Научная библиотек

тужырымдарымен карулана отырып, бупнп куннщ аки каты мен пробле- 
масын езорлеудщ каз1рп денгейш естен шыгармау кажет.
Азаматтык когамды багалаган кезде казфп тандагы когамда калып­
таскан букш улкенднюшш елеуметпк топтардын езара ерекеттерш, 
сонын 
1Ш1Нде 
таптардын жене оларды курайтын елеуметпк, кас^би жене 
демографиялык топтардын, сонымен катар улттык кауымдастыктардын 
езара ерекеттерш тутас жуйе ретшде карастырган жен. Когамда объек- 
тивт! турде пайда болган елеуметпк топтар мен кабаттардын (жоктер) 
кызмет! мен соган сейкес орайластырылган мудделерш ескерумен катар, 
адамдардын саяси, экономикалык, елеуметпк, рухани тургыдагы талап- 
тары мен сураныстарын жузеге асыру максатында олардын ездер! курып 
калыптастырган функционалдык топтар мен уйымдарды да естен шыгар­
мау керек.
Элбетте, осы топтардын баршасынын емф сурушщ ез1НД1к эконо­
микалык, саяси жене рухани непздер! бар. Егер экономикалык непзд) 
алатын болсак, онда ол тек жеке менцлкпк катынастармен шектелт кал- 
майды, сонымен катар ол корпоративпк, акционерл!к меншйат, 
кооперативтердщ, ужымдык жене когамдык уйымдардын менинпн, эко- 
номиканын кейбхр салаларында сакталып отырган жене сактауды кажет 
ететш мемлекетпк меннмкл ез кузырына косып алады.
6нд1р1С куралдарына деген жеке менииктщ аталмыш букш турлер» 
каз!рп капиталисток жене социалиспк елдерде орныга бастады. Ендт 
мшдет — осы экономикалык непзге суйене отырып, азаматтык когамды 
дамыту жене жеплд!ру. Бул когамдарда ерб
1
р азамат езш-ез! еркш устап, 
бшмдарлыгы, шыгармашылыгы аркылы кершу! тшс. Баска адамдар мен 
букш когамга пайдасын типзе отырып, олар ездершщ кажеттшктерш де 
канагаттандырар едк Онын устше кез келген адам езшщ кукыгын жузеге 
асыру максатында колданьшып журген зандар, зан коргау органдары та­
рапынан колдау тауып, жан-жакты коргалуы кажет. Мемлекет барша 
адамзат кауымына, жеке адамдарга кызмет ету1, олардын кукыктары мен 
азаматтык ерющцктерш коргауы керек. Оз кезепнде ерб|р азамат баска 
азаматтар алдындагы — жакын жене алые азаматгар, мемлекет пен когам 
алдындагы ез мшдеттерш орындауы кажет. Меселе дел осылай занды 
турде дурыс койылган жерде азаматтык когамды жетшдфу меселеа — ку- 
кыктык мемлекетп куру жене онын кызмепн жетшдфу проблемасымен 
органикалык турде тыгыз байланысады. Осы ек! проблеманы шешу — 
б
13
дщ когам алдында турган непзп мондет.
ТМД елдер1ндег1 осы проблеманын езекп меселе репнде кетершуц 
сонын непзшде елеуметтхк курылымынын езгеру! тещрепнде енпме 
козгап керелпс. Бурынгы КСРО-нын елеуметпк курамы мен оган енген
171

барлык одактас республикалардагы топтар непзшен жумысшы табы, 
шаруалар жене интеллигенциядан турды. Барлык одактас республикалар- 
да жумысшы табы халыктын басым бел!пн курады. Саны жагынан екшил 
елеуметтж топ — кызметкерлер мен интеллигенция тобы болды.
Халыктын мундай елеуметпк курылымынын каншалыкты тйшдо бол- 
ганын деп басып айту киын. Алайда, онын когамнын дамуына кажетп 
динамиканы камтамасыз ете алмаганы анык. Каз!рп танда дамып келе 
жаткан жана элеуметтж топтардын елеуметтж белсендшк корсету тургы- 
сындагы багыттары кейде езге элеуметпк топтардын жене когамнын 
муддесшен алшак жатканымен, олар когамнын алга карай козгалуына куш 
бер
1
п отыр. Когамнын тын турпаттагы элеуметтж курылымы пайда бола 
бастаган сон жана елеуметпк топтардын есебшен олардын катары ен ал- 
дымен кэапкерлермен, фермерлермен, кооператорлармен толыга тусетш- 
д1пне еш кумен жок. Борак бурыннан ешр сурш келе жаткан елеуметтж 
топтардын, ен алдымен жумысшылардын, шаруалардын жене интелли- 
генцияньщ кызметш толыктырып, олардын белсендшпн арттыру кажет. 
Бупнде бул — ТМД еодершде'п даму процесшщ »ргел! елеуметтж-эконо- 
микалык проблемасы болып табылады.
Жана елеуметпк топтардын 1шшен ерекшеленш, кезге тусе бастаган 
жана кооператорлар, фермерлер категорияларын жене калалар мен ауыл­
дык жерлердеп жеке-дара пршшж ететш енбек кызметшщ ок1лдер1н атап 
айтуга болады. Алайда, ен алдымен енеркесш саласында жумыс [стейтш 
кес1пкерлерд», каржы мен делдалдык бизнеспен айналысушыларды, со­
нымен катар бхрлеекен кес1порын иелергн де осы топка косуга болады. 
Бул елеуметок топтар кайр ТМД елдер«нде белсенд
1
турде ерекет етуде. 
Дегенмен, аталмыш жана елеуметтж топтар когамда ел! де болса онша 
коп емес жене олардын кепшшп экономиканын дамуына ейеул1 турде 
ыкпал ете алмай отыр. Дэл
1
рек айтсак, отандык бизйесмёндердцн эконо- 
микага коскан бупнп улес! саусакпен санарлыктай. Бул — фермерлерге 
де катысты. Соган карамастан кун еткен сайын шаруашылыктар мен 
кэс1пкерлж кызметтщ жана турлер! дами тусуде. Ал бул болса уакыты 
жеткен ез кезепнде осындай элеуметтж топтардын кебейш, осуше екеп 
согады жене когамнын елеуметтж курылымынын одан эр! езгеру1не 
ыкпал етедц. Каз1ртеуелс)з жэне егемещц мемлекеттерд1н бэршде де осы 
процесс журш жатыр.
Когамнын каз!рп элеуметтж курылымынын дамуында непзп ек1 тен­
денция байкалады. Онын бйршил тенденцнясына когамнын белсенд! турде 
элеуметпк тургыда жжтелу процес!, халыктын жана елеуметпк топтары 
мен кабаттарынын пайда болуы жатады. Екшцп тенденция — бул букьп 
дуниежуз!нде жур1п жаткан экономикадагы интеграция процес!, ол
172

когамнын, элеуметтж курылымына сезаз эсер ете/У. Эр турл! элеуметпк 
топтар окшдершщ енбек ету тургысындагы жагдайлары, онын сипаты мен 
мазмуны б1р-б1рше жакындаса тусетш болады. Сонын непзшде олардын 
ом>р жагдайлары мен мудделер! де жакындасады. Осынын бэр! олардын
э л е у м етт1 к - эк о н о м икал ы к, кепишнк жагдайда рухани жэне саяси 
б
1
рйуше экеп соктырады.
Мемлекеттж кызметкерлер оздер! ж урпзт отырган элеуметтж сая- 
сатта езара органикалык байланые га» ы жэне динамикалык тургыда езара 
ерекет етуш] осы ек
1
тенденцияны есепке алуы кажет. Бул — елеуметтж 
курылымнын одан эр
1
дамуы мен когамдагы элеуметтхк динамикага са­
налы турде ыкпал жасау ушш жэне осы процестерщ кайткен кунде де 
гылыми баскару ушш де аса кажет.
Элеуметок саясат — бул когамдагы бумл элеуметок топтардын ара­
сындагы катынастарды реттеуге багытталган саясат. Мундагы басты 
нэрсе — халыктын барлык элеуметтж топтары мен кабаттарынын мате­
риалдык хал-ахуалы мен турмысын жаксарту, олардын лримлж етуше 
кажетп дурыс жагдайларды жан-жакты камтамасыз ету жэне элеуметтж 
эшлетокп сактау. Осы мэселелерд
1
шешу — элеуметок саясаттын непзп 
мазмунын курайды.
Эрине, мемлекет, саяси партиялар мен козгалыстар екшдер1 арасын­
да бул проблемаларды туешу жэне оларды шешу, жузеге асыру барысын­
да эркилы тэс1лдерд1 колдану жешнде эр турЛ1 кезкарас болуы мумкш. 
Алайда, нагыз демократиялык елеуметтж саясаттын ен басты жэне тубе- 
гейл
1
максаты — барлык элеуметтж топтардын арасындагы катынастарды 
уйлеспру болып табылады. 
Билж 
басында турган саяси куштердщ бупнп 
тандагы дурыс та дана элеуметтж саясаты кандай болуы керек дегенге 
келеек, олар элеуметтж топтардын турмыс-т1ршшпне, эрекетше, олар­
дын максат-мудделерше барынша сай, уйлеамд) келен н жагдайлар жа- 
саулары, олардын осы максат-мудделерш орайластыра аларлык элеумет- 
тж-экономикалык жэне саяси катынастардын тшмш механизмш дайын- 
дап, ем
1
рге енпзулер! болады. Сонымен б1рге бупнп тандагы когам да­
муынын накты жагдайларын есепке алу аркылы объективт! элеуметтж 
зандар кабылдап, оларды жузеге асыру кажет.
Когамнын элеуметпк курылымы жогарьща баяндалган жагдайлармен 
гана шектелмейдк Ол этностарды да камтиды.

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: