«Менің туған өлкемнің өлеңдері» Факультативтік курсы 5-сынып Қаратөбе аудандық білім беру бөлімі

Қаратөбе өлкесінің ақындары мен жазушыларының өмір жолы, шығармашылығы туралы білімді меңгерту

Өзінің өлкесі жайлы білімді терең меңгерту және дамыту

Оқушылардың бойына белсенділік, азаматтық ұстанымдарын қалыптастыру

• 
  жергілікті ақын-жазушылардың шығармаларын оқу арқылы  эстетикалық көрнекті талғамдарын, туған жерге деген шексіз құрмет сезімін дамыту;
  
• 
  ұлттық болмыстың өзегін сақтау, ұлттық сана-сезімнің көкжиегін кеңейту;
  
• 
  тіліміз бен әдебиетіміз,  ұлттық құндылықтарымызды білім алушылардың бойында мәңгі сақтау;
  
• 
  білім алушылардың  көркем шығармаларды  оқуға, түсінуге  өз көзқарасын негіздей отырып үйрену;
  
• 
  жазба және ауызекі сөйлеу дағдыларын  дамыту;
  
• 
  адамгершілік қасиеті мен рухани  дүниесін байыту;
  
• 
  оқылатын авторлардың биографияларын айғақтайтын құжаттар мен деректерді іріктей алуды үйрету болып табылады.
  

 -    туған өлке әдебиетінен алған  білімін   дүниетанымдық көзқарасымен ұштастыра отырып, еркін баяндау;

- қазақстандық патриотизм, рухани-адамгершілік, көркем-эстетикалық  құндылықтарын дамыту;

-жергілікті ақын-жазушылардың шығармаларын оқып үйренуді және идеалдық адами қасиеттердің  нормалары мен рухани байлықтарын қолдануды;

• 
  Қазақ әдебиетінің ірі өкілдері болып табылатын өлкеміздің ақын-жазушылары, ғалымдары, әнші-сазгерлерін біледі;
  
• 
  туған өлке тарихын,  табиғатының көркемдігін, өлкенің әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін бойына сіңіреді;
  
• 
  өлке халқының ұлттық ерекшеліктерін жадында сақтайды;
  

• 
  өз бетімен қорытынды жасай білуге, мұрағатта жұмыс жасай білуге үйрену;
  
• 
  көркем шығарманы өзіндік ой пікірі,  көзқарасы тұрғысынан терең пайымдап, әсерлі көркем тілмен жүйелі  баяндауға дағдылану;
  
• 
  дидактикалық материалдар мен оқулықтарды пайдалана отырып жұмыс жасай білу;
  

топтық, жұптық, т.б.

Курстың қысқаша мазмұны туралы түсінік. Мазмұнына қысқаша шолу. Қаратөбе топырағынан шыққан жазушылар, ақындар, өнер адамдарына тоқталу. Олардың шығармашылығының әдебиет тарихына, дамуына қосқан үлесі туралы баяндау.

Толғауларының мазмұнымен танысу

Толғауларының мәнін ашу, талдау
Бөлімнің теориясы:Жыршы –жыраулаулардың жырларымен танысу, талдау. Толғауларынан үзінді жаттау.


ІІ тарау
ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қаратөбе өлкесіндегі әдебиет өкілдері (6 сағат)

Кіріспе: ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы өмір сүрген Мұхит Мералыұлы, Молданияз Бекімовтің қысқаша өмір жолы. Өлеңдерінің мазмұны.
Мақсаты: Мұхит Мералыұлы мен Молданияз Бекімовтің өмір жолы, өмір сүрген кезеңдері туралы ұғымдарын қалыптастыру. Мұхит Мералыұлының классикалық әндерінің мазмұнымен танысу, Молданияз Бекімовтың Пушкиннен аударған «Капитан қызы» шығармасының мазмұнымен танысу
Міндеті:

-Мұхит Мералыұлы өлеңдерінің тарихын білу;

-Молданияз Бекімовтің еңбектерін білу

- Мұхит Мералыұлы өлеңдерінің мәнін аша білу, «Зәуреш» әнін жатқа айту

• 
  Сағынғали Сейітовтың жыр жинақтары мен монографияларының, әдеби зерттеулерінің мазмұнымен танысу
  
• 
  Берқайыр Аманшиннің романдары, өлең жинақтары, аудармалары туралы мәліметпен танысу
  
• 
  Жұрғали Ертілесовтың повесі, очерктер жинағы және Қаратөбем әні туралы мәліметпен танысу
  
• 
  Қайыржан Хасоновтың жыр жинақтары, зерттеу еңбектері, өлкетану тарихы тақырыбындағы еңбектері туралы мәліметпен танысу
  
• 
  Құраманғазы Қараманұлының өмір жолы, повестер жинағы мен аудармашылық қызметімен танысу
  
• 
  Шолпан Қыдыриниязованың жыр жинақтары мен айтыстары туралы мәліметпен танысу
  
• 
  Айсұлу Қадырбаеваның өлеңдерінің мәнін ашу.
  

Ақын-жазушылардың өмірбаяндары туралы білу;

-Шығармашылықтарының мазмұнын білу

-Өлеңдерінің мәнін аша білу.

-Ж.Ертілесовтың «Қаратөбем» және Ш.Қыдырниязованың «Қоскөл кеші» әндерін жатқа білу

-Айсұлу Қадырбаеваның «Барып қайт ,балам, ауылға» әнін жатқа білу

• 
  Ертай Бимұхановтың өлеңдерімен танысу
  
• 
  Талап Таймасұлының өлеңдерімен, әндерімен танысу
  

-Ақындардың өмірбаяндары туралы білу;

-Шығармашылықтарының мазмұнын білу

-Өлеңдерінің мәнін аша білу.

Өлкемізде 1918ж. өткен Алаш съезі туралы мәлімет беру.

Қ.Жұмалиевтің Махамбет Өтемісұлының шығармашылығын тұңғыш зерттеуші екендігі жөнінде түсінік беру.

Қаратөбе өлкесінің мәдени қызметкерлері , соның ішінде Ж.Ертілесов туралы мәліметпен танысу. Мәдениет үйіндегі әншінің орындауында Ж.Ертілесовтың «Қаратөбем» әнін тыңдау

Көрмедегі Қаратөбе өлкесінен шыққан жыршы-жырау, ақын-жазушылардың кітаптарымен танысу

-Интеактивті тақта

-электронды оқулықтар

-бейнефильмдер

-кестелер

-слайдтар

1. 
   Қаратөбе ауданы. Тарихи танымдық-анықтамалық. Ағартушы 2013
   
2. 
   А.Жұбанов «Замана бұлбұлдары»
   
3. 
   С.Сейітов .Шығармалар жинағы
   
4. 
   Қ.Қараманұлы. «Алтын іздеушілер»
   
5. 
   Ш.Қыдырниязова «Елігі еркін даланың»
   
6. 
   Қ. Хасанов « Қаратөбе-құт мекен»
   
7. 
   Қ.Хасанов «Әнші Мұхит»
   

1.Қазақ Совет энциклопедиясы

2.Батыс Қазақстан облысының энциклопедиясы (Орал-2002)

3.Ақжайық-тарихи танымдық кітабы

4.«Азалы кітап-1937» Орал, 2001

5.Қазақ жерінің зиялы азаматтары. Х том, Алматы 2005

6. Қ.Хасанов « Қаратөбе қазынасы». Орал, 2007

7.Қ.Жұмалиев . Әдебиет теориясы

8.Қ.Хасанов «Өмірімнің өрнектері»

Білім алушылардың білімін бағалау және тексеру әдісі

Курс білім алушыларын тексеру мақсаты: Оқушылардың алған білімін тексеру курс бағдарламасына сәйкес, әр тарау барысында білім, білік, дағдыларын анықтауға бағытталған.

Тоқсандық жиынтық бағалау оқу жоспарындағы тоқсан ішінде меңгеруге тиісті оқу мақсаттарына жету деңгейін тексереді.

Күтілетін нәтижелер
1)Өлкеміздегі жыршы-жырау, ақындардың өмір сүрген кезеңдерін, олардың шығармашылығын, соның ішінде таңдалған өлеңдерін жатқа біледі;
2) Өлкемізге тән көркем мұраның қазақ әдебиетіндегі мәнін; Рухани мұра көркем әдебиеттің адамзат өміріндегі мәнін, өлеңдерінің тақырыбын, идеясын, шығармадағы автордың өзіңдік көзқарасын шығармалардағы көркемі суреттеулерді түсінеді;

3) Тақырып бойынша шығармашылық жұмыс түрлері эссе, жазбаша әңгіме т.б дайындау; өз бетімен оқыған өлеңге шағын жазбаша пікір дайындау;қажетті ақпаратты іздестіру үшін алған білім, білік және дағдыларын; оқытылатын шығармаларды талдау үшін арнайы терминдер мен ұғымдарды; өзекті проблемаларды талқылау кезінде меңгерген дағдыларын; өз ойын білдіру, мәдени іс-шараларға қатысу үшін шығармашылық қызметтің тәсілдерін қолданады;

Оқушы алған білімін жазуы тиіс сұрақтар

Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтар

Толық жауапты қажет ететін сұрақтар

8-12 балл (50%-84%)балл-орташа деңгейде меңгереді

0-7 балл (0%-49%)балл-орташа төмен меңгереді
Бірінші бөлім - түсіну және жауап беру (сұраққа жауап жазу), екіншісі - анализ және интерпретация (сәйкестендіру), үшіншісі - бағалау және салыстыру (жазба жұмысы) дағдыларын тексеруге арналған.

Күтілетін нәтижелерді тексеру әдістері

І тарау

Жыршы-жыраулар поэзиясы

Тапсырмалар және балл қою кестесі

1.Қай жыраудың термесі, автор қандай қырынан көрінеді, автор бейнесін сипаттап үш-төрт сөйлеммен жазыңыз? [2]

Әлеумет келдім алқаңа,

Берейін кеңес ортаңа,

Қызыл ту алып ұрандап

Еркіндеген мынау заманда,

Сөйлеуден ақын қорқа ма?!

Ардақты халқым тыңдасын,

Екпіндеп шапқан жүйрігің,

Жалғыз қазық ұрмаса,-

Болдырмай басын тарта ма?!

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Үзінді кімнің толғауынан алынған, бұл жыр халық ауыз әдебиетінің қай түріне жатады? Бұл толғаудың идеясын анықтап, 5 сөйлеммен жазыңыз? [3]

Естігесің сөзіңді,

Көңілім қалды шошып-ай .

Ортақтасып бөлуге

Жүгіңді түскен басыңа-ай.

Досқа түссе қиын іс,

Жан тұра ма ашымай.

Олай деп айта тұрғанмен

Болмас іске болат бол,

Өз-өзіңнен жасымай.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3.Қай ақынның өлеңінен, ақын өлеңіндегі негізгі идеяны көркемдегіш құралдарды (теңеу, эпитет т.б) пайдаланып 5сөйлеммен жазыңыз? [3]

Қош сау бол, мен келгенше, өскен жерім,

Туғанда кіндігімді кескен жерім.

Жас балдар, сіздерге арнап ұран айтам,

Ендігі жау жүрек боп өскен жерім.
Он күнде келіп жеттік біз облысқа,

Келген соң таныс болдық көп орысқа.

Жолдастар Отан үшін жан қиялық,

Құрталық Гитлерді бұл соғыста.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4.Сәйкестендіріңіз? [2]

Жыршы-жыраулар	Толғау
1.Құмар Әбуғалиұлы	А.Сулыкөлім
2.Сартай Көшкіншіұлы.	Ә.Құмардың термесі
3.Қалмағанбет Жамбылұлы.	Б.Соғысқа кетерде шығарғаны
4.Мұстажап Қабдолұлы	В.Майдан жолында
5.Қайыржан Ителгіұлы	Г.Тойбастар

5.Өлкеміздің жыршы-жырауларының толғауларынан түйген пікірлеріңізбен ұштастырып жазба жұмысын эссе немесе хат жазыңыз. [5]

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Жақын дос бір-біріне сыр айтады,

Атасы баласына шын айтады.

Айырылып қалғаннан соң жалғызымнан,

«Көке» деп енді маған кім айтады?
Ойлап ем мен келгенде шығар ма деп,

Атаңның хал-ахуалын сұрар ма деп.

Қозғалмай өзгелерге жатсаң –дағы,

Орныңнан мен үшін тұрар ма деп.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Үзінді кімнің өлеңінен алынған, бұл жыр халық ауыз әдебиетінің қай түріне жатады? Бұл өлеңнің идеясын анықтап, 5 сөйлеммен жазыңыз? [3]

Рухың білген шығар келгенімді,

Оқыдым мәнажаттан білгенімді.

Басыңды мен келгенде көтермедің,

Жалғызым жаңа білдім өлгеніңді.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Паң көйлек маң-маң аяқ басатұғын,

Жар қайда ондай көңіл ашатұғын.

Кешегі жиырма бестің желегінде,

Көңілім тау суындай тасатұғын.

Дүние- қызыл түлкі бұлаңдаған,

Бақ тайса ерге дәулет құралмаған.

Меңзеген асқар тауға есіл көңіл,

Дүниеде еш нәрсеге тына алмаған.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5.«Рухым сөнген менің қайта жанар.

Еңіреп, Мұхит бабам өтіпті - ау деп,

Кейінгі ұрпақтарым есіне алар» Мұхит Мералыұлының өзінің толғауына сай, өлеңдерінен түйген көзқарасыңызды тұжырымдап эссе жазыңыз? [5]

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Расым сол! Төбе емес, таусың маған,

Қазынаң қойнауында таусылмаған.

Көмір де, темір де емес текше-текше,

Байсың сен – адамыңмен, паңсың, далам!
Куәмін кішкентайдан ғажабыңа,

Куәмін рахатыңа, азабыңа.

Қараймын, Қаратөбем, махаббатпен,

Мен сенің қараторы қазағыңа.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2.Үзінді кімнің өлеңінен алынған? Бұл өлеңнің идеясын анықтап, 5 сөйлеммен жазыңыз? [3]

Қырық бірінші жылдың июні...

Күндердің қауырт қиыны-

Тарқатты елдің базарын,

Соқты да соғыс құйыны.
Орманда көкпен таласқан

Өксіді Өмір адасқан,-

Қан-жоса болып қара жер,

Қақырап түсті көк аспан

Теңселіп кетті төңірек.

Жынданды құдай жердегі-

Жалмауыз жуан зеңбірек.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3.Ш.Қыдырниязова өлеңіндегі көркемдегіш құралдарды табыңыз?
Туған жерім, қойнауың толы құт анық,

Келдім саған сағыныш оты тұтанып..

Жаурағанда құшағына тығылам

Торғайдай тоңып паналайтын бұтаны ық.
Өмір, өлім бірі тәтті, бірі өктем,

Арпалыспен түнім өткен, күн өткен.

Саған ғашық жырым – жырым жүрекпен

Жарыққа шықтым түнектен.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Ақындардың әндерін үзінділерімен сәйкестендіріңіз? [2]

Автор	Өлеңі
1.С.Сейітов	А) Туған жер Ер мінез, жомарт көңіл, батыр тұлға, Қасиетті мекен болған қыз бен ұлға, Уа, менің қадірменді Қаратөбем, Балалық пәк жүрекпен қостым жырға.
2.Б.Аманшин	Ә) «Қоскөл кеші» Шиеліні бойлап келем ән салып, Ғажайып қандай кешкілік, Қоскөлге келдім өзіңдң аңсап, Бұлбұлдың сазы естіліп.
3.Ш.Қыдырниязова	Б)«Қаратөбем-төбе емес, таусың маған» Расым сол! Төбе емес, таусың маған, Қазынаң қойнауында таусылмаған. Көмір де, темір де емес текше-текше, Байсың сен – адамыңмен, паңсың, далам!
4.Қ.Хасанов	В)«Барып қайт, балам, ауылға» Барып қайт, балам Ауылға туған барып қайт. Шалғынына аунап, Құмында ойнақ салып қайт. Өр болып келеді біз жақтың азаматтары, намысты соның көкірегіне жанып қайт
5.А.Қадырбаева	Г)«Сақ болыңдар тірілер» Қырық бірінші жылдың июні... Күндердің қауырт қиыны- Тарқатты елдің базарын, Соқты да соғыс құйыны.
6.Ж.Ертілесов	Д)«Ауылда» Білмеймін ай асқанба , жыл асқан ба Қалада ауылдасқа сыр ашқанға. Босайды жүйкем менің елге келіп, Әркіммен аман-саулық сұрасқанда.

5.« Расым сол! Төбе емес, таусың маған,

Қазынаң қойнауында таусылмаған» туған жер тақырыбындағы ақындар

өлеңдерінен түйген көзқарасыңызды тұжырымдап эссе жазыңыз? [5]

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Сырын шертіп бұйрат құмдар тың далам,

Ел жұртыммен жасап келем бірге аман.

Тұла бойым тазалықтан тұрады,

Сал Мұхиттің асқақ даусын тыңдағам.
Ұрпақ қамын жайсыздықтан қалқалап,

Бойға қуат, жанға шуақ ән тарап.

Көкірегіне қазынаны қаттаған,

Сал Мұхиттың ән мұрасы –салтанат.

Сенім деген келешекке тарт өлең.

Менің мәңгі жүрегіме орныққан,

Таудан биік құдіретті әр төбең

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2.Үзінді кімнің өлеңінен алынған? Бұл өлеңнің идеясын анықтап, 5 сөйлеммен жазыңыз? [3]

Қол бұлғап, арман алыс қырдан

Біз едік қиял жарыстырған.

Еңселі елдің батасымен,

Өнер ғой бізді табыстырған.
Досым-ау менің жанымыз бір,

Арналған елге әніміз бір.

Қазақтай қайсар, ел аман боп

Арайлап атсын таңымыз бір.

Шырқатып айттық бірге өлеңін.

Желкенім мәңгі құламасын.

Бәріміз мінген бір кеменің.

Шапағат нұрын жиып төккен,

Шығарып шыңға биіктеткен.

Қошеметіне шомылдырып,

Еліміз бізді сүйікті еткен.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3.Е.Бимұханов өлеңіндегі көркемдегіш құралдарды табыңыз?

Бәйтеректің тамырындай мәуелеп,

Біздің жақтың табиғаты, бауы ерек.

Махаббаттан жолы болған адаммын,

Ескендірдің «Гүлсезімі» әуелеп.
Ат дүбірі-домбыраның қағысы,

Бура мінез-ер жігіттің намысы.

Менің жазған жырларымның барлығы,

Қалдығайты өзенімнің ағысы.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Ақындардың әндерін үзінділерімен сәйкестендіріңіз? [2]

Автор	Өлеңі
1.Ертай Бимұханов	А)Ауыл Жусанның иісі аңқыған, Сағынып тұрасың ауылды. Ынтымақ Қаймағын қалқыған, Аңсап-ақ тұрасың қауымды.
2.Талант Арынғалиев	Ә)«Туған жерім-жүрегім» Мен өзіңнен қайда кетем алыстап, Арман-қиял қанатында қарыштап? Менің құйттай жүрегімді қорғаумен Алақанда келесің ғой әлі ұстап...
3.Талап Таймасұлы	Б)Досым-ау менің Досым-ау менің жанымыз бір, Арналған елге әніміз бір. Қазақтай қайсар, ел аман боп Арайлап атсын таңымыз бір.

5.Досыңызға туған өлкеңіздің өлеңдерін таныстырып хат жазыңыз? [5]

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________