Методические рекомендации Примерные программы Школьные программы загрузить материал «Мектептегі жеңіл атлетика теориясы мен əдістемесі»

501334319

жүктеу 0.78 Mb.

бет 4/8
Дата 01.05.2017

Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасы.

Қысқа қашықтыққа жүгіру – ертеден белгілі жарыстың бір түрі. Ол əйгілі Гераклден

басталған. Геракл алғашқы рет қашықтықтың негізін қалаған деседі халық аңызы. Ол –өз
табанымен 600 қадам жерді өлшеп, осы аралықты «стадии» деп атаған. Міне осыдан стадион

деген сөз шыққан. Стадй ұзындығы əр түрлі болып келеді. 192 м, 27 см-ден 195 метрге дейін

созылады. Эллада желаяқтары 200 метрлік қашықтықта сайысқа түскен. Гректер жеңіл

атлетиканың көптеген түрінен таң қаларлық жеңіске жеткен. Мысалы, бір стадийді олар қанша

уақытта жүргені біз үшін құпия болмақ. Ол кезде уақытты өлшейтін құрал болмағандықтан,

стадийді қанша минутта жүріп өткені белгісіз. Бізге əр түрлі мəліметтер жеткенімен, оларды

уақытқа айналдыру қиын. Мысалы, сол кездегі желаяқтар жүгірген кезде, тіпті аяқтарының

ұшы құмға да түспеген деседі. Ал кейбіреулерін мəреден ғана көрген, олардың белгілі

қашықтықты қалай жүріп өткенін ешкім аңғармаған. Тарихшылардың айтуы бойынша біздің

дəуірімізге дейін 632 жылы Олимпиада чемпионы Милеттегі Полименетор желаяқтардың бірі

болған. Ол өзі қойшы, өзінің жылдамдығын ақтарды қуып, олармен бірге ойнап, секіріп

шыңдаған. Бір күні осы олимпионаик (осы кезде чемпиондарды солай атаған) мал бағып жүрген

кезде қоян жүгіріп шығады. Қасындағылардың айғайы басылып үлгерместен, тулаған қоян
Полименестордың қолында тұады. Ал, қоян секундына 14 м, жыламдықпен жүгіреді десек,

сонда ғалымдардың есептеуі бойынша 100 м, аралықты Полименестор 7,2 сек, уақытта жүгіріп

өткен. Яғни ол стадий (192,27 м) 15 секундта жүгірді десе де болады. Қандай жылдамдық

десеңші!

Қысқа қашықтыққа жүгіру – жеңіл атлетиканың көптараған түрі. Қысқа қашықтыққа

жататын жүгірудің классикалық түрлері: 100 м, 200 м, 400 м, эстафеталық жүгіріс 4х100 м,
4х200 м, 4х400 метрлік болып келеді.

Қысқа қашықтыққа жүгіруді төрт кезеңге бөлуге болады.

1. Сөре (жүгірудің басталуы – старттан шығу)

2. Сөрелік қозғалыс (стартық қозғалыс)

3. Қашықтық бойымен жүгіру.

4. Мəре (финиш)

Қысқа қашықтыққа жүгіру үшін бойдағы барлық күш-қуатты аз

уақытта тиімді пайдалану қажет. Жүгірістің бұл түріне тəн нəрсе – аяқтың қуатты түрде жұмыс

істеуі, өте жедел қимыл жасау, сонымен қатар бұлшық етті, буынды бос күйде ұстап жүгіру.

Жоғары разрядтағы спортшылар қысқа қашықтыққа жүгіргенде сөрелік

тірегішті қолданады. Жарыс кезінде əр спортшының өз тірегішін қолдануына рұқсат етеді,

оның құрылымы бұрыштарды өзгертетіндей жасалады. Артқы тірегіштің бұрышын 80 градусқа

дейін өзгертуге болады. Сөре сызығында тірегішті орналастыру мынадай түрге бөлінеді:

əдеттегі сөреден шығарда алдыңғы тірегішті сөре сызығынан 1-1,5 табан, ал артқы тірегішті тізе

ұзындығы мөлшерінде орналастырады.

Сөреден шығар кезде артқы тірегішті алдыңғы тірегішке жақындастыруға болады, алдыңғы

тірегішті сөре сызығынан алшақ қояюға да болады. Бұлай істеу сөре жағдайына байланысты

болмақ.

Старт (сөреге) – қысқа қашықтыққа жүгірген кезде қолданылады. Бірінші тірегіштің сөре

сызығына қатысты қойылуы жеңіл атлетшінің арақашықтығына байланысты. Тірегіштің дұрыс

жүгіруші тірегіштің алдына тұрып, еңкейіп алақанды жерге тірей, аяғының табанын алдыңғы

тірегішке қояды. Содан кейін, жүрелеп отырып, екінші аяғының табанын артқы тірегішке

қояды да, артқы қойылған аяғының тізесін жерге тірейді. Қолдарын сөре сызығына жеткізбей

қояды, саусақтарын иықтың кеңдігіндей етіп тірейді, үлкен бармақтар бір-біріне қарама-қарсы,

ал басқа саусақтар сырт жаққа қаратылып қойылаы. Бұл кезде иық тура сөре сызығы үстінде,

одан сəл ғана алға шығып тұрады. Табан тірегішті сезіп, дене бос ұсталуы керек.

«Дайындал» бұйрығы бойынша артқы тізені жерден көтеріп, денені сəл ғана алға қарай

еңкейтіңкіреп, жүгірушінің жамбасы иық деңгейінен жоғары көтеріледі. Дене қандай өзгерісте
болса да екі аяқты тірегіштен босатпау керек. Дененің ауырлық күші алдыңғы тірегіштен аяқ

пен қол арасында бірдей түсіріледі.

Денені жоғары көтерумен бірге баяу тыныс алып, жүгіруге даяр тұру қажет. Осы кезде

назарды берілетін дыбысқа аудармай, мəре сызығына қарау керек. Дыбыс берілгеннен кейін,
жүгіруші денесін алға қарай ұмтылдырады да, екі аяқпен бірдей серпіледі. Артқы тірегіштегі

аяқ тірегіштен серпіліп, алға қарай қозғалады. Осыдан кейін алдыңғы тірегіштегі аяқ жұмысқа

қосылады. Алдыңғы тірегіштен серпілген аяқтың қозғалыс бұрышы əйгілі спринтшілерде

(В.Борзов, ə.Тұяқов, Ғ.Қосанов, Э.Озолин) 32-44 градус, ал төмен разрядты балаларда 60-65

градус болған. Ал жаңа бастаған жастарда одан да төмен болған. Тірегіштен қатты серпінмен

шығу көбінесе артқы тірегіштегі аяқтың жедел қозғалуына, оған қарама-қарсы қолдың алға

шығуына байланысты. Ал екінші қол сермеліп артқа беріледі.

Сөреден шығу қозғалысы қалай болады? Бірінші адым кезінде

алдыңғы аяқтың табаны сөре сызығынан 20-40 см, жерге, өте жақын қойылады. Алдыңғы
тірегіштегі аяқтың серпілуі аяқталғанда дене мен бас бір сызық деңгейінде болуы қажет.

Тірегіштен бір бағытта. Зор күшпен серпілу – сөрелік қозғалысты үдетуге көмектеседі.

Адымның ұзындығы 40 см, жерге дейін өсіп отыруы керек. Осы кезде қолдың жедел қимылы

қозғалуға

тигізеді.

ұзындығының

қарай
жылдамдық

та

артады.Жылдамдықтың жоғарылауы арқылы дене бірте-бірте түзеле береді. Сөреден

Сөрелік қозғалыстан кейін жүгірушінің басты мақсаты – адымды ұзарту, жедел қимыл

арқылы жылдамдықты өсіру. Осы арада аяқты жие қозғалтудың маңызы зор.адым жиелігінің
тұрақты ұзындығы болмаса, жылдамдық төмендейтіні есте болсын.

Сөреден екпіндей шығу деп, спринтермен қашықтықтың алғашқы бөлімін өту. Екпіней

шығудың соңында жылдамдыққа жетеді, дұрыс жүгіруші жағдайын алады, қашықтықа жүгіру
басталады. Арнаулы зерттеу көрсеткендей спортшы сөреден сейін 5-6 секундтан кейін

жылдамдыққа жетеді. Жүгірудің жылдамдығы адымның жиелігіне жəне ұзындығына

байланысты қашықтыққа жүгіру.

Сөреден екпіндей шыққаннан кейін өте үлкен күш салуды тоқтатады. Спринттік

жүгіруде ең басты сатысы болып итеру саналады. Мықты итеру қозғалысынан аяқтары,
жамбасы, аяқтың ұшы түзеледі.

Мəреден өту – бұл соңғы адымда жылдам алға қарай еңкейту, кеудемен немесе кішкене

иығымен бұрылу. Спортшы мəреге жақындағанда адымның жиіліген жəне қолдың жүйелі
түрдегі жұмысын сақтау керек. Мəреден сондай жылдамдықпен жүгіріп өту керек, алда тағыда

5-10 метрдей қалғандай сондай жылдамдықпен өту қажет.Мəреден өткен кезде басты артқа

шалқайтуға, қолды жоғары көтеруге жəне кілт тоқтауға болмайды.

Шаршау пайда болысымен-ақ адым жиілігі төмендей бастайды. Жеделдікті ұзақ

сақтаудың бірден-бір кепілі денені бос ұстап, еркін жүру. Сызықтың бойымен түзу жүгіру, басы
артық қимылдың байқалмауы үнемі техниканы көрсетеді. Қысқа арақашықтыққа жүгіруде

табанды тік, алға, бір бағытта қою керек. Ал табан сырт жаққа бұрылып қойылса, итеру

нашарлайтындығын есте сақтау керек.

Арақашықтық аяқталар кезде жоғары жылдамдықты ұстауға күш салған абзал. Ақырғы

адымда денені алға қарай еңкейтіп, мəре сызығынан жүгіріп өту керек. Ал бірнеше адым
қалғанда секіріп өтемін деп талпынсаң, онда тепе-теңдікті жоғалтып, кей жағдайда құлап

қалуыда мүмкін жəне жылдамдық өсу орнына төмендейді. Екі не үш жүгіруші мəреге қатар

жаткен кезде тең сайысқа еңкейудің немесе иықты бұрудың маңызы зор. Осындай қозғалыс

көбіне жеңіске жеткізеді.

Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын үйренуге жəне дағдыларды

қалыптастыруға көмектесетін жаттығулар.
1. Əр түрлі жылдамдықпен 30-60 м. жүгіру. Жүгіру кезінде табанды

түзу сызыққа қою керек (алдын-ала сызып) немесе қосарланған сызыққа (параллель) қою қажет.

2. Тізені жоғары көтеріп жүгіру. Бастапқы кезде бір орында тұрып

жасау, содан кейін сəл ғана алға жылжу арқылы орындау.

3. Спорттық құрал-жабдықтар арқылы жүгіру (доп, гимнастикалық

орындық). Құрал-жабдықтардың арақашықтығын, биіктігін өзгерте отырып, тізе биіктігін жəне

адым ұзындығын, жылдамдықты өзгертуге болады.

4. Екі аяқпен алма-кезек секіру. Жерден итерілген аяқтың буыны

түзетіліп, ал сермейтін аяқ буыннан бүгіліп, күшпен алға жіберіледі, дене алға еңкейтіліп,

бугілген кол алма-кезек алға, артқа шығып отырады.

5. Бір аяқпен көп қайтара секіріп, итеретін аяқты тарта отырып алға

жоғары сілтеп, осы аяқтың табанына түсу, 3-5 реттен 20-30 метрде орындау.

6. «Адымдап» секіру. Бұл жаттығу бір немесе екі адымдап жүгіру

тəсілімен орындалады.Жерден итерілген аяқтың фазасы толық аяқталуына көңіл бөлу қажет,

сермейтін аяқ жерге баппен түсу керек.(14-сурет).

7. Аяқты жиі алып жүгіру, бірте-бірте жай жүгіру.Алға шыққан аяқ

алма-кезек табан басына тіреліп, өкше сəл ғана жерге тиеді.Жерге тиілген аяқ толық түзіледі,

денемен бір түзу сызық бойына орналасады. Иықты бос ұстау қажет. Қол төмен түсіріледі.

8. Аяқты жиі-жиі алып жүгіру, бірте-бірте жай жүгіріске көшу;

9. 50-60 м. жерді жартылай күш жұмсаған жылдамдықпен жүгіріп өту;

10. 50-60 м жерді шамалы күш жұмсап қана жүгіріп өту;

Жүгіру жаттығуларын денені қатайтпай, бос ұстап орындау керек. Жаттығуларды орындау

кезінде орындау ережелерін есте ұстау керек. Үнемді қозғалыс техникасын дұрыс үйренгеннен

кейін сабақта (жаттығуда) екіден немесе үштен, т.с.с. жүгірген дұрыс.Егер топпен жаттыққан

кезде, техника жақсармаса, онда жеке жаттыққан дұрыс.

12.Сөреден шығуды үйрену;

а) «Сөреге» пəрменін орындау;

ə) «Дайын бол» пəрменін орындау;

б) Өз бетімен, дыбыссыз(пəрмен бермей-ақ) жүгіру

в) Пəрмен бойынша жүгіру

Егерде сөрелік қозғалыстан денені ерте көтеретін болсандар, мынадай

жаттығуларды орындандар. Бір бала жүгірушінің арт жағынан тұрып, ұзын таяқша немесе

кергіні еңкейтіп ұстап тұруы керек. Бұл таяқшаларды жоғары ұстау қажет. Себебі жүгіруші

басын ұрып алуы мүмкін немесе таяқша төбемде тұр деген ой оны еңкейтіп жүгіруге мəжбүр

етеді.

Жоғарғы сөреден ең жоғары жылдамдықпен жүгіріп шығып, бірте-бірте екпінді жүгіріспен

Мəрелік жедел қимылға үйрену үшін ;

а) Жай жүгіріп келіп, денені алға еңкейтіп, қолды артқа жіберу.

ə) Жай жүгіріп келе жатып, денені алға еңкейтіп, иықты бұру.

б) Жай жүгіріс кезінде денені алға еңкейтіп, иықты бұру.

400 м. қашықтыққа жүгіру. 400 м. қашықтыққа жүгіру айналмалы

жолы бар стадионда немесе спорт алаңында жүгіру жолында өткізіледі. Жүгіру төменгі сөреден

басталады. 400 м-ге жүгіргенде əрбір жүгіруші жеке жолмен (өз жолымен) жүгіреді. Өйіткені,

екінші не үшінші жолмен жүгірушінің жолы бірінші жолмен жүгірген жүгірушінің жолынан

ұзынырақ болады. Сондықтан, екінші жəне үшінші жолмен жүгірушілердің жолы бірінші

жолмен салыстырғанда қанша ұзын болса, бұл жолдарда жүгірушілердің сөрелері сонша метр

алға қарай шығарылуы керек. Бұл жолдардың ұзындығы əрбір жолдың ішкі жақ шетінен 20 см.

қалдырылып барып өлшенеді.

Сөреден шыққаннан кейін адымды кең ашып, жылдамдықты да арттыра беру керек.

Шапшаңдықты ұзақ сақтаудың бірден-бір кепілі – денені бос ұстап еркін жүгіру.

Мəреге жақындағанда жоғары жылдамдықты сақтай отырып, ақырғы адымда денені алға қарай

еңкейте, сөре сызығынан жүгіріп өту керек. Егерде жүгіруші мəреге бірнеше адым қалғанда

қашықтықты қысқартам не уақытты ұтам деп секірсе, ол қатты қателеседі. Себебі мұндай сəтте

жүгіруші тепе-теңдікті жоғалтып, кей жағдайда құлап қалуы да мүмкін. Мұндайда жылдамдық

өсу орнына бəсеңдейді.

Екі не бірнеше жүгіруші мəреге қатар жеткен жағдайда, яғни тең сайыста кеудені еңкейтудің

немесе иықты бұра қоюдың маңызы зор. Осындай қозғалыс көп ретте жеңіске жеткізеді.

Орта жəне ұзын қашықтыққа жүгіру техникасы.

Орта жəне ұзын қашықтыққа жүгіруде сөреден шығудын маңызы зор. Спортшылар,

əдетте жоғарғы сөрені пайдаланады.Кейбір жүгірушілер 800 метрге жүгіргенде төменгі сөрені

артқа қою керек. Дайын бол пəрменімен естігеннен кейін аяқтарды бүгіп, кеудені алға

еңкейтеді. Жүгірістін басталуында қысқа қашықтыққа қарағанда кеуде сөреден шыққаннан

кейін тез жазылады. Жүгірудің жеңілдігі, туралығы, аяқты жерге жұмсақ тіреу, жүгірген кезде

мүсінді жақсы ұстау-шапшандыққа жүгірудің де, төзімділікке жүгірудің де техникасын

үйренгенде жұмыс істеуі керек ететін маңызды кезендер. Спортшы қозғалысының үнемділігі,

эффектілігі, сол қозғалыста күш шығаруға сатылап бұлшық еттердің жұмыс істеуін жəне

демалуын білу керек. Жүгірген кезде спортшының денесі алға еңкейеді 85

0

-қа. Көп еңкейсе

(50

-55

Сөрелік екпіннің мақсаты аз уақыттың ішінде үлкен жылдамдық алу, еркін сілтейтін жүгіріске

мүмкіндік туғызу, жылдамдықты пайдалану, жолда өзіне пайдалы қажетті жерді табу. Орта

жəне үлкен қашықтыққа жүгіргенде жылдамдықты туғызу үшін 30-40 метрлік қашықтық керек.

Дем алу. Орта жəне үлкен қашықтыққа жүгіргенде адам ағзасына оттегі қажеттігі өсеі.

Бұлшық еттерін босату немесе босап еркін жүгіру спортшыларда ең қиын жəне басты мақсат
болып саналады. Əрбір жүгіруші өз қозғалысының əдісін жақсарту қажет, соның ішінде жүгіру

арқылы келеді. Орта жəне үлкен қашықтыққа жүгіру жоғары сөреден басталады. Содан кейін

жүгірушілер бірінші жолға түсуге тырысады.

800 немесе 1500 метрге жүгірудің, негізінен алғанда, 60 не 100, 200 метрлерге

жүгірулерден тек аз жылдамдықпен жүгіру арқылы ғана, демек жеке үдемелете жүгірудің аз
болатындығымен ғана айырмашылығы бар.

Қашықтық ұзарған сайын адымның арасы да азайады. Жүгіру техникасын жетілдіремін

деп бір қалыпты шапшандықты ұстап жүгірумен ғана тежеліп қалмау керек. Бір қалыпты
шапшандықпен жүгіріп өтуді орындаған кезде, назарды жүгіру техникасының жеке бөліктерін

меңгеру мен жетілдіруге жəне тыныс алуға аударған жөн.

Эстафеталық жүгіру техникасы мен түрлері.

Эстафеталық жүгіру – бірнеше адамнан құралған команданың жүгіруі. Мұнда

қатынасушылар қашықтықтың өздеріне тиісті бөлігін кезікпен жүгіреді. Бірінші кезеңде тұрған

жүгіруші сөреде ұзындығы 30 см. Диаметрі 3-4 см. Эстафеталық таяқшаны алады. Оны ол өз

кезегінің аяғында өз командасының кезекте тұрған жүгірушісіне береді, сөйтіп өз кезегін

аяқтайды.Таяқшаны алған бала өзінің сатысын жүгіріп өтеді, мұның аяғында эстафеталық

таяқшаны үшінші жүгірушіге береді. Əрбір команданың ең соңғы қатысушысы эстафеталық

таяқшаны ұстап, мəре сызығынан жүгіріп өтеді, бұдан соң мəреде тұрған төрешіге келіп, оған

эстафета таяқшасын əкеліп тапсырады. Барлық сатыларда эстафетаны беру тек эстафетаны беру

аймағында ғана орындалуы керек. Ол үшін мұны жақсы көрінетін сызықтармен белгіліп қою

қажет. Эстафеталық жүгірудің барлық қиындығы, жақсы жүгіретін балалар үшін де, жүгіруді

тоқтатпай, эстафетаны беру аймағында эстафеталық таяқшаны беру болып табылады.

Қарсы жүгіру эстафетасы. 12-15 жастағы балаларүшін жарсы жүгіру эстафетасы

неғұрлым жеңіл келеді, мұнда белгілі бір команданың жүгірушілері тең екі топқа бөлініп, əрбір

қатысушының

жүгіріп

өтуіне
тура

келетін
қашықтықта

бір-біріне

қарама-қарсы

орналасады.Жүгірушілер орналасқан орынға сырыққа жалауша ілініп қойылады. Сырықтың

биіктігі 150 см-ден 180 см-ге дейін болады.

Бірінші жүгіруші эстафеталық таяқты бір ұшынан оң қолына ұстап,екінші жүгірушіге

қарсы, алға қарай аласа немесе биік сөреден жүгіруді бастайды. Екінші жүгіруші оң қолын алға

қарай созып, жалаудың сол жағына тұрады. Екінші жүгірушіге жақындап жүгіріп келіп (яғни

алда тұрған жалаудың жанындағы кезектегі), екі-үш адыа қалғанда эстафеталық таяқша бар оң

қолын алға созады. Кезекте тұрған жүгіруші алға қарай созылған қолына көзін айырмай

қарайды, жалаудың сол жағынан жүгіріп өтіп, эстафеталық таяқшаны оң қолынан алады.

Эстафетаны қабылдаушы оң қолын бірдей бүгіп, оны саусақтарымен қысып алады жəне қолын

жалаудың сол жағынан алға қарай шығарады да, кезектегі жүгірушіге қарай қатты жүгіре

бастайды. Эстафета таяқшасын алған үшінші жүгіруші төртінші жүгірушіге қарай жүгіреді

жəне т.с.с. ал соңғы жүгіруші эстафетамен бірге өтуге тиісті, қарама-қарсы жақтағы жалаудың

сызығына қарай жүгіреді.

Шеңбер бойынша эстафета. Шеңбер бойынша эстафетада барлық жүгірушілер бір

бағытта жүгіреді. Кезекке тұрған жгіруші (эстафетаны қабылдаушы) жүгірушіге бет жағын

қаратып емес, арқа жағын қаратып тұрады.

Сонымен қатар эстафетаны бір орында тұрып емес, жүгіріп бара жатып қабылдайды.

Эстафетаны жиырма метрлік аймақта береді. Ол жолға көлденең сызылған, анық көрінетін екі

сызықпен белгіленеді.

Шеңбер бойынша эстафета қалай жүргізіледі? Бірінші болып жүгіруші төменгі сөреден

сызықтың жанында өзінің серігін күтіп тұрады. Эстафета таяқшасын берушіге эстафета беру

аймағының басталуына 4-6 см, қалғанда эстафетаны қабылдайтын жүгіруші өз жолының сол

жағына таман жақын, барынша жылдам жүгіре бастайды. Бұл эстафетаны берушінің оңға,

қатарласа жатқан жолға шығып кетпеуі үшін жасалады. Ал ереже бойынша өз жолынан шығып

кетуге рұқсат етілмейді. Эстафетаны беруші зонаның аяғына дейін 8-5 м, қалғанда эстафетаны

қабылдаушыны қуып жетуі керек. Сол кезде ол эстафетаны беруге əсір екендігін білдіріп,

«хоп!» деп белгі береді. Эстафетаны беруші өзінің барлық назарын эстафета қабылдаушының

оң қолына аударады. Артқа қарай созылған қолды көре салысымен, тез қимыл жасап,

эстафетаның бас жақ ұшын оны қабылдаушының қолына жеткізіп береді., осыдан кейін ғана

өзінің жолы бойынша жүгіруді аяқтайды. Өз жолынан басқа жолға команданың барлық

жүгірушілері эстафетаны алып, эстафетаны берген адамнан алға қарай жүгіріп өткеннен кейін

ғана шығуға рұқсат етіледі.

Эстафетаны алған жүгіруші кідіртпестен, дереу эстафетаны сол қолына ауыстырып

алып, өз командасының кезектегі тұрған жүгірушісіне беру үшін жүгіріп кетеді. Эстафеталық
жүгірудің техникасын үйренуге тек жүгіруге дайарлығы болған жағдайда кірісуге болады.

Бастапқы эстафета беру техникасын бір орында, содан кейін адымдап жүру, ақырын жүру

кезінде жəне жүгіру кезінде үйрену керек. Тез жүгірген кезде эстафетаны беруді үйрене

отырып, 20 метрлік аймақ ішінде таяқшаны беруге дағдыланған жөн.

Эстафета техникасын жəне төменде сөз еткелі отырған кедергілермен жүгіру техникасын

жақсы меңгеруге осыларға ұқсас қозғалыс-қимыл ойындарының көп септігі бар.

Секіру түрлері мен орындау техникасы.

Ұзындыққа секіру техникасы
Секіру – бұл тігінен жəне көлденең кедергіні өтудің қарапайым жəне

табиғи амалы.

Жеңіл атлетикада секірудің 4 түрі бар:

1. ұзындыққа секіру.

2. биіктікке секіру.

3. үш адымдап секіру.

4. Сырықпен секіру.

Ұзындық пен биіктікке аралықсыз тірек арқылы секіреді, үш адымдап

секіруде екі аралық тірек бар, сырықпен секіруде спортшы сырық арқылы тіреп секіреді.Əрбір

секірудің өздеріне тəн əдістері жəне тəсілдері бар.

Ұзындыққа секіру – бұл қарапайым табиғи дене жаттығуы. Бұндағы басты мақсат жылдам жəне

тұрақты екпінді жүгіріс, аяқпен итеретін жерге дəл түсуді білу., күшті итеру қажет, ұшуда тепе-

теңдікті сақтау арқылы түсу немесе қону.Ұзындыққа секіргенде көрсеткен қорытынды екпінді

жүгірістің жылдамдығынан жəне мықты итерудің көмегінен тұрады. Бұндағы басты рөльдерде

итеру бұрышы, секіруші ұшуда тепе-теңдікті сақтауды білу жəне түсерде аяқты алға жəне

алысқа түсу ойнайды. Ұзындыққа секіру мына тəсілдерден тұрады:

- жүгіріп келіп «аяқты бүгіп» секіру

- жүгіріп келіп «аяқты қайшылап» секіру

- жүгіріп келіп «шалқалай» секіру.

Жеңіл атлетикада негізгі спорттық көрсеткішке жеті екі сатыдан

тұрады:

- ұшудың бастапқы жылдамдығынан;

Бұл екеуі де екпінді жүгіру жəне итеру арқылы орындалады.

1. Екпінді жүгіріс жəне итеруге дайындық. (бастапқы екпінді

жүгірістен басталып, итеретін жерге аяқты қойған кезде бітеді). Екпінді жүгіріс – бұл

жылдамдық үлкен дəрежедегі секірушілердің екпінді жүгірісінің жылдамдығы 10,0-10,5 м/с.

Екпінді жүгірістің ұзындығы ерлерде 36-46 метр аралығында жəне əйелдерде 30-36 метр. Соңғы

адым 25-30 см, қысқа болады, басқа адымдарға қарағанда.

2. Итеру. (Аяқты итеретін жерге қойғаннан басталып, итеріп аяқты алған мезгілде аяқталады).

Итеруді жылдам орындау қажет. (0,11 – 0,13 с) аяқ бүкіл табанмен, тіке жақын қойылады

(жерге бірінші өкше тиелі) аяқ пен жолдың бұрышы 65-70
о

болады. Аяқты жылдам қою, екпінді

жүгірістің жылдамдығын сақтайды. Итеретін аяқ барлық бүгілу жерлерінен бүгіліп
жылдамдықтың екпіні арқылы жазыла бастайды. Тізенің бүгілу бұрышы 140

о

көп болмауы

о

тең. Тігінен

Ұшу 18-24

о
бұрышымен басталады. Ұшуда секіруші əр түрлі қозғалысты қолданады,

тепе-теңдікті сақтау үшін жəне қолайлы түсу үшін. Ұшудағы бірінші бөлім биік ұшу барлық

тəсілдерінде ұзындыққа секіруде. «Аяқты бүгіп» секіру тəсілі тəсілдердің ішіндегі ең

қарапайымы. Ұзындыққа секіруде мектепте осы тəсілден бастап үйретеді.

4. Түсу немесе қону (түсетін жерге түскен мезгілден бастап дене қозғалысының тақағанына

дейінгі арлықты қамтиды). Түсу немесе қону секіруде көрсеткішке көп көмегін тигізеді.

Ұзындыққа секіруде тəсілдердің бəрінде түсу бірдей. Бүгулі аяқ жоғары көтеріледі, өкше

жамбастан кішкене төмен болады жəне алға қарай аяқ созылады. Түсу аяқтың бүгілуімен

аяқталады жəне алға шығады немесе жанға құлайды.

Ұзындыққа секіруде ең маңызды сатысы болып итеру саналады, сонан

кейін екпінді жүгіріс, ұшу, түсу. Бұлар негізінен спорттық көрсеткішке көп көмегін тигізеді,
ұзындыққа секіруде жəне үш адымдап секіруде.

Екпінді жүгіріс жəне итеруге дайындық, екпінді жүгіріс үлкен жылдамдықтан басталады,

соңғы үш адым қысқарады.

Биіктікке жəне ұзындыққа секірудің техникасын меңгеру үшін бастапқыда бір орында

тұрып секіруді үйренген жөн. Бір орында тұрып секірген кезде аяқты тіреп итерілу үшін
қолайлы орынды қамтамасыз ету қажет. Яғни аяқты тіреп итерілген кезде аяқтың тайғанауымен

ойластырған жөн. Бұл үшін спорт алаңында секірген кезде башайларымен шұңқырдың шетінен

«тіреу» ұсынылады. Жұмсақ жерге (қопсытылған құм, гимнастикалық төсеніш), сондай-ақ

қатты жерге де секіріледі. Секірулер кезінде ұзындық пен биіктік онша үлкен болмауын жəне

жерге жұмсақ секіріп тусуді ұйымдастыру керек.

Ұзындыққа секірудің нəтижесі жүгіру жылдамдығына жəне серпіліске байланысты.

Жүгіру кезінде адымның үнемділігі үшін жəне назар салу үшін бір қалыпты қолайлы жағдай
болуы керек. Бақылау сызығына екі аяғын қойған спортшы аяқтарын жай ғана бүгіп, кеудесін

алға қарай еңкейтеді, қолын тізесіне қарай немесе төмен салбыратады. Қозғалыс алға қарай

«құлаумен» басталады. Алғашқы адымдар барынша жігерлі орындалады, бұл қарқынды

арттыруға жағдай туғызады. Кейде бір аяқ артқа қойылатын жағдай да болады.

Жылдамдықты бірте-бірте арттырса, ол барынша қатты серпілуге жеткізеді, ал қатты

жылдамдықпен келсе, ол серпілуге дейін сақталады. Жүгірудің бірінші бөлімі сөредегі
желаяқты еске салады. Қол барынша сермеліп, кеуде алға қарай еңкейеді. Ал жүгірудің орта

кезінде кеудені шалқайтып, соңғы адымдар кезінде оны тік қалыпқа келтіру қажет. Жүгіру

соңына дейін жылдамжық сақталсын. Бұл жоғарыда айтқандай, қатты серпілуге жағдай

туғызады. «Аяқты бүгу» тəсілі қарапайым, ал ұзындыққа секірудің «шалқаю» тəсілі мейлінше

тиімді, өйткені ол ұшу кезінде айналып кетуден сақтайды жəне жерге жайлы түсуді көздейді.

Көтерілгеннен кейін серпілетін аяқ төмен итерілген аяққа қарай, артқа жіберіледі. Жамбас

төмен, алға қарай қозғалыс жасайды. Дененің кеуде жəне бел омыртқа тұсы бүгіледі, ал аяқ

аздап артқа жіберіледі. Осыдан кейін, жерге түсер алдында алғашқы жағдайға келеді.

белгілі бір жағдайда болмай, жүгірген кездегі қозғалыстарды жасайды. Ол бейне бір ауада

жүгіріп жүрген тəрізді болады. Көтерілгеннен кейін серпілген аяқ төмен, артқа қарай

жіберіледі. Серпілген аяқтың төмен жіберілуі жамбастың алға қарай жіберілуімен қоса

атқарылады. Содан кейін итерілген аяқ артқа, серпілген аяқ алға жіберіледі. Бұл жағдайда

аяқтар тізе тұсынан бүгіледі, қолдар аяқ қозғалысымен қатар қозғалады. Жерге түсер кезде

секіруші аяқтарын қосып, оларды кеудесіне тақайды, содан кейін алға қарай сермейді.

Сөйтіп, «қайшылау» тəсілімен секіргенде секіруші жүгерген кездегідей қозғалыс жасап,

көтерілген кезде 2,5 немесе 3,5 қадам жасайды.

Жерге түсудің жаттығудың басынан бастап итеруге назар аударған жөн себебі ол

секірудің нəтижесіне əсер етпек. Жерге түсу ұзындыққа секірудің барлық тəсілдеріне бірдей.

Жерге түсуді бір орында тұрып секіруден бастау қажет. Бұлжағдайда аяқты неғұрлым

алға қарай серпу қажет. Содан кейін жерге түсу «адымдап» секірумен, аяқты бүгіп секірумен
орындалады. Аяқты неғұрлым алға жіберу үшін белгілі бір қашықтықты белгілеп, ол жерге жіп,

лента қойып, жерге түсер кезде аяқты белгіленген жерден əрі қарай түсуге итермелеу керек.

Көтеріліп келе жатқан кездегі қозғалыс. Егерде жаттығушы итерілуді жəне адымдауды

игерген болса, онда оған аяқты бүгу көп қиындық тудырмайды.

1. Адым жасағаннан кейін итерген аяқты серпілген уақаттан ерте қоспауға тырысу қажет

2. Қысқа қашықтықтан жүгіре отырып., 50-60 см биіктіктегі таяқшадан секіру, ол таяқша

итерілген жерден 180-200 см қашықтықта орналасады.

3. Б. Қ. – итерілетін аяқ алда. 6-8 адымнан ұзындыққа секіру: «бір» дегенде адым жасап,

«екі» дегенде жамбасты алға қарай қозғап, серпетін аяқтың сирағын сəл төмен түсіріп, «үш»
дегенде баяу жылжыту қажет, аяқты артқа шалқайтпау керек. Денені түзу ұстап, орташа

жылдамдықпен орындаған дұрыс.

«Шалқаю» тəсілі. Бұл тəсілді үйрену кезінде біршама қиындық кездеседі. Мұнда

төмендегідеі жаттығуларды қолдану ұсынылады:
1. Үш адымнан жүгіріп, серпілетін аяқты жерге тірегеннен кейін, алға қарай жүгіріп өту;

2. Серпілетін аяқты адымдап секіруде жерге түсіріп, қос аяқты да артқа жіберу;

3. Қолды жан-жаққа немесе төмен, артқа, жоғары қозғап ұштастыру;

4. Толық шалқаю жəне секіру, бұл жағдайда гимнастикалық көпіршені пайдалану, көпіршеден

итерілу;

5. Жүгіру қашықтығын бірте-бірте 10-12 қадамға дейін арттыра отырып секіру.

«Қайшылау» тəсілі. Осы тəсілді үйрену үшін мына жаттығуларды орындау керек:

Серпілетін аяқпен жерге түсу арқылы «адымдап» секіру, содан кейін алға қарай жүгіру;

Жұмсақ төсенішке «адымдап» секіру арқылы түсу;көтеріліп келе жатып, «адымдап» секіруде

аяқты алмастыру жəне адымдау жағдайынан жерге түсу;

Гимнастикалық көпіршеден «қайшылау» тəсілімен секіру жəне бірте-бірте қашықтықты

арттыра отырып, жүгіріп келіп секіру.

Ұзындыққа секіруде тұтастай алғанда мынадай жаттығулар қолданылады:

1. Таңдап алған тəсілмен қысқа, орта қашықтықтан жəне алыстан жүгіріп келіп секіру;

2. соңғы адымдарға назар аудара отырып, жүгіру жылдамдығын мүмкіндігінше азайтпай,

тезірек итерілу,

3. Орта қашықтықтан жүгіріп келіп 60-80 см биікте тұрған кедергіден секіру;

4. Ұзындыққа секіруден жарыс өткізу. Басты назарды жедел жəне нық итерілуге назар аудару

қажет.
501334319
1 2 3 4 5 6 7 8

©emirb.org 2017