Министерство науки и высшего образования республики казахстан
АЗОЛИЛДИАЗОНИЙ СУЛЬФОНАТТАРЫ: СИНТЕЗ
жүктеу/скачать 7,98 Mb. Pdf көрінісі
|
XXI ҒАСЫРДАҒЫ ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЗАМАНАУИ ЖЕТІСТІКТЕРІ МЕН ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ-ХИМИЯ-2023-06-05 14 54 57pm
- Бұл бет үшін навигация:
- «СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ И ТЕНДЕНЦИИ ХИМИИ И ХИМИЧЕСКОЙ ТЕХНОЛОГИИ В XXI ВЕКЕ» «XXI ҒАСЫРДАҒЫ ХИМИЯ ЖӘ
| АЗОЛИЛДИАЗОНИЙ СУЛЬФОНАТТАРЫ: СИНТЕЗ,
ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ, АЗОБОЯҒЫШТАРДЫ АЛУ АВДИКЕРИМ Н. К. студент, Торайғыров университеті, Павлодар қ. САГИТОВА Ж. Б. студент, Торайғыров университеті, Павлодар қ. КАСАНОВА А. Ж. қауымд. профессор (доцент), Торайгыров университеті, Павлодар қ. ЕСТАЕВА М. Т. аға оқытушы, Торайғыров университеті, Павлодар қ. Жұқа органикалық синтездін қарқынды дамуымен және қолданылатын реагенттер мен әдістердің қауіпсіздік талаптарын күшейте отырып, жаңа қауіпсіз, бірақ сонымен бірге жоғары реактивті қосылыстарды жасау мәселесі туындайды.Әдетте, белгілі бір өнімдердін синтездері – аралық қосылыстардың түзілуі арқылы жүретін көп сатылы процестер болып табылады. Өз кезегінде, аралық өнімдер қауіпсіз және жоғары реактивті болуы керек, нәтижесінде мақсатты молекулалар аз шығынға ұшырайды. Осындай аралық қосылыстардың бірі жоғары реактивтілікке ие және негізгі қосылыстардың толық синтезінде жиі қолданылатын диазонийдің хош иісті тұздары [1]. 18 19 «СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ И ТЕНДЕНЦИИ ХИМИИ И ХИМИЧЕСКОЙ ТЕХНОЛОГИИ В XXI ВЕКЕ» «XXI ҒАСЫРДАҒЫ ХИМИЯ ЖӘ НЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЗАМАНАУИ ЖЕТІСТІКТЕРІ МЕН ТЕНДЕНЦИЯЛА РЫ» Диазоттау реакциясы электрофильді алмастыру реакцияларына жатады. Біріншілік аминдердің азот қышқылымен әрекеттесуі кезінде (диазоттау реакциясы) диазоқосылыстар класына жататын диазоний тұздары пайда болады. Диазоқосылыстар дегеніміз құрамына көмірсутек радикалы, диазо тобы және қышқылға қарсы ионы бар органикалық қосылыстар. Қышқылға қарсы ион болуы мүмкін . N N R X Сурет 1 – Диазоттау реакциясы Ең көп жұмыс су орталарында натрий нитритін қолдану арқылы диазоттауға арналған. Бұл реагент өзінің тұрақтылығымен, қолжетімділігімен және пайдаланудың қарапайымдылығымен тартымды. Әдетте диазоттау реакциясын NaNO 2 пайдалана отырып, төмен температурада HCl , H 2 SO 4 , HPF 6 , ерітінділерінде жүзеге асырады. Бұл жағдайда диазоний тұздары бөлінбейді (диазонийдің тетрафторборат немесе гексафторборат тұздарын қоспағанда), бірақ диазо тобын тиісті нуклеофилге немесе радикалға ауыстырудың келесі кезеңдеріне қатысады. Бұл зерттеудің мақсаты - триазолдар, имидазолдар мен пиразолдарға негізделген қарсы иондардың әртүрлі табиғатын енгізу және олардың қасиеттерін зерттеу арқылы диазонийдің гетероароматикалық тұздарын синтездеу. Бес мүшелі гетероциклді аминдер оңай диазотталады [2]. Реакцияны минералды қышқылдардың (тұз, күкірт, фосфор) көмегімен немесе HBF 4 жүзеге асырады. Кейбір жағдайларда диазоний тұзын жеке түрде оқшаулауға болады, ал басқаларында оның болуы жанама түрде дәлелденеді, мысалы, аралық кезеңде диазоний тұздары түзілетін азидтеу реакциясы арқылы. Минералды қышқылдардың диазоний тұздары жарылғыш және нашар еритін өнімдер болып табылады. Диазоттау мәселесін шешудің бір нұсқасы – минералды қышқылдардың (тұз, күкірт және басқа қышқылдар) орнына сульфоқышқылдарын қолдану. Бұл қышқылдар диазокатионды тұрақтандыруға мүмкіндік береді және органикалық және бейорганикалық ортада тұздың ерігіштігін арттырады [3-5]. Жұмыстың осы кезеңінің мақсаты трет- BuОNO / сульфоқышқылы/AcOH жүйесінің әсерінен бірқатар хош иісті гетероциклді аминдердің мінез-құлқын зерттеу болды. Диазоттау реакциясына π-артық және π-тапшы аминогетероциклдер қатысты (2-сурет). N N H NH 2 N N H NH 2 N N N H NH 2 N N H H 2 N O NH 2 Сурет 2 – Зерттеу жүргізуге арналған модельдік субстраттар Біз бірінші рет π-артық аминогетероциклдер трет-BuОNO/ сульфоқышқыл/AcOH жүйесінің әсерінен диазоний тұздарын түзу үшін 15 °C температурада 20 минут ішінде диазотталатын көрсеттік, бұл 2-нафтолға оң реакция дәлелденді (3-сурет). Сурет 3 – Аминогетероциклдердің диазоттау реакциясының жалпы схемасы Мақсатты өнімдерді алу үшін реакция массасы эфирмен өңделді. Егер түзілген диазоний тұзы тұнбаға түспесе немесе жеке ыдырамаса, онда оның құрылымы азид туындылары арқылы жанама түрде дәлелденді. 3-аминопиразол, 3-аминотриазол және 5-метил-3- аминопиразолдың диазотталуы оңай жүріп, жеке-жеке оқшауланған тұрақты диазоний тұздарын түзді. Диазонийдің бірқатар тұздарын синтезделді, олардың құрылымы мен химиялық қасиеттері диазонийдің карбокцилді тұздарымен салыстырылып зерттелді. Алынған барлық пиразол-3-илдиазоний тұздары бөлме температурасында тұрақты (4-сурет). |