ОбсөЖ сабақтарының тапсырмалар

Бірінші аралық бақылау

1.Картаның мазмұны.

2.Карталардың элементтері

3.Карта тілі.

Картография грек сөзі-cartos – парақ немесе папирус орамы және qraho- жазамын деген сөз-географиялық карталар, оларды жасау және пайдалану әдістері жөнінде ғылым. Ол геология, топография, математика, география, геодизиямен тығыз байланыста болды. Халық шаруашылығының түрлі салаларында пайдаланды.

Геодезия-дегеніміз-жер бетінің өлшемдері деген мағынаны білдіреді.

Геодезия 2-ге бөлінеді.

А) жоғары геодезия

Б) топография

Жоғарғы геодезия –деп жер бетінің өлшемдері мен фигураларын анықтаумен айналысады.

Топография-(грек-жер, аумақ деген сөзі) жер бетінің үстінде орналасқан адам қолымен жасалған жерлерді белгілейді.

Географиялық карта-табиғат пен құбылыстардың орналасқан жай күйін және өзара байланыстарын көрсететін жер бетінің кішірейтілген бейнесі.

Географиялық карталар:

а) мазмұнына қарай.

1. 
   Жалпы географиялық
   
2. 
   Тақырыптық.
   

1. 
   Дүние жүзілік және жарты шарлар картасы.
   
2. 
   Мемлекеттік және олардың бөліктері.
   
3. 
   Материктер мен мұхиттар картасы
   

1. 
   Ірі масштабы.
   
2. 
   Орта масштабы.
   
3. 
   Ұсақ масштабы.
   

1. 
   Оқу мәліметтік.
   
2. 
   Туристік.
   
3. 
   Ұшу, әскери.
   

Жалпы географиялық карталардың (негізінде жасалынады)-жер бетіндегі барлық объектілер, жер бедері, жер бетіндегі сулар, өсімдіктер, елді мекендер, қатынас жолдары, шекаралар, өнеркәсіппен ауыл шаруашылығының кейбір көріністері және т.с.с. бейнелейді.

Олардың ешқайсысы дараланып көрсетілмейді. Географиялық карта белгілі бір аумақты зерттеу және игеруге көмектеседі. Пайдалы қазбаларды іздеу егіншіліккежарамды жерді есепке алу, су электр станциясын, зауыт, фабрикаларды, жол құрылысын жобалау бәрінен картаға негізделеді.

Карта дегеніміз қабылданған шартты белгілер арқылы жер бетінің жазықтықтағы кішірейтілген бейнесі.

Кең алқапты бейнелейтін карталарды қашанда бұрмаланулар болады. Жер беті глобустарда ғана дұрыс көрсетіледі.

Карта жер бетінің едәуір территорисын, жердің қисықтығын еске ала отырып, картографиялық проекцияларда салынған жазықтықтарды кішірейген кескіні. Теңіз жүзуімен әуе қатынасында міндетті түрде карта пайдалынылады. Теледидар мен радиоларда алдағы уақытта ауа райының қандай болатынын білу үшін алдын-ала болжам карталары жасалынады. Географиялық карталар арқылы түрлі ғылыми-зерттеулер жүргізіледі. Жер бедерін, топырақты, өсімдіктерді, халықтың қоныстануын, өнеркәсіппен ауыл шаруашылық өндірісін, т.б. зерттеу картадан босатылып, карта мен аяқталады.

Күнделікті өмірдегі геогрфтарға карталардың маңызы зор. Карта кез-келген аумақтың жалпы ерекшеліктерін көз алдыңа елестетеді.
Симетикалық карталар көбінесе анатикалық карталардың сериялары бейнеленген интеграциялық мәліметтер арқылы құралады.

Динамика және арақатынас карталары тематикалық карталардың ішінде ерекше типін динамикалық және арақатынас карталарды құрайды. Динамикалы карталар-қозғалысты көрсетеді, кез-келген көріністің дамуын немесе процестердің уақытын оны кеңістікке орналасуын көрсетеді.

Мұндай карталар қалалардың өсуін, дамуын, урбаналануын, мұздықтардың орналасуын атмосфералықұ құйындардың араласу жолдарын сипаттайды.

Арақатынас карталары екі немесе бірнеше құбылыстардың дәрежесін және кеңістікте арақатынасын мінездемесін айтамыз. Мысал ретінде морфоструктуралық карталарды атасақ болады.

Арақатынас карталарын құру үшін көбінесе математикалық, статистика есептеріне сүйенеді. Мұндай карталар көбнесе территориялар аудандастыру жолдарымен құралды.

Фукнционалды типтегі карталар-қазіргі күнде тематикалық картографияда күнделікті картада жаңа типтері өңделуде. Қолданушылардың ғылыми-практикалық қажеттіліктерін толықтыру үшін қазіргі таңдағы әр-түрлі функциядағы типтегі карталар пайда болған. Инвентаризациялық, индикациялдық, кеңес беру және т.б.

Ауыл шаруашылық карталарды бір жағынан територриялардың кеңдігін және бидайдың өнімділігін, гидрологиялық карталарда потенциялды эенргоресурстарды көрсетеді.Бірақ мұнда қиындықтар кездеседі, өйткені, картада біршама құбылыстарды көрсету қиын.

Системалық карталар-обьектілердің толық бейнелер берді.Бұл карталар және компонентті обьектілердің мағынасын бермейді, бірақ олар туралы толық мағана береді.Көбнесе системалық картада типологиялық-территориялық комплексті көрсеткіштері арқылы аудандастыруды бейнелейді.Оған мыналар жатады:ландштафты,инжинер-геологиялық, ауылшаруашылық аудандастыру және т.б.

Картографиялық семиотика-шартты белгілерді пайдалана отырып картаны көптеген графикалық модельдерін айырып отыратын: мысалы аэрофото және космостық суреттерінің пейзқаждарын анықтау.

Картографиялық семиотиканың құрамына - карта тілі, картографиялық белгі деген ждалпы теория системасы бар. Картографиялық семиотика 3 бөлімнен тұрады.

Картографиялық сим тактика-белгі системаларының құрылу ережелерін, пайдалануын оқытады.

Картографиялық семантика-семантика шартты белгілер мен көрініс пен объектілердің ара – қатынасын болмысын үйретеді.

Планға қарап жер бетін қағазға жалпы сипатын, ондағы заттардың орыны, бір-бірімен арақашықтығын дәл анықтауға болады.

2. Планға заттардың пішіні оның төбесінен қарағандағымен бірдей болады. Сондықтан онда 2 және одан да көп қабатты үйлер бірдей болып шығады, себебі ағазға олардың тек қана алып жатқан орны сызылады.

Шартты белгілер.

Пландағы заттардың бір-бірімен ажыратып тану үшін олардың үстіне жазып қою керек. Бірақ онда бүкіл сызбаны жазу басып кетер еді де, мұндай сызбаны түсініп оқу қиын еді. Сондықтан пландағы жер бетінің сипатын оңай елестету үшін оған шартты белгілер қолданылады. Шартты белгілердің суреті немесе түсі көп жағдайда планда бейнелейтін заттардың ерекшелігін көрсетеді. Мысалы; жеке дара ағаштың, жел диірменнің сол сияқты заттардың белглері олардың нақты кескіні елестеді. Жер бетін біріңғай жауып жататын немесе бір-бірімен тығыз байланысты объектілер тобы біріңғай бояу арқылы орман-жасыл, бұта, өсімдігі қаулап өскен жер үстіне белгілі қойылған солғын жасыл т.с.с. бояумен боялады.

Абсолют және салыстырмалы биіктіктер.

Планда жер бедерін бейнелеу үшін жер бетіндегі нүктелердің биіктіктерін білу керек. Жер бетінде таулар, қыраттар, ойпаттар бар. Олардың қаншалықты биік немесе аласа екендігін бірдей деңгейден есептеп қана білуге болады. Ондай бастапқы деңгей ретінде мұхит немесе оның бөлігі болып табылатын теңіз беті алынады.

Жер бетіндегі нүктенің мұхит немесе теңіз деңгейінен абсолют биіктік деп аталады.

Теңіз деңгейінен жоғары жатқан нүктелердің биіктігі-оң, төмен жатқан-теріс деп есептелінеді.

Жер бетінің кез-келген нүктесінің басқа бір нүктеден биік айырмасы салысчтырмалы биік деп аталады. Мысалы,; төбенің басы етегінен 20 метр биік десек, бұл салыстырмалы биіктік болады. Жер бетіндегі салыстырмалы биіктіктер деңгейлегіш құралының көмегімен анықталады.

Горизонтальдар.

Жергілікті жердің планда және топографиялық картада жер бетінің ой-қыры горизонталь сызықтармен бейнелейді. Горизонтальдар деп биіктіктері бірдей нүктелерді қосатын қисық сызықтыардыайтады. Горизонтальдар топографиялық карталарда белгілі бір биіктік сайын жүргізіледі. Бұл мөлшер қатарының масштабынна және жер бедероінің ыңғайына қарай белгіленеді. Мысалы; 1:10 000 масштабтағы топграфиялық картада горизонтальдар теніс жазықтықа 2,5 ме,тр сайын, ал қыратты жерде 5,0 метр сайын жүргізіледі. Жер бедерінің сипатын анықтауда оңайлату үшін картада кейбір горизонтальдардың және нүктелердің биктігі жазылып қойылады.

Цифрмен жоғары жағы әрқавшанда өрге, алғы ылғида горизонтальдарға кесе-көленең қойылған сызықша – бергштрих (немісше-бергтау, штрих-сызық легенді білдіреді) қосымша шартты белгілер қолдану арқылы бейнелейді. План күнделікті өмірде өте қажет.кез-келген ірі құбылыс, зауыт, фабрика, су электр станцияларын судан бұрын сол жердің пыланын сызады.

Картада қолданылатын шартты белгілер үш топқа бөлінеді:

1. 
   Нүктелер: олар объектілерді көрсету үшін қолданылады.
   

2. Сызықтық: сызықтық обектілерде көрсетілген және сонда қолданылады. Мысалы: өзен, жол, бекара, тектоникалық бұзылымдар. Олар ұзындық бойынша масштабты, бірақ ендік бойынша масштабсыз.

3. Кеңістік: олар картада өзінің көлемі мен келбетін сақтап қалатын объектілерді қолданылады.

Пайдаланатын әдебиеттер:
1. Картография с основами топографии. Учебное пособие для педагогических фузов. Под.редакцией Г.Ю.Грюнберга. М.,1991.

2. Калыбеков. «Геодезия және топография негіздері». Алматы., 1983ж.

3. Южанов В.С. Картография с основами топографии: уч.пос. М., Высш.шк...,2001.

4. Географический атлас для учителей средной школы. М., 1980.

5. Мектепке арналған географиялық атластар/ең соңғы жылы шыққан.

6. Оқу топографиялық карталар масштабы: 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000

2. Грюнберг Г.Ю. Изготовление географических карт в школе М., 1972

3. Берлянт А.М. Теоретические проблемы картографии. М., 1993

4. Берлянт А.М. Картографические методы исследования. М., 1997

5. Берлянт А.М. Геоинформационное картографирование. М., 1997

6. Кошкарев А.В. Тикунов В.С. Геоинформатика. М.,1993

7. Малахов И.В. Элементы картографии в средней школе. М., 1991

8. Салищев К.А. Картоведение. М.,1976

9. Справочник по картографии. М., 1988

10. Атлас «Земля-планета людей. Взгляд из космоса» М., 1997

11. Атлас «Природная среда и естественные ресурсы мира». М., 1997

12. Атлас Казахстана. Т.1,2. М., 1982-1985

1. 
   Гедымин А.В.Грюнберг Г.Ю., Малых М.И.
   
2. 
   Практикум по картографии с основами топографии. М.,1981
   
3. 
   Лапкина Н.А. Практические работы по топографии и картаографии. М., 1971
   

1. 
   Жергілікті жердің планын кішірейтіп түсіру.
   

2. 
   Пландағы заттардың шартты белгілері.
   
3. 
   Абсолют биіктік.
   

4. 
   Салыстырмалы биіктік.
   

5. 
   Горизонтальдар.
   
6. 
   Адамның іс әрекеті үшін планның маңызы.
   
7. 
   Географиялық картаның ролі.
   

8. 
   Геграфиялық картаның ең басты қасиеті.
   
9. 
   Картаның мазмұны.
   

10. 
    Карталардың элементтері
    

11. 
    Карта тілі.
    

1. 
   Абсолют биіктік
   

2. 
   Абсолют максимум
   

3. 
   Азимут
   

4. 
   Айсберг
   

5. 
   Бағдарлау
   

6. 
   Барометр
   

7. 
   Бергштрих
   

8. 
   География
   

9. 
   Географялық карта
   

10. 
    Географиялық белдеу
    

11. 
    Географиялық полюстер
    

12. 
    Глобус
    

13. 
    Жалпы географиялық карталар
    

14. 
    Градус торы
    

15. 
    Карсты жер бедерінің түрлері
    

16. 
    Картографиялық проекция
    

17. 
    Гаризонтальдар
    

18. 
    Географиялық координаталар
    

19. 
    Арктикалық белдеу
    

20. 
    Астереоид
    

21. 
    Айсберг
    

1. 
   Жер бетінің өлшемдері.
   
2. 
   Жер аумақ деген сөз.
   
3. 
   Жердің жазықтықтағы кішірейтілген бейнесі.
   
4. 
   Жердің нақты бейнесі.
   

1. 
   Азимут
   
2. 
   Географиялық тор
   
3. 
   Горизонтальдар
   
4. 
   Географиялық бойлы
   

1. 
   1
   
2. 
   8
   
3. 
   4
   
4. 
   3
   

1. 
   1
   
2. 
   8
   
3. 
   4
   
4. 
   3
   

1. 
   5000
   
2. 
   40000
   
3. 
   10000
   
4. 
   8848
   

1. 
   Көлденең сызықтар,сызықшалар.
   
2. 
   Көлденең, тігінен.
   
3. 
   Нүктелі,шеңбер.
   
4. 
   Үшбұрышты, геометриялық.
   

1. 
   Папирус орамы.
   
2. 
   Жер аумақ.
   
3. 
   Жол бақылаушы.
   
4. 
   Таяқ, өлшеу.
   

1. 
   Жол бақылаушы.
   
2. 
   Жол сапар.
   
3. 
   Шар.
   
4. 
   Салыстырмалы биіктік.
   

9. Элипсойдтың көлемі?

1. 
   8848
   
2. 
   40000
   
3. 
   6378000
   
4. 
   6377379
   

1. 
   4
   
2. 
   5
   
3. 
   8
   
4. 
   2
   

1. 
   4
   
2. 
   5
   
3. 
   8
   
4. 
   3
   

1. 
   Жер бедері мен жер бетіндегі нүкте.
   
2. 
   Мұхит немесе теңіз деңгейінен бастау алатын биіктік.
   
3. 
   Биіктіктері бірдей нүктелер.
   
4. 
   Биіктіктері бірдей нүктелерді қосатын қисық сызықтар.
   

1. 
   Қатар жүруші
   
2. 
   Толық , сөзсіз.
   
3. 
   Жер аумақ
   
4. 
   Жол сапар.
   

1. 
   Жер бедері мен жер бетіндегі нүкте.
   
2. 
   Мұхит немесе теңіз деңгейінен бастау алатын биіктік.
   
3. 
   Биіктіктері бірдей нүктелер.
   
4. 
   Биіктіктері бірдей нүктелерді қосатын қисық сызықтар.
   

1. 
   Чертеждар
   
2. 
   Карты мира
   
3. 
   географика
   
4. 
   Атлас
   

1. 
   Карталар жинағы
   
2. 
   Атлас тауының атауы.
   
3. 
   Чертеждар
   
4. 
   Мавритандық ханның атауы.
   

1. 
   Жер бедері.
   
2. 
   Жер көлемі.
   
3. 
   Шар
   
4. 
   Жер.
   

1. 
   Гринвич меридианынан бастау алып 180градус-қа дейін.
   
2. 
   0 градус экватор параллелінен бастап 90 градус полюстерге шейін.
   
3. 
   Гринвич меридианынан бастау алып 90градус-қа дейін.
   
4. 
   0 градус экватор параллелінен бастап 60 градус полюстерге шейін.
   

1. 
   Гринвич меридианынан бастау алып 180градус-қа дейін.
   
2. 
   0 градус экватор параллелінен бастап 90 градус полюстерге шейін.
   
3. 
   Гринвич меридианынан бастау алып 90градус-қа дейін.
   
4. 
   0 градус экватор параллелінен бастап 60 градус полюстерге шейін.
   

1. 
   Жер шарының жазықтықтағы бейнесі.
   
2. 
   Жердің нақты үлгісі.
   
3. 
   Жер шарының кескіні.
   
4. 
   Жер шарының үлгісі
   

1. 
   Жердің нақты үлгісі.
   
2. 
   Жер шарының үлгісі
   
3. 
   Карталардың ретті түрдегі жинағы.
   
4. 
   Карталардың ретті түрдегі үлгісі.
   

1. 
   Обьектілердің ұзындығының бұзылуы.
   
2. 
   Обьектінің көлемінің бұзылуы.
   
3. 
   Картаның енінің өзгеріске ұшырауы.
   
4. 
   Обьектінің өзгеріссіз нақты түрде түсуі.
   

1. 
   Бойлық
   
2. 
   Ендік
   
3. 
   Нольдік меридиан
   
4. 
   Бойлық меридиан.
   

1. 
   Жер бедері мен жер бетіндегі нүкте.
   
2. 
   Мұхит немесе теңіз деңгейінен бастау алатын биіктік.
   
3. 
   Биіктіктері бірдей нүктелер.
   
4. 
   Биіктіктері бірдей нүктелерді қосатын қисық сызықтар.
   

1. 
   Атлас
   
2. 
   Карта
   
3. 
   План
   
4. 
   Глобус
   

1. 
   Топография
   
2. 
   Геодезия
   
3. 
   Геология
   
4. 
   Картография
   

1. 
   Оңтүстік және солтүстік полюстерді қосып тұрған сызық.
   
2. 
   Меридиандарға кесе-көлденең жүргізілген сызық.
   
3. 
   0 градус экватор паралелінен бастау алған градус
   
4. 
   Нольдік меридианынан бастау алған қашықтық
   

1. 
   Географиялық ендік.
   
2. 
   Географиялық бойлық.
   
3. 
   Градустық тор.
   
4. 
   Географиялық координаттар.
   

1. 
   Мәскеу.
   
2. 
   Алматы.
   
3. 
   Париж
   
4. 
   Лондон.
   

1. 
   0гр-тан90-қа дейін.
   
2. 
   0-тан 180-қа дейін.
   
3. 
   0-тан360-қа деін.
   
4. 
   90 пен 270 аралығы.
   

1. 
   Градус бойынша көрсетілген географиялық координаттар.
   
2. 
   Градустық тор.
   
3. 
   Экватордан белгілі бір жерге дейінгі меридиан доғасының градус бойынша алынған шамасы.
   
4. 
   Меридианнан белгілі бір жерге дейінгі паралель доғасының градус бойынша алынған шамасы.
   

1. 
   Шартты белгілермен
   
2. 
   Көлденең сызықтармен.
   
3. 
   Жіңішке сызықтармен
   
4. 
   Стрелкамен.
   

1. 
   66*30*с.е.-30*56 с.е.
   
2. 
   60*с.е.-35с.е.
   
3. 
   55*26*с.е.-40*56с.е
   
4. 
   50*05* с.е.-48*32с.е.
   

1. 
   Азимут.
   
2. 
   Экватор
   
3. 
   Меридиан
   
4. 
   Параллель
   

1. 
   1:1000 000
   
2. 
   1:200 000-1:1000 000 дейін.
   
3. 
   1:20 000.
   
4. 
   1:22 000 000
   

1. 
   66,5*с.е. Және 66,5* о.е.
   
2. 
   23,5* с.е. Және 25* о.е.
   
3. 
   5* с.е. Және 5* о.е.
   
4. 
   Экватор.
   

1. 
   Коперник .
   
2. 
   Г.Галилей.
   
3. 
   Н.Ньютон.
   
4. 
   М.Бехайм.
   

1. 
   Жер бейнесі
   
2. 
   Жер бетінің кішірейтілген бейнесі
   
3. 
   Жердің нақты үлгісі
   
4. 
   Жер аумақ
   

1. 
   8848
   
2. 
   40000
   
3. 
   6378000
   
4. 
   6377379
   

1. 
   1:25000
   
2. 
   1:2500 000.
   
3. 
   1:25 000 000
   
4. 
   1:2500.
   

1. 
   Су обьектілерін бейнелеу.
   

2. 
   Мұхит және теңіз бедерінің, жағалаудың түрлерінің сипаттамасы.
   

3. 
   Өзен суларының бейнеленуі және көлдердің сипаттама беру жолдары.
   

4. 
   Көп жылдық қар және мұздықтардың.
   

5. 
   Жердің өлшемдері.
   

6. 
   Жергілікті жерді бағдарлау.
   

7. 
   Тұрған жерді және жүру бағытын компаспен анықтау.
   

8. 
   Азимут бойынша жол тауып жүру.
   

9. 
   Қашықтықты өлшеу тәсілдері.
   

10. 
    Масштаб және оның түрлері.
    

11. 
    Жегілікті жердің планы.
    

12. 
    Жегілікті жердің қарапайым планын түсіру.
    

13. 
    Айнала нысаналау әдісі.
    

14. 
    Айналып шығу әдісі.
    

15. 
    Географиялық бойлық.
    

16. 
    Көлденең сызықтар әдісі.
    

Үй жұмысы.

7-апта. Бағалау балы -3,0
Тақырыбы :. Географиялық атластардың жіктемесі.
Жоспары:
1.Географиялық атластардың болмысы.

2.Атластардың жіктемесі.

Атлас карталардың ретті түрдегі жинағы. Комплексті парақтар немесе кітап, кітапша ретінде біріңғай орындалған шығарма.

Ең алғаш атластар ІІ ғасырда Рим империасында пайда болған. Оны әрі математик, әрі карторгроф Клавдй Птоломей жасаған. сол кездегі атлас өзіне ойкумендердің атласын қосқан ол гректермен римдіктердің әлемі, - Европаның, Африканың, Таяу Шығыстың, Оңтүстік Азияның жеке бөліктерінің 26 картасы болы.

Ең алғаш XV грекше жазулармен карталар латын тілінде аударылып, ол боялып “Космография” деген атаумен шыққан. Ұлы ашылулар кезінде ғылымдары атлас қатты таң қалдырды, себебі атласта қоршаған дүние дәл нақты көрсетілген, теңіздер, мемлекеттер, картадағы градустық торлар шартты белгілер болды.

Птолемейдің кітапшасы басылып шыққан Балоньяда басылып шықты. Ол қысқа мерзімде шығарылып, 30 рет толықтырылды.

Орта ғасырларда поратугалдықтың атласы кеңінен таралды. XVI-ғасырда картография отаны Нидерландағы көшті. Бұл кезең картографияда алтын кезең деп аталады.

1570 жылы Авраам Отелий Амстредамда “Жер шарының кереметтер” деп аталатын карталардың жинағын шығарды. Атластың 53 бетінде дүние жүзінің карталары жинақталған Америка, Азия, Африка және Европа т.б. көптеген елдердің жеке мемлекеттері бар.

Ең алғашқы қазіргі заманғы атласты “картографияның патшасы” Г.Мерктор құрды. Бұл патшалар картасы деп аталады.

2. Атластардың жүктемесі.

Атлас немесе жердің пайда болуының түрі деген атпен шығады. Осы кезден бастап картографияда атлас сөзі пайда болды. Атлас атауы мавритандық ханның аты болған, ол ғылымдары әсіресе картографияны қолдап жүретін болған. Ресейде Иван Ргозный кезіне пайда болды. Ол “чертеждар” деп аталады.

Атластардың түрлері:

1. 
   Ғалам шарды қамтитын планеталардың атласы (Венера, Ай), құрылымдықтың, мұхиттың, географиялық аудандардың, мемлекеттердің т.с.с.
   

1. Жалпы географиялық.

2. 
   Этностық немесе ұлтаралық атластар т.с.с.
   
3. 
   Географиялық атластардың болмысы және олардың ерекшеліктері.
   

Баранскийдің айтуы бойынша - атлас жеке, бөлек қатарға жатады- музыкалық пьссадағы-опера сияқты.

Атлас өзі картографиялық энциклопедияның жинағын түсіндіреді- білімнің ретті жүйесі, соңғы кезе территорияның комплекстік ерттелуі мен оларды бағалау, терең ғылыми ізденіс үшін, табиғи ресурстардың меңгерілуі және қоршаған ортаға адамзаттық араласу нәтижелерін білу үшін арнайы арналған.

Бақылау сұрақтары.

1. 
   Физикалық атластар.
   
2. 
   Топографиялық атластар.
   
3. 
   Саяси атластар.
   
4. 
   Экологиялық атластар.
   
5. 
   Экономикалық атластар.
   

Пайдаланатын әдебиеттер:
1. Картография с основами топографии. Учебное пособие для педагогических фузов. Под.редакцией Г.Ю.Грюнберга. М.,1991.

2. Калыбеков. «Геодезия және топография негіздері». Алматы., 1983ж.

3. Южанов В.С. Картография с основами топографии: уч.пос. М., Высш.шк...,2001.

4. Географический атлас для учителей средной школы. М., 1980.

5. Мектепке арналған географиялық атластар/ең соңғы жылы шыққан.

6. Оқу топографиялық карталар масштабы: 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000

Қосымша әдебиеттер.
1. Грюнберг Г.Ю. Картографические понятия в шкоьной географии. М., 1979

2. Грюнберг Г.Ю. Изготовление географических карт в школе М., 1972

3. Берлянт А.М. Теоретические проблемы картографии. М., 1993

4. Берлянт А.М. Картографические методы исследования. М., 1997

5. Берлянт А.М. Геоинформационное картографирование. М., 1997

6. Кошкарев А.В. Тикунов В.С. Геоинформатика. М.,1993

7. Малахов И.В. Элементы картографии в средней школе. М., 1991

8. Салищев К.А. Картоведение. М.,1976

9. Справочник по картографии. М., 1988

10. Атлас «Земля-планета людей. Взгляд из космоса» М., 1997

11. Атлас «Природная среда и естественные ресурсы мира». М., 1997

12. Атлас Казахстана. Т.1,2. М., 1982-1985

Екінші аралық бақылау

№	№	Тақырыптар	Бақылау түрі	Апта реті	Ұпай саны
1	8	Картаны оқу, түсіну, білу.	Тест	1	2,0
2	9	Топографиялық карта масштабтары.	Картамен жұмыс	2	2,0
3	10	Координаттарды есептеп шығару.	Глоссарий	3	2,0
4	11	Көз мөлшерлі түсірім және пайдаланатын құрал саймандар.	Тест	4	2,0
5	12	Азимут бойынша жол тауып жүру.	Үй жұмысы	5	2,0
6	13	Фотосхема, фотоплан, фотокарта.	Коллоквиум	6	2,0
7	14	Горизонталь сызықтары.	Картамен жұмыс	7	3,0
8	15	Жергілікті жердің абсалюттік биіктігін анықтау.	Тест	8
		Барлығы: 15+15 семинар		30

Тест.

8-апта. Бағалау балы -2,0
1.Нольдік меридианнан қандай есеп жүргізіледі?

1. 
   Солтүстік және оңтүстік ендік.
   
2. 
   Батыс және шығыс ендік
   
3. 
   Солтүстік және оңтүстік бойлық
   
4. 
   Батыс және шығыс бойлық.
   

2.Бағдарлауға арналған құрал.

1. 
   Компас
   
2. 
   Рулетка
   
3. 
   Азимут
   
4. 
   Транспоритте
   

.

3.Карта бойынша ......... жайлы мәлімет алуға болады.

1. 
   Материктер,мұхиттар, таулар,өзендер
   
2. 
   елдер мен мемлекеттер
   
3. 
   Табиғат және оның компоненттер
   
4. 
   Жоғарыда берілген барлық факторлар
   

4.Гринвич меридианында тал түс болса, 180 бойлықта қай кез болады?

1. 
   Күн
   
2. 
   Таңертең
   
3. 
   Түн ортасы
   
4. 
   Түн
   

5.Жер шарының жалпы ауданы?

1. 
   520,8 млн. шаршы км.
   
2. 
   510,1 млн. шаршы км
   
3. 
   270,4 млн.шаршы км
   
4. 
   280,7 млн.шаршы км
   

6.Жер шарының орташа тығыздығы?

1. 
   4.8-6 кг/см
   
2. 
   7,2-3 кг/см
   
3. 
   5,5-2 кг/см
   
4. 
   5,3-5 кг/6
   

7.Жер бетінің қанша пайызын мұхит және теңіз сулары алып жатыр?

1. 
   29
   
2. 
   30
   
3. 
   71
   
4. 
   70.
   

8.Жер бетінің қанша пайызын құрлық жерлер алып жатыр?

1. 
   29
   
2. 
   30
   
3. 
   71
   
4. 
   70.
   

9.Дүние жүзілік мұхиттардың орташа тереңдігі қанша метр?

1. 
   5000
   
2. 
   5600
   
3. 
   3800
   
4. 
   4000
   

10.Жер бетінің мұхит деңгейінен орташа биіктігі қанша метр?

1. 
   890 метр.
   
2. 
   990 метр.
   
3. 
   565 метр.
   
4. 
   875 метр.
   

11.Элипсойдтың көлемі қаншаға тең?

1. 
   а=6 500 896м b=6 356079 м, j=1:299,2
   
2. 
   a=6 378 245м b=6 356863 м, j=1:298,3
   
3. 
   а=6 550 896м b=6 356079 м, j=1:299,2
   
4. 
   a=6 577 397м b=6 35679 м, j=1:299,2
   

12.Картографиялық семиотика нешеге бөлінеді?

1. 
   4
   
2. 
   5
   
3. 
   8
   
4. 
   3
   

13.Жердің радиусы шамамен қаншаға тең?

1. 
   R=6371,11км
   
2. 
   R=6371,12 км
   
3. 
   R=6371,13км
   
4. 
   R=6371,14 км
   

14.Картадағы меридиандар мен паралельдердің бейнесі.

1. 
   Азимут
   
2. 
   Географиялық тор
   
3. 
   Горизонтальдар
   
4. 
   Географиялық бойлық
   

15.Жер элипсойды бойлықта қанша градус сайын және меридиандармен қанша зонаға бөлінеді?

1. 
   4градус-40 зонаға
   
2. 
   6градус-60 зонаға
   
3. 
   10градус-100зонаға
   
4. 
   0градус-10 зонаға
   

16.Элипсойдтың көлемі?

1. 
   8848
   
2. 
   40000
   
3. 
   6378000
   
4. 
   6377379
   

17.Теңіз деңгейінен біркелкі биіктікте орналасқан нүктелерді қосатын қисық сызық?

1. 
   Горизонтальдар
   
2. 
   Салыстырмалы биіктіктер
   
3. 
   Абсалюттік биіктіктер
   
4. 
   Картографиялық тор.
   

18.Жер пішіні туралы қай пікір дұрыс?

1. 
   Жер-идеалды шар
   
2. 
   Жер беті біркелкі емес
   
3. 
   Жер-элипсойд
   
4. 
   Жер беті біркелкі
   

19.Гаусс-Крюгердің цилиндрлік проекциясы дұрыс қалай аталады?

1. 
   еркін
   
2. 
   тікбұрышты
   
3. 
   теңбұрышты
   
4. 
   теңшамалы.
   

20.Кішігірім жерлерге құрастырылып,онда бұрмаланулары байқалмайтын жазықтықты қалай атаймыз?

1. 
   план
   
2. 
   карта
   
3. 
   кескін
   
4. 
   бойлық.
   

21.Жер қисықтығын еске ала отырып жер бетінің жазықтықтағы кішірейген кескіні?

1. 
   план
   
2. 
   карта
   
3. 
   кескін
   
4. 
   бойлық.
   

22.Қазақстанның саяси-әкімшілік картасы карталардың қай тобына жатады?

1. 
   жалпы географиялық
   
2. 
   топографиялық
   
3. 
   арнайы
   
4. 
   картографиялық.
   

23.Қай масштаб ірілеу?

1. 
   1:25000
   
2. 
   1:50000
   
3. 
   1:10000
   
4. 
   1:100 000
   

24.Қай масштаб ұсақ?

1. 
   1:25000
   
2. 
   1:50000
   
3. 
   1:10000
   
4. 
   1:100 000
   

25.Теңіз деңгейінен есептелінетін биіктікті қалай аталады?

1. 
   салыстырмалы
   
2. 
   абсалюттік
   
3. 
   горизонтальді
   
4. 
   вертикальді.
   

26.Карта мен план арасында айырмашылық бола ма?

1. 
   жоқ
   
2. 
   бар
   
3. 
   болмайды
   
4. 
   болады
   

27.Карта бетінде екі нүкте арасындағы ара-қашықтықты қарапайым сызғыш көмегімен қандай дәлдікпен есептеуге болады?

1. 
   0,5 мм
   
2. 
   0 мм
   
3. 
   1мм
   
4. 
   0,2 мм.
   

28.Бір нүкте мен екінші нүкте арасындағы есептелінген биіктікті қалай атайды?

1. 
   Горизонтальді
   
2. 
   Вертикалді
   
3. 
   Салыстырмалы
   
4. 
   Шартты.
   

Картамен жұмыс.

9-апта. Бағалау балы -2,0
Тақырыбы: Топографиялық карта масштабтары.

1. 
   Топографиялық карталар және оның қасиеттері.
   

2. 
   Топографиялық картала номеклатурасы.
   

3. 
   Топографиялық карталар ерекшеліктері.
   

4. 
   Ірі, орта, ұсақ масштабтар.
   

5. 
   Топографиялық карталардың мазмұны және шартты белгілері.
   

