының беймҽлім тҧстары ҽлі кҥнге дейін сыры қҧпия. Сол сыр сандық талай аңызбен ҿз жҿнің табатындай. Кҿк торғын Кҿкшетауда мҧңар басқан, Бастары кҿкке бойлап бҧлттан асқан. Бір шың бар етегінде тіп-тік найза Адамзат жасағандай қҧйған тастан, - деп табиғи бейнеңі адам еңбегіне балап, ҽдейі жоспарлы тҥрде арнайы салынған қҧнды ҽдемілікке санайды. Ертегі толып жатыр ҿткен-кеткен; Ҿтірік –шыңды ҽңгіме бізге жеткен. Ҽйтеуір расы сол Кҿкшетауды, Ел шапқыш хан Абылай мекен еткен, -деп хан Абылайдың мекені болғаның айтады. Қазіргі таңда Кҿкшетау қаласында Абылай ханның музейі жҽне мҥсіні орталықтан орын алғаның жақсы білеміз. Талай тау тҧлғалар бҧл мекеннен шығып, киелі батырлардың ерлігі қалған жер екендігіне тағы бір мҽрте дҽлел бола алады. Сҧңқардың баласындай торға тҥскен, Қҧланның қҧлыныңдай орға тҥскен. Тҧтқын қыз жауларына жутаңдайды, Киіктің лағындай қолға тҥскен. Сҿзбенен бірін-бірі жеңісе алмай Аттаңды қалың ҽскер гҥжілдесіп, Сҧлуды бір-біріне берісе алмай, - деген жолдары билік басындағылар соның ішінде қазақ пен қалмақ арасындағы қызға таласы айрықша кҿркемделген. Қыз портретің тереңінен зерделеп, қас сҧлуды Ай мен кҥнге балаған. Он жеті жасар бҧл аруға екі халықтың батырлары арасында ҥлкен тойтарыс болып, ең соңында қыз шешімі биік тауға орамалын байлаттырып, кім осы қҧзға кҿздеген оғын жеткізсе сол батырдың жҧбайы болатының пішіп айтты. Осылайша батыр нҿкерлері орамалды ҽлгі таудың ең биік нҥктесіне апарып байлап, сайысты бастайды. Ек батыр да кҿздеген оғын жеткізе алмай қалады. Сҿйтіп бҧл тау «оқжетпес» атаныпты, - дейді поэма авторы. Бҧл жерде де тарих пен аңыз қатар шапқаның кҿреміз. Батырлық, рухтылық, алаш қызының ар тазалығы, дҿп сҿйлеуі, хандық заманның қатаң тҧсы кҿрініске арқау болады. Сҽкен шығармашылығы қазақ ҥшін шоқтығы ҿшпейтін, жазуы ҿлмейтін қҧнды еңбек болып қалары сҿзсіз. Ел мен жердің тарихын, Кеңес ҥкіметінің озбыр саясатын нақты айшықтай білген бірден бір жан. Алаш Жазушылар одағын қҧуда талай тер тҿкті. Ел мҥддесіне тҽуелсіздік пен бостандықты, жеке дербестікті қалап, алғаш бор Қырғыз АКСР-нің қҧрылуына тҥрткі бола білді. Елдіктің тҧтқасын оңынан ҧстай білген азамат. Сҽкеннің жыры, Сҽкеннің сыры, Сҽкеннің ҥні, Сҽкеннің жазуы ҿлмесін...Жазба ҽдебиет – ҿлмейтін, ҿшпейтін, сарқылмайтын, ортаймайтын, бітпейтін, шегіне бір жетпейтін қҧнды дҥние. Сол қҧндыларымызды қадірлей білейік қҧрметті алаш ҧрпағы... жүктеу/скачать 3,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|