Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы

Қоғамдық өндіріс және оның
құрылымы
Алибекова Арайлым (ССиМ 22-11)

Адамзаттың және қоғамның үстемелі дамуының материалдық
негізі – ол өндіріс. Қоғамдық өнімнің төрт сатыдағы қозғалысы
қоғамдық өндірісті құрайды.
Өндіріс – материалдық игіліктерді пайдалы өнімді өндіру процесі.
1
2
3
4
Бөлу - әрбір адамныңөндірілген өнімділігі үлесін анықтау.
Айырбас – белгілі бір өнімді басқа өнімге айырбастау процесі.
Тұтыну - өндірілген өнімді қажеттілікті қанағаттандыру үшін пайдалану.

ӨНДІРІС - БҰЛ ҚОҒАМ ДАМУЫНА ҚАЖЕТ МАТЕРИАЛДЫҚ ИГІЛІКТЕР МЕН
ҚЫЗМЕТТЕР ЖАСАУ МАҚСАТЫМЕН ТАБИҒАТ ЗАТТАРЫНА АДАМНЫҢ ЫҚПАЛ
ЕТУ ПРОЦЕСІ. БҰЛ ПРОЦЕСТІҢ ДАМУЫ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ҚАМТИДЫ ЖАБАЙЫ
ӨНІМДЕР ӨНДІРУДЕН ӨТЕ КҮРДЕЛІ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР, ӨЗГЕРІСТЕРГЕ
ИКЕМДІ КЕШЕНДЕР, ЕСЕПТЕУ МАШИНАЛАР ӨНДІРІСІНЕ ДАЙЫН. ӨНДІРІС
ПРОЦЕСІНДЕ ИГІЛІКТЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕР ЖАСАУ ТӘСІЛДЕРІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
ӨЗГЕРІП ҚОЙМАЙДЫ, ОСЫМЕН БІРГЕ АДАМНЫҢ ӨЗІНІҢ ӨНЕГЕЛІЛІГІ ДАМЫП
ЖЕТІЛЕ ТҮСЕДІ.
ҚАНДАЙ ЖҮЙЕДЕ БОЛМАСЫН ӨНДІРІС ҚОҒАМЫНЫҢ ТАБИҒАТПЕН ҚАТЫНАСЫ,
БАЙЛАНЫСЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОСЫ ҚАТЫНАСТАР ӨНДІРІСТІК РЕСУРСТАР
АРҚЫЛЫ БІЛІНЕДІ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯДА «РЕСУРС» ДЕГЕН ТҮСІНІК
ӨНДІРІСТІҢ ӘР ТҮРЛІ ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢ ЖИЫНТЫҒЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ, БҰЛАР
МАТЕРИАЛДЫҚ ЖӘНЕ РУХАНИ ИГІЛІКТЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕР ЖАСАУҒА
ҚОЛДАНУЫ МҮМКІН. ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР: ТАБИҒИ РЕСУРСТАР ЖӘНЕ
МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРҒА БӨЛІНЕДІ.

Материалдық ресурстар - дегеніміз өздері өндірістің (еңбек құралдары және
заттары) нәтижесі болып табылатын, құрал – жабдықтардың барлығы жатады.
Қоғамның қандайында болмасын табиғи, материалдық және еңбек ресурстары
тән және қажет болып табылады. Нарық экономикасында бұлардың қатарына
қаржы ресурстары қосылады. Осыған адамның өндіргіш күштерін бағыттау
қажет.
Табиғи ресурстар – дегеніміз бұлар адамның өмір сүруінің табиғаттық
шарттарының жиынтығының бөлшегі, өндіріс процесінде қолдануға
болатын қоршаған ортаның өте маңызды компоненттері. Мысалы, күн
қуаты, су ресурстары, пайдалы қазбалар.

ӨНДІРІС ПРОЦЕСІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕМЕСЕ
ӨНДІРІСТІК ҚАТЫНАСТАР ҚАЛЫПТАСАДЫ. ӨНДІРГІШ
КҮШТЕР ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК ҚАТЫНАСТАР ТҰРАҚТЫ
ДИНАМИКАДА БОЛАДЫ, АДАМДАР ӨЗДЕРІНІҢ ӨНДІРГІШ
КҮШТЕРІН ӨЗГЕРТІП ОТЫРАДЫ, ӨЗДЕРІНЕ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ, ЖАҢА МАТЕРИАЛДЫ ЖӘНЕ Т.Б.
ҚЫЗМЕТ ЕТТІРЕДІ. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҚАТЫНАСАТАР ӘР
ТҮРЛІ ЗАМАНДАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІН КӨРСЕТЕДІ.
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЗАТТАР ФОРМАСЫН НЕМЕСЕ
ҚЫЗМЕТТЕР ТҮРІН АЛАТЫН, ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ
БІЛІМДЕРДІ ЖАСАУМЕН, ҚОЛДАНУМЕН ЖӘНЕ ОЛАРҒА
МАТЕРИАЛДЫҚ БЕЙНЕ БЕРУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ,
ӨНДІРІСТІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚҰРАДЫ. ТЕХНИКА,
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ОСЫЛАРДЫҢ НЕГІЗІНДЕ
ҚАЛЫПТАСАТЫН ҚАТЫНАСТАР, ҚОҒАМЫНЫҢ ЖӘНЕ
ЭКОНОМИКАНЫҢ ДАМУ ДӘРЕЖЕСІНІҢ ИНДИКАТОРЫ
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ИГІЛІКТЕРДІ ДАЙЫНДАУҒА
ҚАТЫНАСАТЫН ФАКТОРЛАРДЫ АНЫҚТАП БІЛУ МАҢЫЗДЫ
МӘСЕЛЕ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.

Экономикалық теорияда өндірістің мүмкіндігі мен нәтижелілігіне шешуші
әсер ететін ерекше маңызды элемент, немесе объекті, өндіріс факторлары деп
атайды. Өнім өндіруде пайдаланылатын осындай факторлар өте көп болды.
Және әр жекелеген өнімді өндіруге икемделген өзіндік факторлар болады.
Өндіріс құралдары екі бөлшектен құралады:
Еңбек заттары – ол адамның еңбегіне бағытталған зат.
1
2
Еңбек құралдары – ол адамның еңбек затына ықпалын жүргізетін құрал.

ТҰТЫНУ ТАУАРЛАРЫН ЖАСАУ ҮШІН ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИГІЛІКТЕР НЕМЕСЕ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚОРЛАР ҚАЖЕТ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР 
– 
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ИГІЛІКТЕРДІ ӨНДІРУ ҮШІН ПАЙДАЛАНЫЛАТЫН ЭЛЕМЕНТТЕР, БҰНДА ӨНДІРІС ФАКТОРЫ
ТАБИҒАТТАН ПАЙДА БОЛАДЫ ЖӘНЕ ОНЫ АДАМ ӨНДІРЕДІ. ӨНДІРІС РЕСУРСТАРЫ БҰЛ
ШАРУАШЫЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӨНДІРІСТІҢ ӘРТҮРЛІ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ
ЖИЫНТЫҒЫ. РЕСУРСТАРҒА ЖАТАТЫНДАР: ТАБИҒИ РЕСУРСТАР, АДАМ РЕСУРСТАРЫ,
ҚАРЖЫЛЫҚ, АҚПАРАТТЫҚ ЖӘНЕ Т.Б. ОСЫ ЗАМАНДАҒЫ ИНДУСТРИАЛДЫҚ НАРЫҚТЫҚ
ЭКОНОМИКА АҚПАРАТ РЕСУРСТАРСЫЗ БОЛМАЙДЫ, БҰЛАР ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ
РЕВОЛЮЦИЯ КЕЗЕҢІНДЕ ӨТЕ МАҢЫЗДЫ РӨЛ АТҚАРАДЫ.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ӨНДІРІС ФАКТОРЛАРЫ РЕТІНДЕ АҚПАРАТ ҮЛКЕН РӨЛЬ АТҚАРАДЫ.
АҚПАРАТ БҰЛ САҚТАУ ӨНДЕУ ЖӘНЕ ЖЕТКІЗУ ОБЪЕКТІСІ БОЛЫП ТАБЫЛАТЫН
МӘЛІМЕТТЕР. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРҒЫДАН АЛҒАНДА АҚПАРАТ БҰЛ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ПРОЦЕСКЕ ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ БАҒА, ТАУАРМЕН ҚЫЗМЕТ ТУРАЛЫ ТОЛЫҚ
МАҒҰМЫЛАТТАРДЫҢ БОЛУЫ. ЭКОНОМИКАДА АҚПАРАТ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІ
ТАЛДАП, ДҰРЫС БОЛЖАМДАР ЖАСАУҒА МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. БАРЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
РЕСУРСТАРҒА БІР ҒАНА ҚАСИЕТ ТӘН-ОЛ ШЕКТЕЛГЕНДІК. АДАМДАРДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ
ШЕКСІЗ, ӘРІ ҮНЕМІ ӨСІП ОТЫРАДЫ, АЛ РЕСУРСТАР ШЕКТЕЛГЕН. БАРЛЫҚ
ҚАЖЕТТІЛІКТЕРДІ ТОЛЫҚТАЙ ҚАНАҒАТТАНДЫРУҒА ҚОҒАМНЫҢ МҮМКІНДІГІ ЖОҚ.
СОНДЫҚТАН ҚОҒАМ АЛДЫНДА ТҰРҒАН ПРОБЛЕМА НЕ ӨНДІРУ КЕРЕК, ҚАЛАЙ ӨНДІРУ
КЕРЕК, ҚАНДАЙ КӨЛЕМДЕ ӨНДІРУ КЕРЕК.