Мектеп гигиенасына негізделген дене шынықтыру және спорт гигиенасы
жүктеу/скачать 1,18 Mb.
|
3. Дәрігерлік – биологиялық қайта қалпына келу амалдарына үлкен орын гигиеналық жолдарға беріледі (тиімді күнделікті кесте, жеке гигиена, құнды және теңдестірілген тамақтану, шыңдалу, қолайлы үй тұрмысы жағдайлары және спортшылардың жаттығулары ж.б.). Нервті – психологиялық қайта қалпына келу мынандай амалдармен іске асады: гидропроцедуралар (жосығы) (жылы душ, жылы ванна, тұзды ванналар), булы монша, массаж (қолмен, вибратормен), иондалған ауа, оттегі, С дәрумендері және дәрумендердің В тобы. Жүрек қан тамырлар, тыныс алу жүйелерін және биохимиялық зат алмасу келесі амалдардың көмегімен атқарылады: гидротерапия (жылы ванна мен душ, контрастылы ванналар), массаж ж.б. Гидропроцедуралар Монша мен жылы камералар Жасанды ультракүлгін сәулелері Иондалған ауа Оттегі мен тыныс алу қоспалары Ландшафты аймақтар (зоналар)
Микроорта, тұрмыс жағдайы және еңбек етудің қолайлы әлеуметтік – гигиеналық себептері Спортшылардың жоғары температура жағдайында дайындалуын гигиеналық жағынан қамтамасыз ету Спортшылардың төменгі температура жағдайында дайындалуын гигиеналық жағынан қамтамасыз ету Қысқаша мазмұны: 1.Жиындарды өткізу орындарын сол кезеңнің дайындығына байланысты негізгі мақсатты есептей отырып, шешкен жөн. Сонымен бірге жиын өткізу уақытын, спортшылардың санын, спорт нысандарының сипатына қарай өткізу керек. Әсіресе ауа райы мен климаттық жағдайларға көңіл аудару керек. 2. Ыстық ауада спортшылар жоғарғы температура мен ауаның ылғалдылығы жағдайына душар болады. Сонымен бірге қарқынды күн радиациясы мен жылуға да ұшырайды. Бұл жағдайларда жылу реттеу механизмдерінің кернеулігі жоғарлап, жылу беру жағдайы нашарлап сырттан экзогенді жылу келіп түседі. Бұлшық ет жұмысының қарқынды кезінде жылу бөлу көбейгесін оның үстіне нашар жағдай тереңдей түседі. Жоғары жылу жүктемесі ең бірінші орталық нерв жүйесі мен нерв – бұлшық ет аппаратына әсер етеді: жылдамдық төмендейді, қимылдардың дәлдігі мен координациясы нашарлайды, еріктілік төмендейді, апатия пайда болады, жүрек қан тамырлар жүйесінің қызметі қиындайды. Осының бәрі ақыр соңында көңіл күйдің нашарлауына, спорттық жұмыс қабілеттілікті төмендетеді, қайта қалпына келу үрдістерін баяулатады. Жоғары температура кезінде миға қан құйылуы мүмкін. Әсіресе қарқынды бұлшық ет жұмысы кезінде желсіз ыстық ауа райы және жоғары ылғалдылық кезінде болады. Жылу мен күн тиюдің арасында белгілі айырмашылық бар. Жылудан ОНЖ қызметі жұмысын бұзады, жалпы әлсіздік, апатия, ұйқышылық, бас айналу мен бас ауру, көз қарауытып, шөл, құсу, жүрек айнумен сипатталады. Тер бөлу көбейіп, дене температурасы көтеріліп, лүпіл мен тыныс алу жиілейді. Күн тигенде дене температурасы баяу көтеріледі де ОНЖ жағынан жұмысы бұзылады. Сыртқы ортаның жоғары температурасы жағдайында жаттығу мен жарысқа қатысу кезінде гигиеналық кешенді шараларының маңызы өте зор. Жарыс ыстық жерлерде өтетін болса, онда жарысқа әзірлік ұқсас жағдайларда өткені жөн, сондай температура көрсеткіштері мен ылғалдылықта, күн радиациясының қарқындылығы да ұқсас болғаны дұрыс. Ыстық климатты жерге келгеннен кейін белсенді акклиматизация тәсіліне көшкен жөн, ол дегеніміз бірінші күннен бастап дене жаттығуларын орындап, бара – бара оның ұзақтығы мен қарқынын өсіру керек. Жаттығуларды күніне 2 рет өткізіп әсіресе таңертеңгі және кешкі салқындау уақыттарда. 3. Салқын ауа райында жаттығу өткізудің ең негізгі қаупі – ағзаның аса салқындауы мен үсіктердің пайда болуы ықтимал. Үсік тек төменгі температурадан ғана емес сонымен бірге басқа да метеорологиялық себептерден де болуы, мысалы жоғары ылғалдылық пен ауа қозғалысының үлкен жылдамдығы тіпті күн онша аязды болмаса да. Үсік алу өте аз қозғалса, дымқыл (су) киімдер мен аяқ киім, ағзаның өте қатты тоңуына да байланысты. Үсіктердің алғашқы белгілері: терінің сұрлануы, ағаруы, терінің шаншып ауруы, терінің шымшылауы, соңынан терінің толық сезімталдығының жоғалуы. Егер ондай жағдай бола қалғанда барынша тез жарақаттанған жерлерді қолмен, жүн қолғаппен, шарфпен ысқылап жылытуға тырысу керек. Тексеру сұрақтары: Оқу – жаттығу жиындарын өткізгенде қандай гигиеналық талаптарды орындау қажет? Жиын орындарын қалай таңдау керек? Күн кестесі қалай өзгереді? Тұрмыстық жағдайларды қалай ұйымдастыру керек? Спорттық киімдерге қандай талаптар қойылады? Жарысқа дайындықтар өткізгенде нелерді ескерген жөн? Спортшыға жоғары температураның әсері қандай болмақшы? Ыстықтан естен тану бола ма? Болса қандай әрекеттер жасау қажет? Күн тигенде не істеу керек? Үсіктерден қалай сақтану керек? Егерде үсік пайда бола қалған жағдайда қандай амалдар қолданған жөн? Әдебиет: Лаптев А.П., Полиевский С.А. Гигиена: Учеб. для ин-тов и техн. физ. культ. –М.: Физкультура и спорт, 1990. 2. Лаптев А.П., Малышева И.Н. Практикум по гигиене: Пособие для инститов физической культуры. М., Физкульура и спорт, 1981. № 14. Тақырыптың аты: Спортшыларды даярлауда гигиеналық жүйемен қамтамасыз ету Мақсаты: Спортшыларды даярлау жүйесінде үш жүйеасты бар: спорттық жаттығулар, жарыстар және жоғарда аталған екі жүйені толықтыратын себептерді түсіндіру. Спортшыларды даярлауда гигиеналық құрылым жүйелерімен қамтамасыз етуді, жаттығулар мен жарыстардың гигиеналық негіздерін, қолайлы әлеуметтік – гигиеналық микроорта, күнделікті өмір мен еңбек қызметін барынша жоғары деңгейде ұйымдастыру. Тірек сөздер: тау климаты, таулы жерлер,атмосфералық қысым мен оттегінің құрамы төмен, инфрақызыл сәулелер мен ультра күлгін сәулелер, таза және мөлдір ауа, орташа таулы жер, биік таулы жер, уақытша бейімделу, сағат белдеулері, алғашқы даярлық топтары, спорттық жетілдіру топтары, оқу – жаттығу топтары, спорттық шеберліктері жоғары топтар. Негізгі сұрақтар: Спортшыларды таулы жер жағдайында дайындалуын гигиеналық тұрғыдан қамтамасыз ету Спортшыларды уақытша бейімделу жағдайында дайындалуын гигиеналық тұрғыдан қамтамасыз ету Жас спортшыларды дайындауда гигиеналық тұрғыдан қамтамасыз етудің ерекшеліктері Қысқаша мазмұны: 1.Көптеген жарыстар қазіргі заманда таулы жерлерде өткізіледі. Сонымен бірге таулы жерлердегі жаттығуларды жұмыс қабілеттілігін, қайта қалпына келуі үшін, спортшылардың белсенді дем алуы үшін кеңінен пайдаланады. Тау климатының бірнеше ерекшеліктері бар: атмосфералық қысым төмен және оттегінің құрамы да аз; күн радиациясының қарқындылығы жоғары (әрбір 100 метр биіктікке 1%); инфрақызыл және ультракүлгін сәлелердің молшылығы; таза жіне мөлдір ауа; белгілі температуралық – ылғалдылық кесте ауаның төмендеу температурасы, әсіресе түнгі уақыттарда. Желдің жылдамдығы таулы жерлерде жазықтыққа қарағанда көбірек және жердің рельефіне байланысты. Таулы жерлерде жел өзінің бағытын жиі ауыстырып отырады. Әртүрлі биіктікте оттегінің атмосфералық және парциальді қысымы
1000-3000 м биіктікте (орташа таулы жер) оттегінің жетіспеушілігі тыныс алу мен жүрек қан тамырлар жүйелерінің қарқынды жұмысымен, қанда эритроциттердің санының өсуімен және басқа да ағзаның компенсаторлық механизмдерімен қамтамасыз етіледі. Көбінесе 1000 м биіктіктен бастап спорттық жұмыс қабілеттілік төменде бастайды, ал биіктік 2000 м жеткенде кәдімгідей айқындала түседі. 3000 м және одан жоғары (биік таулы жер) оттегінің жетіспеушілігінен ағзаның кейбір физиологиялық көрсеткіштері бұзыла бастайды. 4000-5000 м биіктікте оттегінің жетіспеушілігі өсе түседі де тау ауруы деген ауруға шалдығуы мүмкін. Таулы жағдайдағы жаттығулар көбінесе 1000-1200 м немесе 1500-2500 м биіктікте кейбір мақсаттарда жиі өткізіледі: жарысқа тікелей дайындық кезінде, егерде жарыс орташа таулы жерлерде өткізілетін болса; ағзаның қызметтік мүмкіншілігін кеңейту үшін және спортшылардың төзімділігін жетілдіру үшін; барынша тез қалпына келу үшін; белсенді дем алу үшін; емделу үшін. Орташа таулы жерде спортшывларды даярлау 3-5 аптадай болады. Орташа таулы жер жағдайында акклиматизация (бейімделу) бүкіл ағзаның барын салуын талап етеді.
Уақыт белдеуі тез өзгергенде ағзада десинхроноз құбылысы байқалады, ол тәуліктік ырғақтарының бұзылуы ағзаның психофизиологиялық қызметінің бұзылуына әкеліп соғады. Осыған байланысты уақыттық үрдісіне бейімделу жүреді де және жаңа уақыттық динамикалық стереотип құралады. 3. Жас спортшыларды даярлауда гигиеналық жағынан қамтамасыз ету ерекшелігі. Алғашқы даярлық топтары орта мектеп оқушыларынан, спортпен шұғылданғысы келгендермен толтырылады. Оқу – жаттығу топтарына дарынды, спортқа деген икемділіктері бар, алғашқы даярлықты өткен, қабылдау нормативін орындаған балалармен толтырылады. Спорттық жетілдіру топтары жас спортшылармен толтырылады, оқу – жаттығу топтарынавн өткен және алғашқы даярлық топтан өткендер қабылдау нормативтерін орындаған жалпы және спорттық дайындықтары бар. Спорттық шеберліктері жоғары алдыңғы кезеңдерден өткен спортшыларды қабылдайды және арнайы талаптарды орындаған ел құрма командасының үміткері ретінде қабылданады. Тексеру сұрақтары: Таулы климат деген не? Оның ерекшелігі қандай? Таулы жердеге физикалық көрсеткіштер қандай? Ол көрсеткіштер ағзаға қалай әсер етеді? Қандай биіктікте жатығулар өткізген тиімді? Орта таулы жер дегенді қалай түсіну керек? Жоғары таулы жер дегенді қалай түсінесіңдер? Таулы жерлерде қалай тамақтану қажет? Демалыс қалай болады? Уақыт белдеуіне қалай үйрену керек? Уақыттық белдеу үрдісі деген не? Жас спортшыларды даярлау ерекшелігі неде? Оларды қандай топтарға бөледі? Әдебиет: Лаптев А.П., Полиевский С.А. Гигиена: Учеб. для ин-тов и техн. физ. культ. –М.: Физкультура и спорт, 1990. 2. Лаптев А.П., Малышева И.Н. Практикум по гигиене: Пособие для инститов физической культуры. М., Физкульура и спорт, 1981. № 15. Тақырыптың аты: Жеке спорт түрлеріне дайындықты гигиеналық тұрғыдан қамтамасыз ету Мақсаты: Гимнастика, жеңіл атлетика, шаңғы спорты, спорттық ойындар, жүзу, бокс, ауыр атлетика сабақтарын гигиеналық қамтамасыз ету, әр түрлі спорт нысандарын гигиеналық қамтамасыз етуді студент қауымға түсіндіру. Жаттығу барысын ұйымдастырудың гигиеналық нормаларын естеріне түсіру. Тірек сөздер: Бөлек спорт түрлері, дайындықты гигиеналық қамтамасыз ету, жеңіл атлетика, жүзу, спорт ойындары, гимнастика. Негізгі сұрақтар: Жеңіл атлетика Жүзу Спорт ойындары Гимнастика Қысқаша мазмұны: 1.Әр түрлі спорт өкілдеріне жалпы негізгі гигиеналық ережелер бар.Бөлек спорт түрлерінде оны ұйымдастыру кезінде және жаттығулар өткізген кезде іске асулары керек. Жеңіл атлетикаға кіретіндері: жүру, жүгіру, секіру, лақтыру және көп сайыстар. Спорттық жүру мен жүгіру стереотипті айналмалы қозғалыстарға жатады, лақтыру мен секіру ациклдік (айналымды емес) , ал кросстар ситуациялық қозғалыстарға жатады. Жеңіл атлеттің күнделікті кестесінде келесі жағдайларды ескерген жөн. Таңертеңгі жаттығуға көп уақцытты жүгіруге және жүгіру жаттығуларына. Спортшының жазғы киіміне: майка, трусы, жеңіл жаттығу костюмі. Егерде күн көзі шақырайып тұрса, ақшыл түсті бас киім киген жөн. Желді және жаңбырлы күндері жаттығу костюмі желден және жаңбырдан қорғайтын болуы керек. Аяқ киімі жыл маусымына, ауа райына, жаттығу түріне және топырақтың түріне байланысты ескеріледі. Егер де сабақ немесе жаттығу бөлменің ішінде болса, кеділер мен кроссовкалар пайдаланған жөн. Жеңіл атлеттердің тамағы жалпы гигиеналық ережелерге сай құрылуы тиіс. Қысқа және орташа қашықтыққа жүгіретіндерге, секіретіндерге тамақ рационында келесі тәуліктік қалыптар қарастырылады (1 кг дене салмағына граммен): ақуыздар – 2,4 – 2,5, майлар – 1,7 – 1,8, көмірсулар – 9,5 – 10. Осыған байланысты тәуліктік тамақтың калориялылығы 1 кг салмаққа – 65-70 ккал. Бұл спортшылар үшін үш тамақ рационы ұсынылады: дайындықтың негізгі кезеңінде – рацион 2 және 3; жарыс алдындағы және жарыс кезіндегі дайындықта – 1, немесе 2, немесе 3; қайта қалпына келу кезеңі – рацион 2 немесе 3. Cекіретіндер мен қысқа және орта қашықтыққа жүгіретіндерге тәуліктік тамақ рационының калориялылығы мен химиялық құрамы (% ккал/ г)
Лақтыратындар мен көп сайысшыларға тәуліктік тамақ рационының калориялылығы мен химиялық құрамы (% ккал/ г)
Cпорттық жүріс пен ұзын қашықтыққа жүгіретіндерге тәуліктік тамақ рационының калориялылығы мен химиялық құрамы (% ккал/ г)
2. Жүзу сауықтыру және қолданбалы түрінде үлкен маңызы бар. Ол ағзаның жанжақты дамуына және бұлшық ет, жүрек қан тамырлар және тыныс алу жүйелерін нығайтып жақсы шыңдалу қасиеті бар. Күн кестесі Шыңдалу Жеке гигиена Сырт киім мен аяқ киім Тамақтану кестесі Жаттығу жүктемелерін қалыптастыру Қайта қалпына келу мен жұмыс қабілеттілгін жоғарлату Жүзушілерге тән аурулар 3. Спорттық ойындар: футбол және баскетбол 4. Гимнастика Тексеру сұрақтары: Бөлек спорт түрлерінде даярлықты қамтамасыз ететін гигиеналық талаптар қандай? Жеңіл атлетикаға қандай спорт түрлері кіреді? Стереотипті айналымды қозғалыстарға қай спорт түрлері жатады? Ациклдік қозғалыстарға қандай спорт түрлері жатады? Жеңіл атлеттердіңкүн кестесі қандай болуы керек? Ерекшеліктері неде? Жеңіл атлеттердің киімдері мен ішетін тамағында қандай ерекшеліктері бар? Жеңіл атлеттерде тамақ рационының неше түрі бар? Ол рациондарды қанша кезеңдерге бөледі? Жүзу спортының басқа спорт түрлеріне қарағанда ерекшелігі неде? Бұнда жүктемелер жаттығуларын қалай қалыптастырады? Жүзу спортында қанша қайта қалпына келу кезеңдері бар? Спортшыларды салқын тиюден қалай сақтау керек? Спорт ойындары ұжымдық спорт түрлеріне жатады, бұның басқа спорт түрлерінен ерекшелігі неде? Баскетболда көбінесе ұзын бойлы спортшылар ойнайды оның себебі неде? Әдебиет: Лаптев А.П., Полиевский С.А. Гигиена: Учеб. для ин-тов и техн. физ. культ. –М.: Физкультура и спорт, 1990. 2. Лаптев А.П., Малышева И.Н. Практикум по гигиене: Пособие для инститов физической культуры. М., Физкульура и спорт, 1981. 6. CЕМИНАР (ПРАКТИКАЛЫҚ) САБАҚТАРДЫҢ ЖОСПАРЫ:
7.ПӘНДІ ОҚЫТУ ЖӨНІНДЕГІ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ Зертханалық сабақтарға әдістемелік нұсқаулар №1. Зертханалық жұмыс. Тақырып: Атмосфералық қысымды анықтау Мақсаты: Атмосфералық қысымның гигиеналық маңызын және оны анықтау мен гигиеналық баға беру туралы білімді бекіту Жұмысқа қажет құралдар: Барометр – анероидтар, барографтар Жұмыс барысы: Атмосфералық қысымды миллиметр сынап бағанасы (мм с.б.), гектопаскаль (гПа) және миллибармен (мб) өлшенеді. Теңіз деңгейінде және 450 кеңдікте ауаның температурасы 00C кезінде ауаның қысымы қалыпты деп есептелінеді. Ол 760 мм.с.б. (1 атмосфера) немесе 1013 гПа немесе 1013 мб тең. 1 гектопаскаль 100 000 паскальға (Па) тең. Қысым көрсеткішін мм с. бағанасынан гектопаскальға аударғанда онда оны 4/3 көбейту қажет. Гектопаскальдан миллиметр сынап бағанасына аударғанда оны ¾ көбейту керек. Атмосфералық қысым сынапты және металл барометрлермен өлшенеді.Ең көп тарағаны металл барометрлері – анероидтар, дәлдігі төмен болғанмен, шағын, тасып жүруге жеңіл. Атмосфералық қысымды әрдайым тіркеу үшін өздігінен жазатын аспап – барограф қолданылады. Ол келесі негізгі бөліктерден тұрады: 1) қысымды қабылдағыш, анероидты қораб кешені кіреді; 2) жеткізу механизмі; 3) тіркеу бөлігі: ұштық тілімен және сағат механизмі бар барабан; 4) қақпағы шалқаймалы корпусы (тұрқы) болады. Барабанға диаграммалық қағаз оратылған, қозғалмайтын өске кигізілген және ол сағат механизмінің арқасында айналып тұрады. Ондағы сағат механизмдеріне қарай барографтар тәуліктік (барабанның бір айналуы 26 сағат) немесе апталық (барабанның бір айналуы 176 сағатқа созылады). Диаграммалық қағаз таспа көлденең параллель сызықпен сызылып, бір бөлшегі 1 мб немесе 1 гПа және тік доға тәрізді сызықпен сызылып, бір бөлшегінің арасы 15 минут барабанның бір айналымы тәуліктік үшін және 2- сағат апталық барографтар үшін. Жазу үзіліссіз жүреді. Атмосфералық қысымның өзгерістеріне байланысты анероидты қорабтың кешені жиынтықты деформацияға ұшырайды да, ұштық тілі сиямен бірге қозғалысқа келеді, ол өз кезегінде диаграммалық қағаз таспаға із түсіреді. Теңіз деңгейінен жоғары атмаосфералық қысым мен судың қайнау температурасының өзгерістері
Мысалы. Тау етегінде барометр 751 мм с. б., оның шыңында – 666 мм с.б. көрсетіп тұр. Кесте бойынша 751 мм с.б. 100 м биіктікті, ал қысым 666 мм с.б.- 1100 м биіктікті көрсетіп тұр. Осыдан таудың биіктігі: 1100-100 = 1000 м. Судың қайнау температурасы – 96,66 0C. Қорытынды: Биіктікті теңіз деңгейін дәл анықтау үшін арнайы аспаптар – альтиметрлер қолданылады. Тексеру сұрақтары: Атмосфералық қысым ағзаға қалай әсер етеді? Атмосфералық қысым қандай бірліктермен өлшенеді? Барографтың құрылысы қандай және онымен қалай жұмыс істеу керек. Барометрдің көмегімен биіктікті теңіз деңгейінен анықтап, ауа райын болжауға бола ма? №2. Зертханалық жұмыс. Тақырып: Ауаны санитарлық- гигиеналық зерттеу Мақсаты: Ауаның ылғалдылығының гигиеналық туралы алған теориялық білімдерін және оны анықтау дағдыларын меңгерумен гигиеналық бағалауды бекітіп, үйрену. Жұмысқа қажет құралдар: Психрометрлер (стационарлық және аспирациялық) мен гигрографтар. Жұмыс барысы: Ауада әрдайым су булары болады, олар әрбір газ сияқты серпімділіктері бар және де сынап бағанасының биіктігі мм өлшенеді. Су буларының ауада көбеюіне байланысты оның серпімділігі де өседі және белгілі бір шегіне жетеді. Ауаның әрбір температурасына су буымен қанығудың белгілі дәрежесі бар. Неғұрлым ауаның температурасы жоғары болған сайын, су буымен қанығу дәрежесі де көп болатыны орнатылған. Ол шектен шыққанда ылғал бөлу көбейіп шық, тұман, қырау ж.б. түрінде түседі. Абсалютті ылғалдылық психрометрдің – тұрақты немесе аспирациялық аспаптарымен анықталады. Стационарлық (тұрақты) психрометр екі термометрден тұрады. Абсалютті ылғалдылық келесі формуламен анықталады: А = f – ά ( t – t1) . B, бұндағы А – абсалютті ылғалдылық; f – ылғалды термометрдің температурасы, су буларының максимальді кернеулігі кезіндегі (бұл көрсеткіш кесте арқылы анықталады); ά – психрометриялық коэффициент, ашық атмосферада – 0,00074 тең, ал бөлмелер үшін – 0,0011; t – құрғақ термометрдің температурасы; t1 – ылғалды термометрдің температурасы; В – атмосфералық қысым.
Абсалютті ылғалдылықты біле тұра, формула бойынша салыстырмалы ылғалдылықты есептеп шығаруға болады: С = A:M . 100, бұндағы С – салыстырмалы ылғалдылық, А – абсалютті ылғалдылық, М – максимальді ылғалдылық (кесте бойынша анықталады). Келтірілген мысалда М 15,80C құрғақ термометрдің температурасын таблица бойынша анықтаймыз, ол 13,46 мм с.б. құрайды. Осыдан: С = 6,1 : 13,46 . 100 = 45,3 %. Аспирациялық психрометр арқылы абсалютті ылғалдылықты табу үшін келесі формула бойынша есептеледі: А = f – 0,5( t – t1) . B:755, бұндағы А – абсалютті ылғалдылық, f – ылғалды термометрдің су буларының максимальді кернеуі кезіндегі температурасы, 0,5 – тұрақты психрометриялық коэффициенті, t – құрғақ термометрдің температурасы, t1 – ылғалды термометрдің температурасы, В – атмосфералық қысым, 755 – орташа атмосфералық қысым. Жабық бассейіндегі құрғақ термометрдің температурасы +26,30, ылғалды термометрдің температурасы +20,8, атмосфералық қысым 758 мм с.б. Кесте бойынша ылғалды термометрдің температурасы кезіндегі t мәнін табамыз. Ол 18,42 мм с.б. құрайды. Формулаға өз мәндерін қоямыз:
Құрғақ термометрдің температурасы кезіндегі ауаның максимальды ылғалдылығын М анықтаймыз. Ол 25,66 мм.с.б. құрайды. Салыстырмалы ылғалдылықты формула бойынша есептейміз: С = A : M . 100, C = 15,66 : 25,66 . 100 = 61,3 %. Өздігінен жазатын гигрограф кафедрада бар. Қорытынды: Тұрғын бөлмелерде салыстырмалы ылғалдылық көрсеткіштер қалыптылығы – 30 – 60 %; спорт залдарға – 40 – 55% . Тексеру сұрақтары: Ылғалды ауаның гигиеналық маңызы неде? Жоғары ылғалдылық ағзаға қалай әсер етеді? Төменгі ылғалдылық ағзаға қалай әсер етеді? Абсалютті ылғалдылықты қалай анықтайды? Максимальды ылғалдылықты қалай анықтайды? Салыстырмалы ылғалдылықты қалай анықтайды? Гигрографтың құрылысы қандай және онымен қалай жұмыс істеуге болады? №3. Зертханалық жұмыс. Тақырып: Су көздерін санитарлық жағынан тексеру Мақсаты: Судың гигиеналық маңызы туралы теориялық білімді бекіту және су көздерін зерттеу әдістерімен таныстыру Жұмысқа қажет құралдар: Суды зерттеу арнайы зертханаларда өткізіледі Жұмыс барысы: Су көздерін санитариялық жағынан тексергенде артезиан құдықтары, ондағы сулар сыртқы ластанудан берік сақталған. Егер ондай су көздері болмаған жағдайда басқаларын таңдап алу қажет, тек мынандай кезекте: пластаралық қысымсыз сулар, ашық сулар (өзендер, көлдер, су қоймалары ж.б.). Су көздерін санитарлық тексеру бағдарламасына кіретіні: сол жерде қарап (санитарлық – топографиялық тексеру), сол аудандағы ел мен жануарлардың ауруларын анықтап, суды зертханалық тексеруге алу керек. Әсіресе су көздерін ластау мүмкіншіліктеріне көңіл аудару қажет: өндіріс орындарынан аққан сулар, моншалар мен ауруханалардан, кір жуатын орындардан; әжетханалар мен жуынды төгетін жерлерден ж.б. Ол үшін тек сол жерді қарап қана қоймай, оның айналасындағы жерлерді тексерген жөн. Ашық суларды тексергенде орнату: өзен қайдан басталады, қандай жерлермен ағады, қандай сағалары бар, ауылдар мен өндіріс орындары қалай және қайда орналасқан (төмен ия жоғары). Суға шомылатын және түсетін жерлерді тексергенде, ондағы жағасы мен түбінің рельефі, оның топырағының сипатын берген жөн. Су түбінде шұңқырлар, тік жарлар, бұлақ көздері, тастар және басқа да қауіпті заттар болмаған жөн. Судың ағыны 0,5 – 1 м/сек аспауы керек. Құдықтарды тексергенде көңіл аударатын жерлер: топырақ сипаты мен жергілікті рельефті жазып көрсету, және құдықтың құрылысы (бурмен, шахталық), құдықтан тұрғын, шаруашылық және мал қоралары, әжетханалар мен жуынды төгетін шұңқырлар, молалар қандай қашықтықта орналасқан; құдықтың өзінің орналасу жері, оның топырағы, жабатын және жауып тұратын төбесі; суды көтеру қондырғылары (насостың түрі, жалпыға бірдей шелек), құдықтың тереңдігі. Халық пен жануарлардың, сол жерде кездесетін аурулары: жұқпалы ішек аурулары (қанды ірің аралас іш өту (дизентерия), іш сүзегі (брюшной тиф), паратиф (қылау, іш сүзек тектес жұқпалы ауру), сонымен бірге туляремия (тышқандардан жұғатын қатерлі ауру), лептоспироз (сары безгек), эпидемиялық гепатит (бауырдың қабынуы), зоб (жемсау, бұғақ, қалқанша бездің ұлғаюы) ж.б.
Бөлмелердің орналасуы шұғылданатындардың қозғалыстарын мынандай кезекте болғаны жөн: сырт киім шешетін гардеробы – ерлер мен әйелдер шешінетін (душтары мен дәретханалары) – спорт залы, киінген және шешінген спортшылардың қарама – қарсы ағымдарының болмауы тиіс. Көрермендерге арнайы орындар мен өтетін жерлер қарастырылған, буфеті, фойесі және басқа да бөлмелер спортшылардан бөлек шектелген. Спорт залдарды тексергенде ішкі әрлендірілген жұмысқа көңіл аударған жөн, қабырғалар, төбесі, едені немен жабылған және олардың жағдайы қандай. Жарыққа, желдету механизмдеріне, жылуға және микроклимат жағдайларына гигиеналық баға берген дұрыс. Спорт залдағы саймандарды тексергенде мынаған көңіл аудару қажет: спорттық саймандар гигиеналық және белгілі техникалық талаптарға сайма, спортпен шұғылданатындардың жасына, жынысына сай келеме, жарақат алу себептері болып табылмай ма? Ең маңыздысы спорт сайманының бүтіндігі мен түгендігі. Гимнастикалық маттардың жағдайы және магнезийдің сақталуы тексеріледі. Сонымен бірге саймандар бөлмесі тексеріліп оның санитарлық жағдайы қаралады.
Жеке бас гигиенасын білу әрбір адамның міндеті, әсіресе ол оның үстіне спортшы болса өте маңызды, себебі оны қатал сақтау денсаулықты нығайтумен байланысты, жаттығу сабақтарының тиімділігін жоғарлату және де жоғары көрсеткіштерге жетудің кепілі. Жеке бас гигиенасын сақтау және орындау ол тек жеке адамның ісі ғана емес, ол әлеуметтік маңызы бар қағида, оны елемеу ұжымды ауруға әкеліп соқтыру мүмкін. Тәуліктік қолайлы кесте жұмыс істеуге және ағзаның қайта қалпына келуге оңды жағдайлар туғызады. Оның негізінде еңбек пен демалысты кезектеп отыруға жағдай жасайды. Қазіргі заманғы хронобиология мен хроногигиенаның жағдайы көрсеткендей, ағзаның бүкіл қызметі биологиялық ырғақпен жүреді. Ол сыртқы ортаның ырғағымен тығыз байланысты: күн мен түннің ауысуы, айдың фазаларымен, күннің белсенділігімен, ғарыштық радиациямен ж.б. Ағзаның көптеген (50 – ден жоғары) қызметінің өзгеруі тәуліктің уақытына байланысты. Әсіресе түнде зат алмасу үрдістерінің көрсеткіштері төмендейді, жүрек қан тамырлар және тыныс алу жүйелерінің, дененің қызуы. Биоырғақтың ұзақтығы тәулікке жақын болса, онда оны циркадты деп атайды. Күні бойы адамның жұмыс қабілеттілігі де ырғақты өзгеріп отырады. Таңертеңгі сағаттарда жоғарлап, ол өзінің шыңына сағат 10-13 жетеді де, сағат 14 – ге қарай төмендейді. Бұждан кейін екінші жұмыс қабілеттілігінің толқындары басталады да, сағат 20 – дан кейін төмендей түседі.
Ескерту. 100% оянғаннан кейін сағат 7.00 спортшылардан алынған деректер. ЖРЛК – латентті кезеңнің жай реакциясы; КРЛК – күрделі реакцияның латентті кезеңі; ҚРУ – қозғалу реакциясының уақыты; ЛК – латентті компонент; МК – моторлы компонент; ҚОУҚ – қозғалу объектісіне уақыт қателігі; МК - максимальді күш; КҚК – күштену қателігінің коэффициенті; ҚМЖ – қозғалудың максимальді жиілігі. 
Қорытынды: Жаттығу үшін ең қолайлы кезеңдер сағат 10 – нан 13 – ке дейін және сағат 16 – дан 20 – ға дейін. Тексеру сұрақтары: Жеке бас гигиенасының спортшы үшін маңызы қандай? Күн кестесін жасағанда қандай негізгі гигиеналық ережелерді сақтаған жөн? Дене тазалығын сақтағанда қандай гигиеналық шараларды орындаған жөн? Моншаны пайдаланғанда қандай гигиеналық талаптарды сақтау керек? Қолдар мен аяқтарды қалай күту керек? №6. Зертханалық жұмыс. Тақырып: Спорттық киімдер мен аяқ киімдер гигиенасы Мақсаты: Спорттық киімдер – бұл сырт киім және аяқ киімдер әртүрлі спорт түрлерімен шұғылдану үшін арналған. Жұмысқа қажет құралдар: Жұмыс барысы: Спорт киімдері ағзаның қызметтеріне қолайлы жағдайды қамтамасыз етуі тиіс, әсіресе қарқынды дене жаттығуларымен және спортпен шұғылданғанда әртүрлі метеорологиялық жағдайларда. Киімдердің түр сипаты тек спорттық – техникалық талаптарға ғана емес сонымен бірге гигиенаның ережелеріне сай болуы керек. Спорттық киімдерге гигиеналық талаптар. Спорттық киімдер дене жаттығуларымен және спортпен шұғылданғанда ағзаның қолайлы жылу тепе – теңдігін сақтап спорттық қызметтің тиімділігін қамтамасыз ету, жарақаттар мен механикалық зақымдар тигізбеуі қажет. Ол жеңіл, жайлы, қимылдырды шектемеу, бойға шақ және кеңдігі де сай болуы керек. Спорттық киімдер денеге тығыз орналасып, ешқандай артық жерлері болмаған жөн және де аэродинамикалық қасиеттері жағынан да тығыз қапталуы тиіс. Сонымен бірге киімдердің жылу қорғаушылық қасиеттері мен оның гигиеналық қасиеттері, дайындалатын киімдер маталарының гигиеналық қасиеттері (ауа өткізгіштігі, бу өткізгіштігі, булануды, судың сиымдылығы, ылғал тартқыш, иілгіш, қыртысталғыштығы ж.б. Киімнің жылу сақттағыш қасиеті матаның жылу өткізгіштік қасиетіне, талшық түрлеріне және олардың тоқылу түріне байланысты. Жуан және мамық маталарда талшықтарының арасында көптеген бос кеңістіктер бар, онда ауа кідіріп жылуды өткізбейді. Мысалы, фланель мен жүннен тоқылған бұйымдардың жылу сақтағыштығы 92 құрайды, шұғанікі – 89, тоқыма көрпе – 88%. Ең көп бос кеңістіктер бар аң терілері (мех). Лавсан, нитрон және поливинилхлор талшықтары жақсы жылу сақтағыш қасиеттері бар. Ауа өткізгіштігі Бу өткізгіштігі Буланғыш
Ылғал сиымдылығы Ылғал өткізгіштігі Қыртысталғыштығы Спорттық аяқ киімдерге қойылатын гигиеналық талаптар Қорытынды: Спорттық киімдерді күнделікті пайдалану гигиеналық талаптарға қайшы. Тексеру сұрақтары: Киімдердің жылу сақтағыш қасиеті неге байланысты? Маталардың ауа өткізгіштік қасиеті неге байланысты? Маталардың ылғал сақтау мен серпімділігі неге байланысты? Жасанды талшықтар мен синтетикалық материалдардың гигиеналық сипаты қандай? Күнделікті киімдерге қандай гигиеналық талаптар қойылады? Спорттық киімдерге қандай гигиеналық талаптар қойылады? Аяқ киім жасалатын материалдарға қандай гигиеналық талаптар қойылады? №7. Зертханалық жұмыс. Тақырып: Тамақтану тәртібінің гигиеналық негіздері Мақсаты: Қуат шығыны туралы теориялық білімді бекітіп, оның тәсілдерін меңгеріп, арнайы хронометражды кестелі тәсілмен анықтау болып табылады. Жұмысқа қажет құралдар: хронометражды кестелі тәсілді қолдану Жұмыс барысы: Тамақ адам ағзасының күнделікті шығынын толтырып отыруы тиіс. Тәуліктік қуат шығыны негізгі зат алмасудан тамақ қабылдау кезіндегі зат алмасудың мәнінің жоғарлауы және басқа қызмет атқарғандағы зат алмасудың өсуінен болады. Ағзаның қуаттық шығыны үлкен калориялармен белгіленеді. Және осы бірліктерде тағамның құндылығы да белгіленеді. Каталог: dmdocuments dmdocuments -> Семинар ожсөЖ 15 сағ. Емтихан 4 Барлығы 45 сағ Орал, 2010 dmdocuments -> Әдеби өлкетану Преподаватель Ақболатов Айдарбек Ахметұлы Вопросы: Вопрос №1 dmdocuments -> 2009ж. «Қазақ филологиясы» кафедрасы dmdocuments -> Семинар ожсөЖ 5 сағ. СӨЖ 15 сағ. Емтихан Барлығы 45 сағ Орал, 2010 dmdocuments -> Жаратылыстану математикалық факультет dmdocuments -> Барлығы – 45 сағат dmdocuments -> 2007ж. Қазақ тілі мен әдебиеті және оқыту теориясы кафедрасы dmdocuments -> Қазақ филологиясы кафедрасы 050205 dmdocuments -> Барлығы – 90 сағат жүктеу/скачать 1,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||