Омарқожаұлы Н. Шуркин А. И. Мал шаруашылығы негіздері
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Мал шаруашылығы негіздері by Омарқожаұлы Н., Шуркин А.И. (z-lib.org)
| ІІІ-тарау. МАЛ ГИГИЕНАСЫ
Мал гигиенасы немесе зоогигиена ( гректің zoon – мал, ал hyginos – емдік, денсаулық жеткізуші – деген сӛзінен алынған ) – мал түлігін тиімді күтіп бағу, азықтандыру және ӛсіру тәсілдерін қолдана отырып, оның денсаулығын арттыруға, ӛнімін молайтуға тиісті жағдай туғызуға бағытталған ғылыми сала. Академик Скрябиннің «Мал шаруашылығының әр маманы – зоогигиенаны жақсы білуі керек, ончыз оны мал маманы деп санауға келмейді» деген сӛздері бар. Бұл ғылымның теориялық негізі болып тірі организмдер мен олардың ӛмір сүретін ортасының диалектикалық байланысы жӛніндегі ілім саналады. Осы ілімді дамытушы Сеченов «Бірде бір тірі организм ӛзі тұрған ортадан жеке ӛмір сүре алмайды» дей келе, организмді сыртқы ортадан бӛліп қарауға болмайтынын айтады. Зоогигиена осы ортаның организмге әсерін мал түлігінің түріне жасына, жынысына, тұқымдық ерекшеліктеріне байланысты сақталатын қалыпты жағдайлардың кӛрсеткіштерін белгілейді. Соның арқасында сыртқы ортаның ауа, су, топырақ, жемшӛп, күн сәулесі ж.б. секілді фаторларының мал организіміне тигізер әсерлерін зерттеп, заңдылықтарын анықтау арқылы, мал ӛсірудегі олардың денсаулығын сақтап, ӛнімділігін ӛсірудегі оңтайлы параметрлерін белгілейді. Мал түлігінің ӛсіп, дамып, ӛніп кӛбеюіне, аз шығынмен мол ӛнім ӛндіруіне қажетті жағдай туғызуды кӛздейді. 3.1 Мал қорасына қойылатын зоогигиеналық талаптар Мал басын ӛсіріп, кӛбейтіп, аман сақтап, ӛнімділігін арттырып, сапалы ӛнім ӛндіру үшін тұқымын асылдандырып, құнарлы азықтандырумен қатар зоогигиеналық, ветеринарлық-санитарлық талаптарға сай жағдайда бағып-күту қажет. Ол талаптар кӛбінеки малды ұстайтын қорасымен байланысты келеді. Мал ӛсірілетін қора ондағы мал басына оңтайлы гигиеналық-физиологиялық жағдай туғызып, ветерииарлық-санитарлық талаптарға сай жарық, таза ауа, ауыз сумен қамтамасыз етілуіне жағдай орынатуы керек. Мал қораны мал түлігінің түріне, жасына және шаруашылық (ӛнімдік) бағыты мен пайдалану мақсатына сәйкестендіре салады. Қораның іші жылы, желдетуге және малдың жатып- тұруына ыңғайлы болуы керек. Мал қорасын салардан бұрын желдің жиі тұратын бағытын анықтайды. Қора орыны жел бағытының ық жағынан, тұрғын үйдерден тӛмендеу жерден таңдалады. Ӛрт қаупсіздігінің талабына сай, тұрғын үй мен мал қоралары және жемшӛп жиналатын орынның ара қашықтығы 20 метрден кем болмауы керек. Мал қорасының күн түсетін жағынан малды күндіз, жылы күндері сыртта ұстау үшін, кӛлемі малдың саны мен түріне байланысты ашық алан қоршайды. Қора 137 салынатын жер топырағының ылғал тартқыш болмағаны жӛн, ал жерасты суы деңгейі бір метрден терең болуга тиіс. Мал қорасын салуға жылуды жақсы ұстайтын, ӛзі берік те арзан жергілікті құрылыс материалдарын пайдаланады. Қыстың суық күндері қора жылуының 30-45% оның қабырғасы арқылы сыртқа ӛтетіндігінен, қора қабырғалары ылғалды сіңірмейтін, аязды күндерде мұз қатпайтын материалдан жасайды. Қабырғаның ішкі бетін тегістеп сылап және ақтап, ал сыртқы жағына жылу ӛткізбейтін заттарды салып, сылайды. Қораның тӛбесін шатырлап, үстін су ӛткізбейтін материалмен жауып, қажетті жағдайда ішкі бетін жылу сақтайтын материалмен қаптайды. Қораның кіреберіс жағына үнемі күн сәулесі түсіп, қар мен мұз қатпауы үшін, есігін оңтүстіктен, немесе оңтүстік- шыгыстан шығарады. Есік пен терезелер арасында ауа қозғалысы болмау үшін, еден деңгейінен 1,5 м жоғары салынатын қора терезелерін де есік түскен қабырғадан шығарады. Қорада ӛсірілетін мал түлігі түріне, жасына, 88 жынысына және ӛнімдік бағытына (тобына) байланысты жалпы еден аумағына (кӛлеміне) қатынасты салынатын терезелердің, жарық коэффициенті деп атайтын, жалпы кӛлемінің қатынасы қой мен ешкі қорасында 1 : 20, сиыр қорасында 1 : 16, құс қорасында 1 : 10 болуы керек. Малды түрлі аурудан сақтандырудың негізі жолдарының бірі – қораны таза ұсталуы және оның ішінде бірқалыпты микроклимат сақталуы болып табылады (3.1-сурет). 3.1-сурет – Мал қорасы еденінің тазалығын сақтау қажет Қора ішіндегі микроклимат кӛп жағдайда еденіне байланысты болғандықтан, қой мен ешкі қорасының еденін тапталған саз балшықтан, ал ірі 138 қара мал қорасының еденін ағаш тақтайдан, кӛлемін қорадағы малдың басына және олардың тәуілігіне зәр бӛлу мӛлшеріне байланысты жасайды. Мысалы, тәулігіне ірі сиыр орта есеппен 20 л, ал бұзау 2 л зәр бӛлетіндіктен, сиыр қора еденінің артқа қарай ойыстау зәр ағатын сайлары сиымдырақ болады. Мал қорасының ішкі ауасы алмастырылып, зәр мен қидың ыдырауынан пайда болатын зиянды газдардан дер кезінде тазартылып тұруын ескереді. Қора ауасының бӛгде газдардан дер кезінде тазартылмауы малдың денсаулығы мен ӛнімділігіне кері әсер етеді. Мысалы, тек осының салдарынан сиыр сүттілігі 15- 18%-ға кемуі мүмкін. Қора ішіндегі ауа тазалығы сақталып, тұрақты алмасып тұруы үшін, зәр мен қи жиналатын жердің тӛбесіне ашылып- жабылып тұратын қақпағы бар ауа алмасатын құбырлар орнатады. Солар арқылы қора ішіндегі микроклиматын, яғни ауаның қозғалу жылдамдығын, температурасын, ылғалдылығын реттестіреді. Оған қора орыналасқан жердің бедері, ауа райы мен жыл маусымының әсер ететіндігін де ескеру қажет. Қора микроклиматының қалыпты сақталмай, ӛзгеруі мал ӛнімділігін 20- 40%-ға кемітетіндігі дәлелденген. Мұның, әсіресе, жас тӛл организміне зияны кӛп екенін ескереді. Мал қорасының микроклиматына ықпал ететін негізгі факторларға ауанын қозғалу жылдамдығы, температурасы, ылғалдылығы жатады. жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|