Омарқожаұлы Н. Шуркин А. И. Мал шаруашылығы негіздері
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Мал шаруашылығы негіздері by Омарқожаұлы Н., Шуркин А.И. (z-lib.org)
| Мал тұқымын топтастыру
. Әр түрлі мал тұқымында дене бітімі, салмағы, тӛлділігі, мінез-құлқы және ӛнім беру деңгейі жӛнінен біршама айырмашылық болады. Оларды жіктеп топтастыруды келесі жолдармен жүргізеді: 1) Жағрапиялық топтастыру бойынша – ойпаттық (голландық, холмогор, ярослав, шортгорн, қара-ала, т. б.), таулық (шведтік, симменталдық, т.б.), далалық (украиндық; қырдың қызыл, т. б.) топтарына бӛледі; 2) Зоологиялық топтастыру бойынша - малды басының құрылысы (тар маңдайлы, маңдайлы, қысқа басты ірі қара малы), құйрықтылығы (ұзын құйрықты, құйрықты қойлар), құлағы мен басының сыртқы пішіміне (шошқада) қарап бӛледі; 3) Тұқымның жақсартылып, жетілу деңгейімен топтастыру бойынша - қарапайым, зауыттық және тұқым аралық топтарына бӛледі. Қарапайым топқа тұқым даму кезінде қалыптасқан, әбден жерсінген, жергілікті ауа райына тӛзімді, мықты, бірақ ӛнімділігі аз моңғол, якут (саха), жәбе жылқысы, қалмақ, сібір, қырғыз, кавказ сиыры, қылшық жүнді (құйрықты) қой тұқымдары жатады. Зауыттық тұқым қолдан сұрыптау, күтіп-бағу және азықтандыру нәтижесінде пайда болған орлов және орыстың желіс жылқысы, владимир ауыр жүк тартатын жылқысы, қара-ала, шветтік, симменталдық, герофорт және шортгорн, қазақтың ақ бас сиыры, әулиекӛл, әулиеата секілді мүйізді ірі қара мал, аскаий, кавказдық, қазақтың биязы жүнді, қазақтың архармериносы секілді қой, ірі және украиндық ақ, жетісулық қара шұбар секілді шошқа тұқымдары жатады. 40 Аралық тұқым түрі қарапайым тұқымды асылдандыру барысында пайда болған қазақ және кабардин жылқысы, юрин және истебе сиыры, сокол қойы мен молдаван шошқасын жатқызуға болады. Негізгі ӛніміне қарай мүйізді ірі қара малды - сүт және ет, қойды - жүн, ет, елтірі, тондық тері және сүт, шошқаны - ет және май, жылқыны - ет, сүт және кӛлік күші, спорт, түйені - ет, сүт және кӛлік күші бағытындағы тұқымдарға бӛледі. Негізгі ӛнімімен қоса ӛндірілетін қосалқы ӛнімі бойынша: а) мүйізді ірі қара малдың жылына басына 4-5 мың кг сауылатын сүтті (қара-ала, ярослав, қырдың қызыл сиыры), етті (қалмақ, қазақтың ақ бас сиыры, әулиекӛл, галловей, абердин-ангусс, санта-гертруда, шароле) және аралас (комбинированные) ӛнімді (симментал, швид, алатау) тұқымын: б) қойдың биязы жүнді (асканиялық, кавказдық, оңтүстік қазақ биязы жүнді, қазақтың биязы жүнді т.б.), ұяң жүнді (цигайлық, горкийлық), тондық (роман, құлындылық), елтірілік (қаракӛл), етті-майлы (гиссарлық, сараджылық, еділбай қойы), етті-жүнді-сүтті (Карабах, тушин, осетин), жүнді-сүтті (волшандық, черкасстык т.б.) тұқымын; в) жылқының мініс (таза ағылшын, араб, буденный, т.б.), желіс (орлов, американ, орыс), ауыр жүк таситын (Владимир, першерон, т.б.) және спорттық тұқымын ажыратады. Малдың тұқымын асылдандыру жұмысы оның ӛнімділігін арттырып, ӛнім сапасын жақсартуға бағытталған. Малдың тұқымдық қасиеті мен ӛнімділігі алдымен олардың тұқым қуалаушылық (ұрығымен берілушілік) қасиеті, яғни генотипімен байланысты. Малдың генотипін жақсартуды селекциялау, яғни сұрыптап ӛсіру арқылы іске асырады. Асылдандыру ісін малдың ӛнім түріне байланысты жүргізеді. Асылдандыру арқылы сиыр сүттілігі мен еттілігі, шошқаның тӛлділігі мен салмақ қосуы, қойдың биязы жүндшігі мен салмақ қосымы, мекиеннің жұмыртқалағыштығы мен балапанның салмақ қосуы арттырылады. Бұл іске мемлекет тарапынан жете кӛңіл бӛлінуге тиіс. Ол үшін асыл тұқымды мал зауыттарының жұмысын мемлекеттік дотациялау арқылы жандандырып, әрі қарай жетілдіріп, қажетті тұқымдарды таза сақтап, басын кӛбейтіп, жаңа жоғары да сапалы ӛнімді тұқымдар шығару міндеті қойылады. жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|