Научная библиотек
к улыстарын жаткызган ед|. Мысалы, 1989
жүктеу/скачать 14,83 Mb. Pdf көрінісі
|
bsattarov t dkenov m leumettanu
| 1
к улыстарын жаткызган ед|. Мысалы, 1989 жылгы санак бойынша Солтуспкте 26 улыс болса, кепте ген улыстар саны жагынан аз болды. К,айсыб1р елдердщ буюл аудандары мен облыстарын б^ртутас эко номикалык организм епп кураган, соган кеилрген машиналы енд1р1с пен капиталиетж нармктыц дамуы улттын калыптасуына непз болды. Ал улттын калыптасуы ру-тайпалык курылыстын ыдырауыиан бастау алган ед(. Экономикалык карым-катынастын интенсивтенд1р1лу! адамдардын саяси жене медени карым-катынастарынын белсендшпн арттырды, бул олардын улт ретшде шогырлануына, медениеттщ гулденуше жене улттык мшез-кулкынын калыптасып, ныгаюына жол ашты. Демек, улт — адамдардын тарихи тургыда пайда болган елеуметпк- экономикалык жене рухани кауымдастыгы, этнос тит. У лтты аумактын, плдщ ерекшелжтер», экономикалык байланыстар, психологияньщ, меде ниет пен сана-сез1мнщ ортактыгы сипаттайды. Буган адамдар кауымдастыгыньщ тарихи-даму маселеа тургысынан карауга болмайды. Адамдар кауымдастыгыньщ тарихи тургыда дамуынын тужырымдамасына суйенсек, алгашкы кауымдык тайпалар дамып, кейш улыстарга б1ржт1, ал улыстар ез кезепнде улттарга айналган. Осымен байланысты улттар мен улыстар, шын меншде, екеуше де ортак белплер аркылы сипатталады. Ол белплер жешнде кеШшрек жеке енпме козга- латын болады. Бул белплердщ даму денгей! бойынша улыстар мен улттар б1р-б1ршен ажыратылады жене уакыты жеткенде улыстар улттарга айналады. Улттар мен улыстарды аныктау барысындагы кебшесе колдан жасал ган шектеу елшемдер1 кейшнен аныкталганындай, гылыми туаншрме- лердщ делел1 бола алмады. Мысалы, кыргыздарды, шешендерд!, якуттар- ды этникалык кауымдастыктын кайсысына жаткызуга болады, оларды улт деуге бола ма? Булардын кайсысын улыска жаткызуга болатыны жене улыстын ултка айналу сетш калай аныктау керектт ел! де тусшжс1з куй1нде калып келедь Белгш орыс этнофафы М. В. Крюков айткан шюрлер непзс«з деуге есте болмайды. Онын тюршше, мысалы, В. И. Ленин «улт», «улты», «улыс», «халык» терминдерш синонимдер репнде колданган кертедё, ал улт пен улысты карама-карсы кою И. В. Сталиннщ 1921 жылы жазылган «Улт меселесщдеп партиянын кезектеп М1ндеттер1* атгы тезистер!нде тужырымдалды. М. В. Крюковтын гаклрше суйенсек, бул «теориялык тургыдан непзстздж жене практикалык зиянды» болды, ейткеш ол жана 177 180-12 этносаралык карама-кайшылыктарды колдан жасады, осыган байла нысты этникалык кауымдастыктардын бар! бфдей ёздерш ултка не месе улыска ершей енгтзу эд1лд1к деп санамады. Кептеген этнографтар сиякты М. В. Крюков осыдан бгрнеше жыл бурын ейгш «Россия халык- тарынын кукыктык Декларациясында* атап керсеплгендей, «Совет Одагы халыктары* сез т 1 ркесш колдануга кайта оралсын деген пйард! усынган ед)1. Гылыми едебиеттерден капитализмге дейш этникалык кауым дастык ретшде калыптаскан улт жетнде кептеген ой-тк1рлерд1 кез- деепруге болады. Кернекн француз галымы Э. Ренан, мысалы, улттар орта гасырдын бас кезшде-ак, «Рим империясынын сонгы кез!нде не месе Улы Карл империясынын ыдырау уакытынан бастап ем1р суре- Д1» — деп есептейд!. Улт дегешмхз не? Бул сауалга жауап бере келе, Э.Ренан ултты кайсыбхр нес!лге кейпре салуга болмайды деп едБпн айтты. Нес 1 л «каны б!р туыс- тыкты* таньпгады, ал улт бфлеап емхр суру процесшде жене ер турл1 неал екшдершщ «араласуында* калыптасады. «Ен улкен елдерде — Англия, Франция, Германия — буларда кан кеп араласкан*. Бул елдердш ултын тек осы жагдай гана сипаттай алады. Букш еюлдерх тек кана 61 р несцхге жататын улт болмайды. Кейбхр зерттёушшер тужырым жасагандай, ултты тек табиги кубы лыс деп карауга болмайды. вйткеж табиги жене елеуметпк касиеттер улт 1Ш1нде уйлеамш табады. Тхптен улттын бхрден-бф мендх белплер] болып табылатын онын ортак шыгу теп кайсыбхр бабалардан тарайты- нын есепке алган куннщ езшде де улттын бул белпмен гана шектелмей- ттшн, аныктала алмайтынын умытпау керек. Онынезге де белплер! репнде Э. Ренан, К. Каутский жене баска зерттеушхлер тйщщ, аумактын, эконо микалык ем1рд1н ортактыгын мысалга келпред!. Мундай ортак белплер, К. Каутскийшн пшршше, XIV гасырда, ягни орта гасырда пайда болып, капитализм тусында аякталган3. Улттардын курамына енген адамдардын ортак мудделерш Э. Ренан улттарга тен белплердщ бхр! деп, осы тургьща карастырады. Э. Ренаннын айтуына Караганда, емф суру, турмыс жагдайларынын, тарих пен тагдыр- ларынын ортактыгы улттардын мудделершщ ортак болуына ыкпал етедх. Ортак мудде улттардын калыптасуы мен дамуынын куатты алгышартына 'Советская этнография. 1989. №4. С. 9—11. 1 Социология / Под ред. жүктеу/скачать 14,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|