6. 
   Мемлекеттік геодезиялық тор пункттері.
   

7. 
   Топографиялық карталардың тікбұрышты торы.
   

8. 
   Жол торабы.
   

9. 
   Гидрография.
   

10. 
    Гипсометриялық шкала.
    

11. 
    Бетейлердің тіктігін анықтау.
    

12. 
    Карта бойынша азимуттарды анықтау.
    

Глоссарий.

10-апта. Бағалау балы -2,0

1. 
   Сағаттық белдеулер
   

2. 
   Бастапқы меридиан
   

3. 
   Шибляк
   

4. 
   Қысың
   

5. 
   Геодезиялық тор
   

6. 
   Тік бұрышты тор
   

7. 
   Магниттік азимут
   

8. 
   Геологиялық жыл санау
   

9. 
   Астереойд
   

10. 
    Гейзер
    

11. 
    Жер орбитасы
    

12. 
    Масштаб
    

13. 
    Метеор
    

14. 
    Муссон
    

15. 
    Метеорология
    

16. 
    План
    

17. 
    Планета
    

18. 
    Полярлық күн
    

19. 
    Тақырыптық карталар
    

20. 
    Экватор
    

21. 
    Экваторлық белдеу
    

Тест.
11-апта. Бағалау балы –2,0
1. Экватор жазықтығы мен жер бетінде берілген нүктелердегі сызықтар арасындағы бұрыш

А. Географиялық ендік

В. Географиялық бойлық

С. координаттар

Д. меридиан

Е. Масштаб

2. Бастапқыда шартты түрде қабылданған, меридиан жазықтығы мен берілген нүктелердегі меридиан жазықтығы арасындағы бұрыш

А. Географиялық бойлық

В. Географиялық ендік

С. географиялық координат

Д. Параллель

Е. Экватор сызығы

3. Солтүстік жартышардағы ендік қалай аталады.

А. Солтүстік

В. Оңтүстік

С. орталық

Д. Батыс

Е. Шығыс
4. Шығыс жарты шарындағы бойлық қалай аталады.

А. Шығыстық

В. Солтүстік

С. батыстық

Д. Орталық

Е. Оңтүстік
5. Батыс жарты шарындағы бойлықтар

А. Батыстық

В. Оңтүстік

С. Шығыстық

Д. Солтүстік

Е. Орталық

6. Картадағы географиялық координат нүктелерін анықтау үшін пайдаланылады

А. Минуттық шкалалар

В. Сандық масштаб

С. географиялық ендік

Д. Меридиан

Е. Параллель

7. Абсцисса осьінің солтүстік бағыты ... болып саналады.

А. Оң

В. Теріс

С. түзу

Д. Қисық

Е. Ирелеу

8. Абсцисса осьінің оңтүстік ... болып саналады

А. Теріс

В. Түзу

С. тура

Д. Оң

Е. Қисық
9. Жер бедерінің биіктігін анықтайтын кртографиялық әдіс.

А. Қабатты бояулар әдісі

В. Нүктелік әдіс

С. Гипсометриялық әдіс

Д. Саналық түс әдісі

Е. Геометриялық әдіс
10. Жер бедерінің мұхиттың тереңдігін анықтайтын картографиялық әдіс

А. Қбатты бояулар әдісі

В. Нүктелік әдісі

С. Аралдық әдіс

Д. Сапалық түс әдісі

Е. Гиносиметриялық әдіс

11. Бірнеше таңдау карталарының негізінде жасалған тақырыптық карта

А. Синтетикалық

В. Бақылау

С. Тетоникалық

Д. Тарихи

Е. Сесимикалық

12.Ұсақ масштабты барлық георафиялық карталар қалай аталады.

А. Шолу карталары

В. Тақырыптық

С. Географиялық

Д. Экономикалық

Е. Физикалық

13. Тақырыпық карталар қандай кі ірі топтарға бөлінеді

А. Физикалық-георафия, әлеуметтік-экономика.

В. Саяси-әкімшілік

С. жалпы георафиялық

Д. Тақырыптық

Е. Гипосиметриялық

14. Халық пен оның алуан түрлі шаруашылық әрекетін сипатталатын тақырыптық карталар

А. Әлеуметтік-экономика

В. Саяси-әкімшілік

С. Әкімшілік

Д. Климаттық

Е. Топырақ

15. Ірі масштабтағы топографиялық картадағы қажетті нүкте орналасқан географиялық меридиан мен тік бұрышты градус торының солтүстік бағыты арасындағы бұрыш

А. Паралельді жақындату

В. Рұмб

С. Бағытты түзету

Д. Магнитті меридиан

Е. Кешенді карта

16. Карта дегеніміз

А. Жазықтықта жер бетінің жан-жақты географиялық кскінді кішірейтілуі

В. Жазықтықтағы нүктелердің қалпын анықтайтын шама

С. Фигуралардың аудандардың тік бұрышты координатын биіктігін анықтау

Д. Экватордағы параллель сызықтар

Е. Мериданға параллель сызықтар

17. План дегеніміз

А. Жердің шғын учаскісін дәлділікпен және тиянақты түрде кішірейтіп кескіндеу

В. Жазықтықтағы нүктелердің қалпын анықтайтын шама

С. Аймақты тең бөлікке бөлінетін сызық

Д. Экваторға параллель сызық

Е. Меридианға параллель сызық

18. Осьтік меридиан

А. Аймақты тең батыс және шығыс бөлікке бөледі

В. Санға қатысты карталардың масштабын белгілеу

С. Ең қысқа меридиан

Д. Картадағы қималар

Е. Жер бетін жазыққа бөлу

19. Қима дегеніміз -

А. Вертикальды жазықтықтағы жергілікті жерді жарып көрсететін чертеж

В. Магнитті меридиандар мен ақиқат бағыттарының арасындағы бұрыш

С. Картадағы әріптік атаулар

Д. Экватордағы параллель сызықтар

Е. Минуттық шкалар

20. Қималы сызықтар бұл -

А. Картадағы қима тұрғызған бағыт

В. Картадағы координаттар

С. Картадағы сандық атаулар

Д. Минуттық шкалалар

Е. Остік меридиан

21. Тектоникалық карта -

А. Бірғана табиғат құбылыстарын сипаттайтын тақырыптық карта

В. Ауа-райы болжамы картасы

С. Ландшафттық карта

Д. Сметерологиялық бақылауларға сүйеніп жасалған карта

Е. Экономикалық карта

22. Синоптикалық карта -

А. Белгілі бір кезеңдегі метерологиялық бағыттарына нәтижелеріне сүйеніп жасалған карта

В. Бірғана табиғат құбылыстарын сипаттайтын карта

С. Минералды ресурстар картасы

Д. Экономикалық карта

Е. Геморфологиялық карта

23. Геморфологиялық карта -

А. Жер гипсометриялық әдіспен жасалып, жер бетінің жалпы ерекшеліктерін сипаттайтын карта

В. Ауа-райы болжамы картасы

С. Біртабиғат құбылыстарынғана

Д. Сипаттайтын карта

Е. Жер бедерінің ерекшеліктерін сипаттайтын карта

24. Тұсбағдар дегеніміз-

А. Колярлық көзмөлшері кескіндеу кезінде манитті азимутты анықтайтын құрал

В. Топографиялық алаңның ортасында бір нүкте тұрып, кескіндеу әдісі

С. Ауа-райын болжау

Д. Жер беті ерекшеліктерін сипаттау

Е. Жер бетін жазықтыққа кескіндеу

25. Мектеп невилері дегеніміз -

А. Биіктік кескіндеу кезінде, бір нүктенің екінші нүктеден биіктік айырмасын анықтайтын құрал

В. Полярық көз мөлшері кескіндеу кезінде магнитты азимутты анықтайтын құрал

С. Ауа-райын болжау

Д. Жер беті ерекшеліктерін сипаттау

Е. Жер бетін жазықтыққа кескіндеу

26. Теодолит дегеніміз -

А. Горизонтальды кескідеу кезінде кескінділетін топографиялық алаңның тік және көлденең бұрыштарын анықтайтын құрал

В. Жер бетін жазықтыққа кескіндеу

С. Бір ғана табиғат құбылысын анықтайды

Д. Жер бадарінің ерекшеліктерін сипаттайды

Е. Топографиялық алаңның ортасында бір нүктеде тұрып кескіндеу

27. Дала циркульі бұл -

А. Көз мөлшерімен барысында нүктелердің арақашықтығын анықтайтын құрал

В. Элипс тәрізді жер бетін жазықтықта кескіндеу әдісі

С. Жер шарының полюстары цилиндердің білігіне сай келетін проекциялар

Д. Полярлық көзмөлшері кескіндеу кезінде көлбеулікті анықтайтын құрал

Е. Картографиялық проекциялар

28. Эккер дегеніміз -

А. Көзмөлшері кескіндеу кезінде көлщденең бұрыштарды анықтайтын құрал

В. Полярық көзмөлшері кескіндеу кезінде көлбеулікті анықтайтын құрал

С. Элипс тәрізді жер бетін жазықтықта кескіндеу әдісі

Д. Көзмөлшермен кесіндеу барысында нүктелердің ара қашықтығын анықтайтын құрал

Е. Картографиялық проэкциялар

Үй жұмысы

12-апта. Бағалау балы –2,0
Тақырыбы: Азимут бойынша жол тауып жүру.

Жоспары:
1.Азимут неше градустың арасында өлшенеді.

2. Азимут бойынша жол табып жүру.

Азимут (арабша ас-сумут – жол) дкп белгілі бір затқа қарай жүргізілген бағыт пен солтүстік бағыттың арасындағы бұрышты айтады. Азимут компастың магнит тілінің солтүстік басынан сағат тілінің айналу бағыты бойынша 0 градустан 360 градусқа-қа дейін еаептелінеді.

Толық шеңбер 360⁰ – тан тұрады. Соған сәйкес компастың циферблаты 360⁰ - қа бөлінген. 0 ⁰ - солтүстік, 90⁰ - шығыс, 180⁰ -

оңтүстік, 270⁰ - батыс бағытқа сәйкес келеді.

Карта бойынша немесе жкр бетіндегі азимутты табу үшін коипасты дәлдәп қойғаннан кейінгі алынған нүктеге қарай жүргізілген бағыт циферблаттың қай градусына тура келетінін байқаймыз.

Қараңғы түнде, қалың тұман, ақ түтек боранда, сандай-ақ орман ішінде немесе тұлдыры жоқ жазық жерде жол тауып жүру қашанда қиын. Мұндай жағдайда алдын ала тағайындалған деректер бойынша бағдарды компаспен белгілейді де, жүрген қашықтықты өлшеп отырады. Бұлай жол тауып жүруді азимут бойынша жүру дейді.

Азимут бойынша жүру үшін қажетті деректер картадан алынады. Мұндағы алға қойылытын шарт – жергілікті жерде қажетті бағытты таба білу, компастың көмегімен сол бағыттан айнымай жүріп отыру, соның нәтежиесінде бнлгіленген жерден тура шығу. Бұл әдісте жол жүруші бір бағдардан екінші бағдарға дейін жетіп отырады. Қажетті деректер қлодан сызып алынған жол сызбанұсқасына белгіленеді. Есеатеп жатпау үшін дағдардың метр есебімен көрсетілген ара қашықтығын қос қадам есебіне айналдырып алған жөн.

Жер бетін планға түсіру үшін тек қана заттардың бір-біріне қай бағытта орналасқанын анықтау жеткіліксіз. Сонымен бірге олардың мөлшерін, бір-біріне ара қашықтығын да білу керек.

Жер бетіндегі қашықтық таспамен, өлшеуіш ашамен және басқа түрлі құралдармен өлшенеді Онша үлкен дәлдік қажет болмаған жағдайда қашықтықты қадаммен де анықтауға болады.

Жасына және бойына қарай адамдардың қадамының ұзындығы біркелкі болмайды. Сондықтан әр адам өз қадамының орташа ұзындығын анықтап алу керек. Ол үшін тегіс жерден 100 м қашықтық өлшеп алынады. Бұл қашықтықты қадамдап 3 рет жүріп өтіп, оның орташа мөлшері шығарылады.

Мысалыға, 100 м жерді жүргенде бірінші рет 154, екінші рет 153, үшіеші рет 155 қадам шықты дейік. 154+153+155=462:3=154 қадам. Ьір қадамның орташа мөлшері 100 м : 154 =0,65 м.

Топсеруен кезінде, алыс жол жүргенде сан көбейіп кетпеу үшін қашықтықты қос қадаммен санау қолайлы. Қадамдау сол аяқан басталады да, есеп оң аяққа келіп отырады. Біраз жаттыққанға дейін сол аяққа және деген сөз сәйкес келіп отырады. Мысалы, “және бір, және екі, және үш, т.с.с.”.

Жер бетінде өлшенген кез-келген қашықтық қағазға әлденеше есе кішірейтілген түрде түсірілгендігі сендергі белгілі.

Жер бетінде өлшенген қашықтықты қағазға түсіргенде қанша рет кішірейтілгендігін көрсететін бөлшек сан масштаб (немісше мас-өлшеу, штаб-таяқ) деп аталады. Масштабтың адамы әрқашанда 1-ге тең, бөлімі кішірейту мөлшеріне сәйкес келеді. Мәселен, 1:10 000 десек, бұл жер бетіндегі қашықтық 10 000 есе кішірейтіліп алынды деген сөз.

Бөлшек санмен көрсетілген масштаб сан масштаб деп аталады. Неғұрлым бөлшектің бөліміндегі сан көбейген сайын, соғұрлым масштаб ұсақ есептеледі. Керісінше бөліміндегі санның мөлшері аз болған сайын, масштаб ірілене береді. Мәселен, 1:10 000 масштабы 1:50 000 масштабқа қарағанда ірі. Планның немесе картаның масштабы сөзбен де жазылады 1:10 000 масштабы сөзбен 1см-да 100м (10 000 см-ді метрге айналдырғанда 100 м) деп крсетеді. Мұны атаулы масшатб дейді.

Планнан немесе картадан қашықты анықтау үшін екі нүктенің аралығын сантиметрмен өлшейді. Масштабтың мөлшерін алынған сантиметр санына көбейтеді.

Бұлай есептеп отыру қорытынды пайдалануда қолайсыздық тудырады. Сондықтан қашықтықты арнайы есептеп жатпай-ақ бірден анықтау үшін сызық масштаб қолданылады. Ол өзара паралель қатар екі сызықтан тұрады. Сызық көлденең сызықшалармен өзара тең кесінділерге бөлінеді. Бұл кесінділердің әрқайсысы атаулы масштабта көрсетілетін санға тең етіп есептеп алынады. Сол жағындағы ең шеткі кесінді онан әрі ұсақ, бір-бірне тең бөліктерге бөлшектенеді. Бұл сызық масштабтың ең кіші бөлігі. Планнан немесе картадан алынған кесіндінің ұзындығын анықтау үшін өлшеуіш церкульдің бір басы сызық масштабтағы тұтас кесіндіні қамтып қойылады да, екінші басы кіші бөліктерге келтіріледі. Сонда нөлден оңға қарай масштабқа сәйкес келетін тұтас сандар, сол жағынан оған қосымша ұсақ мөлшерлі сандар алынады.

Жер бетін картаға түсіру үшін таңдап алынған масштаб әр түрлі. Шағын аумақтардың картасы ірі масштабта жасалады. Ондай карталар күнделікті тұрмыста шаруашылық қажеттерін өтеу мақсатында пайдалынады. Шағын аумақтар план (масштабы 1: 5000, 1:2000, 1:1000 және одан ірі) және топографиялық картада (1:10 000-нан 1:10 000-ға дейін) бейнеленеді.

Бақылау сұрақтары.

1. 
   Бағдарлау дегеніміз.
   
2. 
   Адымның орташа ұзындығын анықтау.
   
3. 
   Жер бетіндегі ендік пен бойлық.
   
4. 
   Белгілі жерделі төбенің биіктігін өлшейтін құрал.
   

Пайдаланатын әдебиеттер:
1. Картография с основами топографии. Учебное пособие для педагогических вузов. Под.редакцией Г.Ю.Грюнберга. М.,1991.

2. Калыбеков. «Геодезия және топография негіздері». Алматы., 1983ж.

3. Южанов В.С. Картография с основами топографии: уч.пос. М., Высш.шк...,2001.

4. Географический атлас для учителей средной школы. М., 1980.

5. Мектепке арналған географиялық атластар/ең соңғы жылы шыққан.

6. Оқу топографиялық карталар масштабы: 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000

Қосымша әдебиеттер.

1. Грюнберг Г.Ю. Картографические понятия в шкоьной географии. М., 1979

2. Грюнберг Г.Ю. Изготовление географических карт в школе М., 1972

3. Берлянт А.М. Теоретические проблемы картографии. М., 1993

4. Берлянт А.М. Картографические методы исследования. М., 1997

5. Берлянт А.М. Геоинформационное картографирование. М., 1997

6. Кошкарев А.В. Тикунов В.С. Геоинформатика. М.,1993

7. Малахов И.В. Элементы картографии в средней школе. М., 1991

8. Салищев К.А. Картоведение. М.,1976

9. Справочник по картографии. М., 1988

10. Атлас «Земля-планета людей. Взгляд из космоса» М., 1997

11. Атлас «Природная среда и естественные ресурсы мира». М., 1997

12. Атлас Казахстана. Т.1,2. М., 1982-1985
Лабораториялық сабаққа қолданылатын оқулықтар:

3. 
   Гедымин А.В.Грюнберг Г.Ю., Малых М.И.
   
