ол тарауларда да баскарудьщ пробле-

баскару барысында болатын зандылыктар мен тенденцияларды зерттеу. 
0йткен1 баскарудын, кем епназ ецбектх, материалдык жэне рухани ендх- 
Р1СТ1, белу мен тутынуды, тэрт1гт, енбек бедш сщ уйымдастыруды, адам- 
нын ужымдагы орны мен аткаратын М
1
ндеттер
1
н аныктауды 1ске асыру 
мумкш емес.
Баскарудын мэш — кез келген объект!нщ жаксы эр1 максималды жу- 
мысын камтамасыз ету, оган жумыс хстеу кабшетхн толык жумылдыра 
алатындай дэрежеде жагдай жасау.
Баскарудын мазмуны, формасы, максаты мен принциптер! — когам- 
дагы устемд!к етущх экономикалык катынастарга, саяси-элеуметтхк куры- 
лыстын сипатына байланысты. Осыган орай элеуметтанушылар котам- 
даты баскару механизмщщ ею тип! — стихиялы жэне саналык типтерх 
калыптасуда деген ц|юр айтады.
Стихиялык механизм — автоматты турде ыкпал ету адамдардан бас­
кару жуйесше араласпауды талап етет1н, кеп жагдайда карама-карсы 
кущтердщ косылуынан, кездейсок туындайтын бхргекп акгшерден тура- 
ды. Стихиялы баскару оган катысушылардын ерю мен санасынан тыс 
элеуметпк 1с-эрекет ету устшде, адамдардын жеке ез басынын муддесше 
жету жолында баскалардын муддес1мен санаспауы, кейде тщген оларды 
мойындамауы, жокка шыгаруы аркылы жузеге асады. Сейпп, бул элеу- 
меттхк езара байланыстардын керх байланысынсыз калыптасады жэне 
адамдардын аткаратын кызмеп оган кажетн тузетулер енгхзбейда. Солай 
десек те, когамды стихиялы баскару юршхксхз таза жуйе деуге болмайды. 
К. Маркстщ пайымдауынша, капиталист^ кэсхнорын келемхнде баскару 
1С1 эр кезде жоспарлы болды жэне баскару осы капиталисты тутас алган- 
дагы муддеехне багындырылды, ягни баскару саналы турде журдг Ал 
капиталист экономиканы алатын болсак, онда туракты жэне сещмщ керх 
байланыстардын болмауынан экономика тутас жоспарлар аркылы тутас- 
тай камтылмайды; сейтпх бул жагдай ендхрхс анархиясына экелхп сокты- 
рады1. Сондыктан да капиталист: экономиканы баскарудын стихиялы 
болуы табиги кажеттьшк деп карастырылды. Эрине, К. Маркстщ бул шюрх 
XIX гасырдын орта тусында айтылган едх, содан берх капитали ст эконо­
мика, оны баскару элдекайда жетщщрхлдь Мемлекеттхк афарлык шаруа- 
шылык пен фермерлхк шаруашылыктын арасында жасалган жоспар осы­
ган мысал бола алады. Мемлекет оны реттеп баскарып отыр. Ал ТМД 
елдерхнде о б ъ е к ти в т жэне субъективтхк себептерге байланысты эконо­
миканы баскаруда анархиянын бхркдтар белплерх бой керсетуде.
1 
Граждан 
В. Д.
Деятельность и управление (социологический аспект). М.,
1990
. С. 
43
, 
44
.
328

Саналы баскару жоспарланган, туракты жене сешищ байланыстар- 
дын непзшде калыптасады. Саналы баскаруда адамдар ез кызметшщ не- 
тижеа жешнде жш вр1 анык маглуматтар алады, онын кайсысын тузету 
немесе жаксарту керектшн бшедх, сейтш жаца нвтижелер аркылы влем 
халыкгарыньщ накты жагдайын барынша ескеруге мум-юнлдк туады, соган 
орай шаралар колданылады. Мундай жагдайда кездейсоктык адамдарга 
031
Ж
1
берген колайсыздыктарды жоюга жагдай жасайды, келецсхз ыкпал 
етпейд! жене окигалардыц барысына соншалыкты есер ете коймайды.
Сайып келгенде, саналы механизм жуйеге езшдж когамдык инсти- 
туттардын — баскару субъекплершщ кемепмен максатты турде ыкпал 
жасайды.
Кргамды баскарудын субъектюш тар магынада карастыратын болсак, 
ол — бел гш нетижелерге жету максатында елеуметпк жуйеге саналы турде 
ыкпал етуд! камтамасыз ететщ арнайы мемлекетпк жене когамдык орган- 
дар, кызметтер.
Элеуметтж баскарудын объектюш кен магынада алсак, ол — халык­
тын ем1р денгещн арттыру; когамда елеуметпк едшетгшкт! бекпу; медени 
денгейд1 кетеру; адамдардын енбек жагдайларын жаксарту т. б. болып 
есептелшедь
Элеуметтануда баскару процес1 барысында калыптасатын катынас- 
тар субъектшщ баскару объектМие тшмдх ыкпал етуш камтамасыз ететш, 
баскарушы мен баскарылушы жуйелер арасындагы катынастар ретшде 
карастырылады. Бул катынастар влеуметт1К реттеуш! 
рел1Н 
де коса атка- 
рып, ол катынастар ерекше кызметтерш жузеге асыру процес1нде, ягни 
баскару кызметшде пайда болады.
Кептеген мамандар аткарылатын кызметтерд1 баскару процес
1
шц са- 
тысы (кезен!, фазасы) рет1нде карастырады. Кептеген шыгармаларда сел 
езгер^стер аркылы кызметпн жалпы немесе нег!зг1 модельдер!, атап 
айтканда, жоспарлау, уйымдастыру, уйлеспру, реттеу, есеп пен бакылау, 
медени-тербиел
1
к сипаттар кайталанылып бершген. Булар тек езара 
байланыскан жагдайда гана баскару рроцесш курайды.
Егерде 613 елеуметтж баскарудын функциясын кен магынада алып 
карастыратын болсак, онда елеуметгж баскару функциясынын класси- 
фикациясына токталуымыз кажет. Мундай классификациялау когам 
ем1рщ1Н, недзи салалары — саяси, экономикалык, рухани, елеуметпк 
салалардан туындайды.
Баскару процес
1
б
1
рнеше кезеннен турады жене ер кезец езхне сейкес 
операцияларды жузеге асырады. Проблеманы кою мен алдагы максатты 
аныктау кез келген баскару циклшщ баскару кезещне жатады. Баскару 
шеипмш 1здест1ру кажетг
1
л
1
гшщ ез1 баскару субъект1с1н канагаттандыр-
329

майтын белгш 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: