Мемлекет және қҰҚЫҚ теориясы

Бірақ та бүгінгі күнге дейін емтиханға дайындалуға арнайы арналған мемлекеттік тілде құралдар жоқ. Әрине, бұндай міндетті барлық оқулықтар мен дәріс курстары шешуге бағытталған. Дегенме де аталмыш мақсат үшін ерекше құралды басып шығаруға сұраныс бар.

Ұсынылып отырған жұмыс осы олқылықтарды қандайда бір дәрежеде шешуді тырысады. Бұл оқу құралының ерекшеліктері, біріншіден, зерттеліп отырған пәнді толық көлемде көрсетеді, өйткені емтиханға қандайда бір пәннің білімдерінің барлық жүйесін білдіретін сұрақтар шығарылады.

Екіншіден, материалды ұсыну қысқа, оқу ақпараттары нақты сұраққа нақты жауап түрінде көрінеді. Осы жауаптар курс бойынша барлық білімдер жүйесін бейнелейтіндей белгілі бір тәртіппен алынған. Бұл курс студентке емтихандағы оқу материалдарын есте сақтауға және жедел қайталауға көмектеседі.

Бұл оқу кұралының тағы да бір ерекшелігі, ол мемлекет және құқық теориясы пән бойынша емтиханға дайындалу үшін арналған. Мемлекет және құқық теориясы – заң білімдерін беретін жоғары оқу орындарының бірінші курсында оқытылатын күрделі пәндердің бірі. Ол мемлекет пен құқық туралы жалпыланған абсрактілі ережелерден құралған. Оның күрделілігі мынада: студенттер бірінші курста нақты материалдармен – қолданыстағы заңнамамен, заң тәжірибесімен, мемлекет және құқықтың тарихымен таныс болмайды, сол себепті де, бұл оқу құралындағы жалпы теориялық мәселелер салыстырмалы түрде қарапайым қалыпта берілген.

Мемлекет және құқық теориясы студенттерде мемлекет және құқық, құқықтық және саяси мәдениет туралы терең шынайы ғылыми түсініктердің қалыптасуына, олардың әртүрлі тарихи кезеңдердегі мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың дамуының басымдылықтары мен заңдылықтарын түсінуіне жәрдемдеседі. Алайда, жалпы тарихи білімердің барлығын толық меңгеру мемлекет және құқықтың жалпы теориясы бойынша оқулықтар мен мақалалармен дербес, өз бетімен жан-жақты жұмыс істеудің нәтижесінде ғана жүзеге асуы мүмкін.

Мемлекет және құқық теориясы бойынша бұл оқу құралы өз қысқа мазмұны бойынша жалпы теориялық әдебиеттердің барлығының орнын толтыра алмағанымен, жалпы теориялық мәселелермен танысуда өзінше бір жол көрсетушінің ролін атқаруға, студенттерді әрбір тақырып бойынша мейлінше маңызды теориялық ережелермен, заң ғылымының ерекше тілімен, арнайы заң түсініктерімен таныстыруға бағытталған. Бұл құралды қалған материалдарды меңгеру үшін ақпараттық-әдістемелік негізді құрайтын негізгі заң түсініктері мен санаттарының кеңейтілген сөздігі деп те атауға болады.

Оқу құралын дайындауда А.Б.Венгеров, С.С.Алексеев, С.А.Комаров, В.В.Лазарев, Н.И.Матузов, А.В.Малько, А.С.Пиголкин, В.Н.Хропанюк Ғ.С.Сапарғалиев, А.С.Ибраева, А.Н.Булгакова, Қ.Ж.Жоламан, А.Н.Ағыбаев және т.б. сияқты ресейлік жән отандық ірі мемлекеттанушы-ғалымдардың еңбектері пайдаланылды.

1 Емтиханѓа дайындалуѓа жєне оны тапсыруѓа арналѓан єдiстемелiк кењестер
Емтихан – б±л ќандайда бiр оќу пєнi бойынша бiлiмдi тексерiп, сынау. Емтихан – б±л белгiлi бiр пєндi зерттеудiњ, соњѓы нысаны, оќу процесiнiњ нєтижелерiн аныќтау жєне баѓалау механизмi.

Емтиханныњ маќсаты – наќты пєндi оќу курсын аяќтау, студентте ќалыптасќа бiлiмдердiњ ж‰йесiн тексеру жєне мењгерген бiлiмдердiњ дењгейiн аныќтау болып табылады. Осы арќылы емтихан мамандарды дайындау сияќты жоѓары бiлiм берудiњ басты мiндетiн шешуге кµмектеседi.

Емтиханныњ негiзгi функциялары мыналар болып табылады:

1) бiлiм берушiлiк;

2) баѓалаушылыќ;

3) тєрбиелiк.

Емтиханныњ бiлiм берушiлiк функциясы студенттердiњ емтихан сессиясы кезiнде µткен оќу материалдарына ќайтадан µз назарын аударуѓа, дєрiс конспектiлерiн, оќу ќайнар кµздерiн ќайтадан ќайталап оќуѓа негiзделген.

Студент тек ќайталап, алѓан бiлiмдердi бекiтiп ќана ќоймайды, сонымен ќатар жања бiлiмдердi алады. Бiрiншiден, дєл осы емтихан кезiнде ескi бiлiмдер ќорытылып, сапалы жања дењгейге ауысады да т±тастай алѓанда пєннiњ барлыќ логикасын студентке т‰сiнуге м‰мкiндiк бередi. Екiншiден, дєрiс жєне семинар сабаќтарында болмаѓан µзiндiк дайындыќќа берiлген жекелеген таќырыптарды, жања ѓылыми єдебиеттердi жєне нормативтiк базаны зерттеу барысында студент жања бiлiмдердi мењгередi.

Емтиханныњ баѓалаушылыќ функциясы студенттердiњ бiлiмiне (наќты баѓа ќоюмен кµрiнедi) жєне осы пєн бойынша барлыќ оќу ж±мысына бiлгiлi бiр дењгейде ќорытынды жасауѓа негiзделген.

Егер емтихандар объективтi жєне мейрiмдi ќабылданса, онда олар, сµзсiз, тєрбиелiк рµлдi атќарады, студенттердiњ ењбек с‰йгiштiлiгiн, iске жауапкершiлiкпен ќарауды ынталандырады, єдiлеттiлiктi, ѓылымды жєне оќытушыны ќ±рметтеу сана сезiмдерiн дамытады.

Кез келген оќу процессiнiњ нысаны сияќты емтиханныњ µзiнiњ ерекшелiктерi, студенттерге бiлуге жєне ескеруге ќажеттi салалары бар. Б±л жерде келесi ерекшелiктер туралы сµз болуы м‰мкiн:

- емтихан билетiнде жоќ, бiраќ студенттер жауабын табуы керек с±раќтар;

- емтиханѓа дайындыќ кезiнде ненi есте саќтау керек?

- ќандай ќайнар кµздер бойынша дайындалу керек?

- ењ басты к‰ш жiгердi неге баѓыттау керек?

- осы курстыњ баѓдарламасын максималдi дењгейде ќалай ќолдану керек?

Жоѓарыда кµрсетiлген жєне басќа да кейбiр с±раќтарѓа жауап берiп кµрелiк.

Емтихан алдындаѓы консультация кезiнде оќу материалдарын жаттау керек пе деген с±раќтар болуы м‰мкiн. Иє да жєне жоќ та. Б±ныњ барлыѓы ненi жаттауѓа байланысты. Ењ алдымен ±ѓымдардыњ аныќтамасын есте саќтаѓан жµн, µйткенi дєл осы аныќтамаларда оныњ мєнiн кµрсетедi жєне осы ±ѓымды басќа ±ѓымдардан айыруѓа м‰мкiндiк беретiн белгiлер бар. Бiраќ та оќытушы емтихан барысыда студенттiњ оќу материалдарын есте саќтау дењгейiн ѓана емес, сонымен ќатар студент ќандайда бiр ќ±ќыќтыќ санаттарды жєне наќты зањи проблемаларды ќалай ±ѓатындыѓын, ќалай ойлай бiлуiн, дєлелдей бiлуiн, белгiлi бiр баѓытты ±стана бiлуiн, жаттаѓан аныќтамаларды µз сµзiмен т‰сiндiре бiлуiн де тексередi. Осы себеппен, емтихан ‰шiн есте саќтау жєне т‰сiндiрудiњ ќалыпты ‰йлесiмдiгi, оќу материалдарын ќарапайым т‰рде айта бiлу жєне ойлау ќабiлетiгi ќажет.

Кейбiр оќу аќпараттары белгiлi бiр кµмектесушi оќу-єдiстемелiк ќ±ралдар мен амалдардыњ кµмегiмен жаќсы есте саќталатыныњ есте саќтаѓан жµн. Мысал ретiнде курс бойынша ж±мыс оќу баѓдарламасындаѓы аќпараттарды келтiруге болады. Курс баѓдарламасы емтихан тапсырушыныњ ‰стелi ‰стiнде мiндеттi т‰рде жататынын ескере отырып, студент курс баѓдарламасындаѓы мєлiметтердi максималды пайдалануды ‰йрену керек. Б±л студенттi аќпараттыњ минимуммен ќамтамасыз етедi.

Емтихан барысында сенiмдi болу ‰шiн, студенттiњ кµзќарасы бойынша ењ ќиын с±раќтарѓа жауапты алдын ала дайындап, тезис т‰рiнде жазып алѓан жµн.

Емтиханѓа дайындалу барысында басты назарды ењ алдымен семестр бойы жазѓан дєрiс конспектiлерiне, кейiн оќулыќтар мен мерзiмдiк басылымдарѓа аударѓан жµн. ¤йткенi аталмыш дєрiстердiњ кейбiр артыќшылыќтары бар:

- олар ќазiргi кездегi ситуацияѓа баѓалауѓа м‰мкiндiк беретiн жедел, т‰йiнделiп бейнеленген;

- ењ жања ѓылыми жєне нормативтiк аќпаратты аныќтайды;

- дєл осы кезде дєрiсхананы ќызыќтырып отырѓан с±раќтарѓа тiкелей жауап беруге кµмектеседi. Оќу ќ±ралдары мен оќулыќтарды жазу жєне шыѓару ‰шiн кµп уаќыт ќажет. Осыдан кейбiр оќу материалдарын баяндау ескiруi м‰мкiн.

Консультация кезiнде емтиханѓа дайындалу барысында дєрiстерде басќа ќандай оќулыќтарды ќолдану керек деген с±раќтарда ќойылуы м‰мкiн. Єрине, б±л с±раќќа жауап беру ќиын. ¤йткенi идеалды оќулыќтар жоќ. Єдетте, оќулыќтарды єрт‰рлi мектептiњ, ѓылыми баѓыттыњ µкiлдерi жазады, сондыќтан олардыњ єрќайсысында µзiнiњ єлдi жєне єлсiз жаќтары, артыќшылыќтары мен кемшiлiктерi бар. Осыдан оќу аќпараттарын салыстыру ‰шiн екi не оданда кµп оќу ќ±ралдарын пайдалану керек.

Наќты с±раќтарѓа жауап берген кезде єралуандылыќ ќаѓидатына с‰йену керек, ал ол болса ойлардыњ, пiкiрлердiњ єралуандылыѓына жол бередi. Студент дискуссиялыќ проблема бойынша кез келген кµзаќарсты тандауѓа ќ±ќылы, бiраќ оны ол дєлелдей бiлуiде керек.

Емтихан кезiнде оќытушы студентке ќосымша жєне наќтылау с±раќтарын ќоюы м‰мкiн. Егер ќосымша с±раќтар емтихан билетiндегi с±раќтармен бiрге ќойылса жєне ол жауапты толыќтырумен байланысты болса, онда наќтылау с±раќтары билеттiњ кµлемiнде жєне студенттiњ ойын наќтылауѓа баѓытталады.

Емтихан ќабылдау барысында оќытушы басшылыќќа алатын келесi критериилер бар:

1) с±раќтарѓа жауаптыњ д±рыстыѓы;

2) жауаптыњ толыќтыѓы жєне наќтылыѓы;

3) оќу аќпараттыњ жањалыѓы, ѓылыми жєне нормативтiк ќайнар кµздердi ќолдана бiлу дењгейi;

4) теорияны тєжiрбиемен байланыстыра бiлуi;

5) баяндаудыњ логикасы жєне дєлелденуi;

6) сауатты т‰сiндiре бiлу, мысалдар келтiре бiлу;

7) сµйлеу мєдениетi.

Яѓни, оќытушы тек студенттiњ осы пєндi бiлу бiлiмiн ѓана емес, сонымен ќатар оларды студенттiњ баяндау нысанын да баѓалайды.