4. 
   Практикум по картографии с основами топографии. М.,1981
   

4. 
   Лапкина Н.А. Практические работы по топографии и картаографии. М., 1971
   

Коллоквиум
13- апта. Бағалау балы- 2,0
Тақырыбы: Фотосхема, фотоплан, фотокарта.

1. 
   Ғарыштық түсірім түрлері мен өзіндік сипаттары.
   

2. 
   Ғарыштық түсірімдердің бейнелік әдістері
   

3. 
   Космостық түсірім.оның қолдануы.
   

4. 
   Жерді зерттеуде қолданылатын тәжірибе.
   

5. 
   Картография пәні және өзге пәндермен байланысы.
   

6. 
   Картография туралы. Карта белгілі бір аумақ пішіні.
   

7. 
   Карта элементтері. Карта білім және ақпарат құралы.
   

8. 
   Шартты белгілер.
   

9. 
   Жергілікті жердің планы.
   

10. 
    Планның және картаның шартты белгілері.
    

11. 
    Абсалюттік және салыстырмалы биіктіктер.
    

12. 
    Тұрған жердің бағытын анықтау.
    

13. 
    Азимут бойынша жол табу.
    

14. 
    Қашықтықты қағаз бетіне белгілеу.
    

15. 
    Географиялық глобус жер шарының кішірейтірілген пішіні.
    

16. 
    Глобустың көмегімен шешілетін мәселелер .
    

17. 
    Бұрмаланудың түрлері.
    

18. 
    Картографиялық тор.Конустық проекция.
    

19. 
    Карталардың жіктемесі.
    

20. 
    Картографиялық жалпыландырудың болмысы.
    

Картамен жұмыс
14-апта. Бағалау балы –3,0
Тақырыбы: Горизонталь сызықтары.

1. 
   Биіктіктері бірдей сызықтар.
   

2. 
   Төбенің биіктігін өлшеу.
   

3. 
   Берг штрих сызықтар.
   

4. 
   Деңгейлегішті пайдалану.
   

5. 
   Жер бетіндегі абсолюттік биіктік.
   

6. 
   Теңіз деңгейінің биіктіктері.
   

7. 
   Салыстырмалы биіктіктер.
   

8. 
   Абсолюттік биіктіктердің айырмашылықтарын сипаттау.
   

Тест тапсырмасы.

15 - апта

1. Фигуралардың аудандарын тікбұрышты координат биіктігімен анықтау.

А. Аналитикалық

В. Механикалық

С. гипсометриялық

Д. Геометриялық

Е. Нүктелік

2. Бір ғана табиғат құбылыстарын сипаттайтын тақырыптық карта.

А. Тектоникалық карта

В. Климаттық карта

С. ландшафтық карта

Д. Физикалық карта

Е. Экономикалық карта

3. Белгілі бір кезеңдегі метеорологиялық бақылауларына нәтижелеріне сүйеніп жасалған карталар.

А. Синоптикалық

В. Климат

С. топырақ

Д. Тектоникалық

Е. Гипсометриялық

4. Жер гипсометриялық әдіспен жасалып, жер бедерінің жалпы ерекшеліктерін сипаттайтын карталар.

А. Геоморфологиялық

В. Тектоникалық

С. физикалық

Д. Экономикалық

Е. Геологиялық

5. Полярлық көзмөлшері кескіндеу кезінде магниттік азимутты анықтайтын құрал?

А. Тұсбағдар, буссол

В. Гониометр

С. шеңберлі эклимиттер

Д. Теодолит нивелер

Е. Дала циркулі

6. Топографиялық алаңның ортасында бір нүктеде тұрып, кескіндеу әдісі.

А. Померлік кескіндеу

В. Бағыттық кескіндеу

С. биіктік кескіндеу

Д. Теродолиттік кескіндеу

Е. Нивелер

7. Полярлық көз мөлшері кескіндеу кезінде көлбеулікті анықтайтын құрал.

А. Шеңбер эклиметр

В. Тұсбағдар

С. дала циркульі

Д. Рулетка

Е. Нивелир

8. Биіктікті кескіндеу кезінде бір нүктенің екінші нүктеден биіктік айырмасын анықтайтын құрал.

А. Мектеп нивелир

В. Дала циркульі

С. эккер

Д. Буссоль

Е. Теодолит

9. Горизонтальды кескіндеу кезінде кескінделетін топографиялық алаңның тік және көлденең бұрыштарын анықтайтын құрал.

А. Теодолит

В. Нивелир

С. буссоль

Д. Эккер

Е. Рулетка

10. Көзмөлшермен кескіндеу бұрысында нүктелердің ара қашықтығын анықтайтын құрал.

А. Дала циркульі

В. Нивелир

С. тұсбағдар

Д. Теодолит

Е. Рулетка

11. Көзмөлшері кескіндеу кезінде көлденең бұрыштарды анықтайтын құрал.

А. Эккер

В. Нивелир

С. тұсбағдар

Д. Теодолит

Е. Рулетка

12. Элипс тәрізді жер бетін жазықтыққа кескіндеу әдісі.

А. Картографиялық проэкциялар

В. Масштаб

С. градус торлары

Д. Бұрмалану

Е. Көлбеу

13. Жер бетінің полюстары циллиндрдің білігіне сай келетін проекциялар.

А. Қалыпта циллиндрлі

В. Көлденең циллиндрлі

С. көлбеу циллиндрлі

Д. Азимутты

Е. Бұрмалану

14. Қосалқы геометриялық жазықтықтың жер бетінің кез-келген нүктелері мен жанасатын проэкциялар.

А. Көлбеу

В. Көлденең

С. қалыпты

Д. Конусты

Е. Ромб
15. Африканың картасы қандай проэкциямен құралған.

А. Экваторлық азимутта

В. Көлбеу конуста

С. көлбеу азимутта

Д. Көлденең циллиндрлі

Е. Циллиндрлі қалыпты
16. Антарктиданың картасы қандай проэкциямен жасалған.

А. Полярлық азимутты

В. Қалыпты конусты

С. көлбеу конусты

Д. Көлбеу азимутты

Е. Көлденең циллиндрлі

17. Дүние жүзінің қандай циллиндрлі проэкциялармен жасалған.

А. Жасалған циллиндрлі

В. Көлденең циллиндрлі

С. Қалыпты циллиндрлі

Д. Полярлық азимутты

Е. Экваторлық азимутта

18. географиялық картадан қамтылатын нысандармен құбылыстардың санын азайту арқылы ...

А. Сандық жинақтау

В. Саналық жинақтау

С. Қамтылатын нысандарды жинақтау

Д. Сандық сипатын жинақтау

Е. Саналық сипатын жинақтау

19. Құбылыстар мен нысандандандыру сапалық сипатын іріктеу.

А. Сапалық жинақтау

В. Сандық жинақтау

С. Картаның мазмұны

Д. Әріптік жинақтау

Е. Қалыпты жинақтау

20. Жер бедерінің биіктігін анықтайтын кртографиялық әдіс.

А. Қабатты бояулар әдісі

В. Нүктелік әдіс

С. Гипсометриялық әдіс

Д. Саналық түс әдісі

Е. Геометриялық әдіс

21. Жер бедерінің мұхиттың тереңдігін анықтайтын картографиялық әдіс.

А. Қбатты бояулар әдісі

В. Нүктелік әдісі

С. Аралдық әдіс

Д. Сапалық түс әдісі

Е. Гиносиметриялық әдіс

22. Бірнеше таңдау карталарының негізінде жасалған тақырыптық карта.

А. Синтетикалық

В. Бақылау

С. Тетоникалық

Д. Тарихи

Е. Сесимикалық

23.Ұсақ масштабты барлық георафиялық карталар қалай аталады.

А. Шолу карталары

В. Тақырыптық

С. Географиялық

Д. Экономикалық

Е. Физикалық

24. Тақырыпық карталар қандай кі ірі топтарға бөлінеді.

А. Физикалық-георафия, әлеуметтік-экономика.

В. Саяси-әкімшілік

С. жалпы георафиялық

Д. Тақырыптық

Е. Гипосиметриялық

25. Халық пен оның алуан түрлі шаруашылық әрекетін сипатталатын тақырыптық карталар.

А. Әлеуметтік-экономика

В. Саяси-әкімшілік

С. Әкімшілік

Д. Климаттық

Е. Топырақ

26. Ірі масштабтағы топографиялық картадағы қажетті нүкте орналасқан географиялық меридиан мен тік бұрышты градус торының солтүстік бағыты арасындағы бұрыш.

А. Паралельді жақындату

В. Рұмб

С. Бағытты түзету

Д. Магнитті меридиан

Е. Кешенді карта

27. Координаттар дегеніміз -

А. Жазқтықтағы нүктелердің қалпын анықтайтын шама

В. Жердің кішірейтілген үлгісі

С. Ең ұзын параллель

Д. Осьтік меридиан

Е. Санға қатысты картаның масштабы

28.Минуттық шкалалар-

А. Картадағы геграфиялық координат нүктелерін анықтау үшін пайдаланады.

В. Батыс жарты шардағы бойлықтар.

С. Санғ қатысты картаның масштабы.

Д. Абсцисса өсінің солтүстік бағыты.

Е. Экваторға параллель сызықтар.

29. Шақырымды торлар-

А. Тікбұрышты координат торы.

В. Параллельдер.

С. Көлденең сызықтар.

Д. Меридиандар.

Е. Координаттар.

30. Горизонтальдар-

А. Экваторға параллель сызықтар

В. Шақырымды торлар

С. Минуттық шкалалар

Д. Ең ұзын параллель

Е. Жердің кішірейтілген үлгісі

31.Вертикальдар-

А. Меридианға параллель сызықтар

В. Минуттық шкалалар

С. Ең кіші параллель

Д. Шақырымды торлар

Е. Ең ұзын параллель

32. Магнитті бұрылу дегеніміз-

А. Магнитті меридиандар мен ақиқат бағыттарын арасындағы бұрыш

В.Картадағы қима тұрғызға бағыт

С. Минуттық шкалалар

Д. Меридианға параллель сызық

Е. Санға қатысты картаның масшатбы

33. Тұсбағдар дегеніміз-

А. Колярлық көзмөлшері кескіндеу кезінде манитті азимутты анықтайтын құрал

В. Топографиялық алаңның ортасында бір нүкте тұрып, кескіндеу әдісі

С. Ауа-райын болжау

Д. Жер беті ерекшеліктерін сипаттау

Е. Жер бетін жазықтыққа кескіндеу

34. Мектеп невилері дегеніміз -

А. Биіктік кескіндеу кезінде, бір нүктенің екінші нүктеден биіктік айырмасын анықтайтын құрал

В. Полярық көз мөлшері кескіндеу кезінде магнитты азимутты анықтайтын құрал

С. Ауа-райын болжау

Д. Жер беті ерекшеліктерін сипаттау

Е. Жер бетін жазықтыққа кескіндеу

35. Теодолит дегеніміз -

А. Горизонтальды кескідеу кезінде кескінділетін топографиялық алаңның тік және көлденең бұрыштарын анықтайтын құрал

В. Жер бетін жазықтыққа кескіндеу

С. Бір ғана табиғат құбылысын анықтайды

Д. Жер бадарінің ерекшеліктерін сипаттайды

Е. Топографиялық алаңның ортасында бір нүктеде тұрып кескіндеу

36. Дала циркульі бұл -

А. Көз мөлшерімен барысында нүктелердің арақашықтығын анықтайтын құрал

В. Элипс тәрізді жер бетін жазықтықта кескіндеу әдісі

С. Жер шарының полюстары цилиндердің білігіне сай келетін проекциялар

Д. Полярлық көзмөлшері кескіндеу кезінде көлбеулікті анықтайтын құрал

Е. Картографиялық проекциялар

37. Эккер дегеніміз -

А. Көзмөлшері кескіндеу кезінде көлщденең бұрыштарды анықтайтын құрал

В. Полярық көзмөлшері кескіндеу кезінде көлбеулікті анықтайтын құрал

С. Элипс тәрізді жер бетін жазықтықта кескіндеу әдісі

Д. Көзмөлшермен кесіндеу барысында нүктелердің ара қашықтығын анықтайтын құрал

Е. Картографиялық проэкциялар

38. Карторгафиялық проэкциялар -

А. Элипс тәрізді жер бетін жазықтықта кескіндеу

В. Жер шарының полюстары цилиндрдің білігіне сай келетін проекциялар

С. Көзмөлшері кескіндеу кезінде көлденең бұрыштарды анықтайтын құрал

Д. Топографиялық алаңның ортасында бір нүктеде тұрып кескіндеу әдісі

Е. Теродолиттік кескіндеу

39. Көлбеу дегеніміз

А. Қосалқы геометриялық жазықтықтың жер бетінің кез-келген нүктелерімен жанасатын проэкциялар

В. Жершарының полюстары цилиндірдің білігіне сай келетін проэкциялар

С. Жер бетін жазықтыққа кескіндеу

Д. Картографиялық проекциялар

Е. Шеңберлі эклиметр

40. Сапалық жинақтау бұл -

А. Құбылыстар мен нысандардың сапалық сипатын іріктеу

В. Жер бедерінің биіктігін анықтайтын әдіс

С. Жер бдерінің тереңдігін анықтайтын әдіс

Д. Картадағы құбылыстардың санын азайту

Е. Карторграфиялықпроекциялар

41. Қабатты бояулар әдісі -

А. Жер бедерінің биіктігін анықтайтын картографиялық әдіс

В. Құбылыстар мен нысандардың сапалық сиаптын іріктеу

С. Гипсометриялық әдіс

Д. Әріпті жинақтау

Е. Сандық сипатын жинақтау

42. Синетикалық карта -

А. Бірнеше талдау карталарының негізінде жасалған карта

В. Ұсақ масштабты карталар

С. Тарихи карта

Д. Халық-шаруашылығы картасы

Е. Ауа-райы болжамы картасы

43. Шолу карталар деп -

А. Ұсақ масштабты барлық карталарды айтады

В. Гипсометриялық карталарды айтады

С. Саяси-әкімшілік картаны айтады

Д. Экономикалық картаны айтады

Е. Сейсмикалық картаны айтады

44. Тақырыптық карталар қанша топқа бөлінеді.

А. 2

В.3

С. 4

Д. 5

Е. 7
45. Әлеуметтік-экономиклық карта.

А. Халқ пен оның шаруашылық әреетін сипаттайтын карта

В. Ұсақ масштабты карта

С. Бірнеше талдау карталарының негізінде жасалған карта

Д. Ауа – райы болжамы картасы

Е. Тарихи карта
46. Төменде көрсетілген құралдардың қайсыларын пайдаланып қжетті аумақтың ауданын анықтайды?

А. Тұсбағдар невилер

В. Транспоррты теодолит

С. Буссоль, эксиметр

Д. Курвиметр, жаднама
47. Төменді түсіндірмелі масштабты пайдаланып нені анықтауға болады.

А. Орман ағаштарының диаметрі мен биіктігін

В. Өзен суының орташа шығынын

С. Жолдың енін

48. Өзеннің бастауыш сағасына дейінгі жүргізілетін түзу сызықпен өзеннің ұзындығының бір-бірімен қатынасы .

А. Өзеннің суының шығыны

В. Өзеннің құламасы

С. Өзеннің иректілігінің коэфиценті

Д. Өзеннің еңістігі
49. Төмендегі түсіндірмелі шартты белгі арқылы нені анықтаймыз.

А. Горизонталь арқылы қима биіктікті

В. Нүктенің абсалют биіктігін

С. Екі нүктенің ара қашықтығын

Д. Екі нүктенің ара қашықтығын
50. Төменде түсіндірмелі шартты белгіні пайдаланып нені анықтауға болады.

А. Төбенің биіктігін

В. Көлдің тереңдігін

С. Батпақтың тереңдігін

Д. Ағаштың биіктігін
51. Ірі масштабты карталарды жеке беттерге бөлу

жүйесі

А. Жүйелеу

В. Номенклатура

С. Қатар

Д. Калонна
52.Градус пен клюгердің көлденең цилиндірлі проэкциясымн жасалған ірі масштабты карталардың бойлық бойымен 6⁰ зонаға бөлінудің мақсаты.

А Азимутты анықтау

В. Географиялық координатты анықтау

С. Тік бұрышты координатты анықтау

Д. Дирекциондық бұрышты анықтау

Е.Бұрмалануды азайту

53. Өсімдіктердің жеке топтарның таралған аймаған сипаттайтын карта.

А. Табиғат зоналарының

В. Өсімдіктер

С. Флоралық

Д. Топырақ

Е. Климат

жүктеу/скачать 0,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: