«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

соңына тырма тіркейді. Кҥздік бидайды себер алдында тҧқым сіңірілетін 
тереңдікке қопсыту жҥргізеді. Кҥздік бидай отамалы дақылдардан кейін 
себілетін болса жерді тереңге аудара жыртудың қажеті жоқ. Сыдыра 
жыртқыштармен, не қопсытқышпен топырақты тҧқым сіңіретін тереңдікке 2 
рет ӛңдеп себеді. 
Тұқымды дайындау және себу. 
Себуге тек ӛте сапалы бірінші класты 
тҧқым қолданылады. Қаракҥйе, тамыршірігі ауруларымен кҥресу ҥшін бір 
тонна тҧқымға фундозолдың 2-3 кг, нитонакстың - 2,5-3 кг, диниденд -3% к.с. - 
2,0-3,0 кг, дерозал-50% - 2,0-2,5 кг, раксил-2% -1,5 кг, суми-8% - 1,5-2,0 кг, 
фенорам супер 70%-1,5-2,0 кг мӛлшерде аталған препараттардың бірін 
қолданады. 
Кҥздік бидайдың жақсы қыстап шығуына оның себілу мерзімі қатты әсер 
етеді. Кҥздік бидай тҧрақты суық тҥсерден 50-60 кҥн бҧрын себілуі тиіс, сонда 
ғана ол суық тҥскенге дейін тҥптену сатысына жетіп ҥлгереді. 
Себілудің ең оңтайлы мерзімі Алматы, Жамбыл облыстары ҥшін - 
қыркҥйек айының екінші онкҥндігі, ал Оңтҥстік Қазақстан облысы ҥшін - қазан 
айының бірінші онкҥндігі болып есептелінеді. 
Кҥздік бидайды әр тҥрлі тәсілдермен себуге болады: жай қатарлы әдіспен 
(қатараралығы 15 см), тар қатармен (қатараралығы - 7,5 см) және тоғыспалы 
әдіспен. Дақылды жай қатармен себу, ылғалы тапшы аймақтарда жақсы нәтиже 
береді. Жауын-шашын мол тҥсетін аймақтарда, суармалы жерлерде тар 
қатармен сепкен жӛн. Тар қатармен себу ҥшін топырақты жақсылап ӛңдеу 
керек. Топырақ дҧрыс ӛңделмесе, тҧқым қажетті тереңдікке сіңірілмейді. Оның 
ӛзі тҧқымның ӛнуіне, бидайдың қыстан аман шығуына кері әсерін тигізеді. 
Себілетін тҧқым мӛлшері жауын-шашынның мӛлшеріне және топырақ 
ылғалына байланысты ӛзгеріп отырады. Тар қатармен немесе тоғыспалы 
әдіспен сепкен кезде тҧқым себу мӛлшері 10-15% кӛбейтіледі. 
Әр гектарға себілетін тҧқым мӛлшері тәлімі жерде 4,0-5,0 млн., ал 
суармалы жерлерде 5,5-6,0 млн. дана ӛнгіш тҧқым болуы тиіс. Тҧқым 
сіңірілетін тереңдік топырақтың гранулометриялық қҧрамына қарай 5-7 см 
аралығында ӛзгеріп отырады. Қҧрамында саз балшығы кӛп ауыр топыраққа 
тҧқым 4-5 см тереңдікке, қҧмдауыт жеңіл топыраққа 7-8 см тереңдікке 
сіңіріледі. 
Дақылды күтіп-баптау және жинау. 
Республиканың оңтҥстік және 
оңтҥстік-шығыс аймақтарында тамыз-қыркҥйек айларында жауын-шашын ӛте 
аз жауады. Сондықтан, кҥздік бидай себілгеннен кейін тҧқым мен топырақ 
жанасу ҥшін танап катоктармен нығыздалады. 
Кӛктемде кҥздік бидай егілген танаптар тырмаланады. Тырмалауды 
дақыл себілген бағытқа кесе-кӛлденең жҥргізеді. Осы тырмалаудан кейін 
топырақтың беті қопсып, ылғалдың булануы кҥрт азаяды, топырақ бетіндегі 
қабыршақ жойылады, ақ жіпше сатысындағы арамшӛптер жойылады. 
Тат және ақ ҧнтақ ауруларынан кҥздік бидайды сақтау ҥшін ӛсімдіктің 
тҥптену-гҥлдену сатыларында байлетон (25% ҧнтақ), фундазол (50% езілген 
ҧнтақ) пестицидтері әр гектарға 0,5-3,0 кг мӛлшерінде беріледі. 

Өнімді жинау. 
Кҥздік бидай
Республиканың оңтҥстік және оңтҥстік-шығысында бҧл дақыл жаздың 
ортасында - шілде айында толық пісіп ҥлгереді. Сондықтан, кҥздік бидайды 
комбайнмен тікелей шауып бастырады. Ал, егер кҥздік бидай себілген танапта 
арамшӛптер кӛп болса, онда даңылды екі сатылы әдіспен жинайды. Алдымен, 
дәннің қамырлану сатысында астық шабылып дестеге тҥсіріледі, содан 4-5 кҥн 
ӛткен соң дестедегі астық жиналып, бастырылады. 
Алгы дақыл. 
Жаздық бидайдың ӛнімділігіне, оның дәнінің сапасына алғы 
дақылдардың тигізетін әсері зор. Кӛптеген ғылыми-зерттеу мекемелерінің 
зерттеулері мен озық шаруашылықтардың тәжірибелерінің нәтижелеріне 
қарағанда, таза және ықтырма сҥрі жерлер, сҥрлемдік жҥгері, бір жылдық 
шӛптер қоспалары, картоп, кӛп жылдық шӛптер жаздық бидай ҥшін қолайлы 
алғы дақылдар болып саналады. 
Қазақстанда жаздық бидай егісі негізінен солтҥстік облыстарда 
орналасқан. Аталған аймақтарда алғы егіс ретінде таза және ықтырма сҥрі 
жерлердің алатын орны ерекше. Бҥл ӛңірлерде жауын-шашынның жылдық 
мӛлшері аз. Сондықтан, мҥнда ылғал жинау басты мәселе. Ал, сҥрі жерлерде 
басқа алғы дақылдарға қарағанда ылғал мол жиналады. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: