Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова



Pdf көрінісі
бет71/179
Дата11.11.2022
өлшемі1,92 Mb.
#157769
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   179
Байланысты:
Басқару психологиясы

еліту

тыйым
 
салу

жұмыс
 
қабілеттілігін
 
қолдау

бақылау

сыртқы
 
бөгеттерге
 
қарсыласу
формасын қабылдай алады. 
Әлдеқайда мәнді еріктік процестер – дербестік, мақсатқа ұм-
тылу, шешімділік, тұрақтылық, сабырлылық, өзін-өзі игеру. 
Олардың туынды қасиеттері – тәртіптілік, батылдық, қажыр-
лылық. Эмоциялық және еріктік процестердің тығыз өзара бай-
ланысы, олардың нақты мінез-құлықта бөлінбейтіндігіне және 
адамның психикалық күй формасында басынан өткізуіне алып 
келеді. Бұл – бүкіл психика, оның мазмұны, бірақ белгілі бір 
аралықта оның қызмет етуі. Психикалық күйді психологияның 
арнайы саласы – 
функционалдық
 
күйлер
 
психологиясы
қарас-
тырады. 
Күйдің негізгі типтерінің барлығы олардың заңдылықта-
рымен бірге жетекшінің іс-әрекетінде сақталады, бірақ әлде-
қайда айқын формада жиі байқалады. Олар қарқындылық дәре-
жесі бойынша жіктеледі: мазмұны бойынша 
(
торығу

шаттану

фрустрация

қобалжу

т
.
б
.);
іс-әрекет түрлері бойынша 
(
ойын

оқу

еңбек
); 
тон бойынша 
(
оң

теріс

амбивалентті
);
іс-әрекетке 
әсер ету сипаты бойынша 
(
позитивті
 
және
 
негативті
). 


180 
Кез келген күйдің құрылымы екі: мазмұндық және серпінді 
компоненттерден тұрады. Іс-әрекеттің орындалу тиімділігіне 
күйдің мазмұны да, оның қарқындылығы да үлкен ықпал етеді. 
Іс-әрекеттің орындалуын қоштайтын энергетикалық фонды бел-
сенділену деңгейі ұғымымен белгілейді. Ол кең ауқымда өзге-
реді, оны белгілеу үшін психологияда «активация континуумы» 
немесе сергектену деңгейлерінің шкаласы ұғымы қолданылады. 
Келесі күйлер мынадай деңгейлер ретінде қарастырылады: ес-
түссіздік (кома), терең ұйқы, жеңіл ұйқы, жай сергектік, бел-
сенді сергектік, қауырт сергектік, стресс. 
Жетекші іс-әрекетінің тиімділігі белсенділену деңгейіне бай-
ланысты болады: ол тым жоғары және тым төмен деңгейлерде 
төмендейді. Бұл тәуелділікті алғаш рет американдық ғалымдар 
Р. Йеркс пен Д. Додсон байқады. Ол «Йеркс-Додсон заңы» не-
месе «оптимума активации» заңы деп аталады. Сондай-ақ пси-
хикалық күйлердің деструктивтік (негативтік) ықпал дәрежесі 
мен олар осы ықпал ететін процестердің күрделілігі арасында да 
байланыс бар. Мысалы, торығу немесе күйзеліс әсерімен интел-
лектуалдық функциялар, ал сонан кейін едәуір аз шамада әл-
деқайда қарапайым моторлық, атқарушылық функциялар төмен-
дейді. 
Басқару іс-әрекетінде эмоциогендік факторлардың қуатты 
тобы тұлғааралық қатынастармен байланысқан. Бұл іс-әрекеттің 
күрделілігі, оны жүзеге асырудың қиын шарттары оның нәти-
желеріне деген жауапкершілікпен сабақтаса келе, басқару іс-
әрекетінің сипаттамаларының тұрақты симптомдық кешенін тү-
зеді. Міне, дәл осындай іс-әрекет еріктік процестердің үнемі 
қосылуын талап етеді. Басқару іс-әрекеті психологиясында оны 
ұйымдастыру үшін әлдеқайда мәнді эмоционалдық-еріктік рет-
телудің әлдеқайда типтік аспектілер шеңберін атап көрсете- 
ді. Бұл – стресс, фрустрация проблемасы, «шұғыл іс-әрекетке 
дайындық» құбылысы, жетекшінің эмоционалдық резистенция-
сы ұғымы, дисфункционалдық күйдің когнитивтік реттелу ерек-
шеліктері, басқару іс-әрекетіндегі экспрессивтік процестердің 
заңдылықтары. 


181 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   179




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет