р салаларына айтарлыктай ыкпал етр. Сол туста казак дала- сына демократиялык кезкарастагы орыс ойшылдары эр турл» себептер- мен келе бастаган еда. Олардын кезкарастары белгш б|р денгейде казак- тын алдынгы катарлы азаматтарынын элеуметтанымдык кезкарастарына эсер етп. Солардын катарында Ш.Уэлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Кунан- баев жэне т.б. болды. Казак агартушылары ездер! ещр сурген тустагы когамнын тыныс-пршшпн зерттеп, онын элеуметпк мэн-мазмунын ашып тагы да баска мэселелерш терен пайымдаулардан опизш. Енхц сол пайымдауларга токталамыз. 1. Ш . Ш . Уэлихановтыц элеуметтану жешндеп тужырымдамалары
Ш. Уэлихановтын ( 1835
— 1865
) гылыми енбектерщщ бэрхнде, атап айт канда, «Казактардын ерю мен конысы туралы», «Сот реформасы жайлы жазбалар», «Баянауыл окруп туралы», «блкенш уюмет баскару жуйес! мен саяси жагдайы», «Сахарадагы мусылмандык туралы» жэне т.б. шы- гармаларында казак когамындагы кекейтест! элеуметпк мэселелер зерт- теледь Казактардын ем1р сурген патриархалды-феодалдык когамы барлык халыктардын басынан еткхзген эволюциялык даму жолы екенш атап керсетеда. Казак когамынын эволюциялык дамуы езге елдердеп сиякты елда еркендеудш бшк сатысына кете ре Д1 деп туганддрщ. Онын эдеуметтдк- экономикалык непадер! бар екенш дэледдед). Ол Ресей державасынын «курамына енш отырган барлык буратана таималарлын цпщде халкынын санынын кеггппнен, байлыгы женшен 613 б1р1шш орын аламыз. Менщше, алдагы еркендеу де б1здщ — казактардын улесще тиед!»1, — деген коры* тындыга келед]. Казак когамында орын алган жагымсыз кубылыстар токыраудын мотив1 болганын, когам дамуында жана бетбурыс алган ерюн агымды ток- татканын сынай отырып, казак елшщ еркендеу болашагын реформамен
