МөЖ: Лексикографиялық сөздіктер: құрылымы, жетістіктері мен кемшіліктері
жүктеу/скачать 38,6 Kb.
|
мөж
| Сөздіктің құрылысы
Мұқағали тілінің сөздігі 2012 жылы Б. Айдарова мен К. Ботайдың құрастыруымен шыққан жыр кітабы, ақынның «Күнделігі» мен «Қош махаббат» драмалық пьесасы бойынша жасалынбақшы. Сөздікке түсіндірілетін әрбір реестр сөз болып ақын шығармаларында кездесетін дербес мағыналы сөздермен қатар кісі аттары, жер-су атаулары, халық және ру аттарын білдіретін жалқы есімдер де енеді. Кейбір өлеңдеріне тақырып етіп алынған кісі аттары (мысалы: Төлегенге, Зейнолла Шүкіровке, Есенин-Маяковский т.б) шығарма текстінде кездеспейтіндіктен, сөздікке реестр ретінде алынбайды. Лұғаттық мақала Әрбір сөздің өзіндік формасы және барлық мағынасы тұтас қамтылып, алфавиттік тәртіпке салынып беріледі. Зат есім негізгі және туынды түбір күйінде, бірікккен сөздер сол кездегі біріккен қалпында алынады. Сын есім де атау тұлғаның жекеше түрі формасында беріледі де, шырай формалары толықтай қамтылады. Сан есім мен есімдіктердің де өзіне тән қалыптасқан формалары алынады. Етістіктер түбір, туынды түбір ретінде де алынды. Болымсыз тұлғадағы етістіктер кедескен жағдайда реестр етіп болымды түрі берілді. Сондай-ақ -дай; -дей; -ша; -ше формалы сөздер қай сөз табына жаьаьындығына қарамастан реестрге алынады. Сөздікте омонимдер араб цифрымен сөздің шекесіне қойылған белгілер арқылы ажыратылады. Мысалы: Ақ1, Ақ2. Лұғаттық мақала, негізінен, мынадай тәртіппен құрылуы тиіс деп жоспарлануда: 1) реестр сөз; 2) сөздің неше рет қолданылған саны (сөздік толықтай жасалып бітпейінше қойылмайды); 3) сөздің мағыналарына берілетін анықтамалар; 4) сөз мағыналарына келтірілген иллюстрациялық мысалдар және оларға қажетті мысалдар; 5) Мұқағали қолданысындағы әр түрлі грамматикалық формалардың берілген жинақтың қай бетінде кездесетіні нұсқалған тізім; 6) әр түрлі тұрақты сөз тіркестері мен лексикалық тіркестері және оларға қажетті мысалдар; 7) Мұқағали қолданысындағы әр түрлі грамматикалық формалардың берілген жинақтың қай бетінде кездесетіні нұсқалған тізімі (тұрақты сөз тіркестеріне қатысты). Ажырат. Бөліп алу, жіктеу, айыру. Тіл күрмеулі. Тірісің деп жұбатамын көңілімді, Құшағымнан ажыратпай ала кеттім өмірімді («Түс»). Ажырата: 116; ажыратпай: 94. Ақ-қарасын ажыратты. Құтқарды, босатты.Тұяғында тұлпардың жатқан арын Ажыратар арасын ақ, қараның. Қайтсын жұрттың қармана даттағанын, Шүу, жануар, тұлпарым Ақтабаным! («Шүу, жануар»). Ажыратар: 47. Тақырыптық сөздің мағыналары бірнешеу болған жағдайда әр мағынаны араб цифрымен көрсетіледі. Белгілі бір мағынаға тән әртүрлі реңктер көлбеу қос сызық белгісі (//) арқылы ажыратылады. Мысалы: Ақтар. 1. Бір нәрсенің ішін түгел ашып қарау, бір нәрсені іздеу. Қайырлы түн, ғалымдар! Ақтарыңдар ақылды, Тыныштықты тойлаңдар. Рахмет, әкелдіңдер атомды, Енді соны ажал етпеуді ойлаңдар («Қайырлы түн»). Ақтарыңдар: 75; ақтарды: 95. 2. Ыдыстың ішіндегі нәрсені төгу, төңкере салу, қотару. Үнсіз кітап оқылды да, аударылды парақтар, Үнсіз үшеу отырды да, ақтарылды шараптар. Қулығы ма, шындығы ма, үй иесі мас болды, Жас арудың жанарына мөлтілдеген жас толды («Жұмбақ»). Ақтарылды: 84. 3. Іштегі мұң-зарын сыртқа шығару, айту. Қапаста жатсадағы күрсінбеген, Жомарт менің жүрегім дүрсілдеген. Міне, соның жасырмай алуан сырын, Ақтарайын, ел-жұртым білсін деп ем («Ажалға»). Ақтарам: 43; ақтарайын: 11. Ақиқат. Табиғат пен қоғамдағы санадан тыс және одан тәуелсіз өмір сүретін заттар мен құбылыстардың адам танымының тіжірибеде тексерілген толық бейнесі. Тірі жансың айлаң бар, шалымың бар, Көрсетші қанша сенің қарымың бар. Адалдық ақиқаттан сомдап соққан, Тасқа салсам мұқалмас қаруым бар (« Тура қара көзіме»). Ақиқат: 40; ақиқаттан: 35. // Даусыз, дәл, айқын, анық. Солай болды... Бәрі ақиқат... Әлде есімнен алжастым... Мынау жатқан бөз орамал – орамалы Қарғаштың... («Бөз орамал»). Ақиқат: 100. жүктеу/скачать 38,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|