Омарқожаұлы Н. Шуркин А. И. Мал шаруашылығы негіздері
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Мал шаруашылығы негіздері by Омарқожаұлы Н., Шуркин А.И. (z-lib.org)
| ӛлшемдік тәсіл
де қолданылады. Малдың жасына сәйкес ӛсіп-жетілуі мен пішінінің ӛзгеруін бақылап, ол ӛзгерістердің тұқым стандарты немесе басқа да мал тобының дамуымен салыстыру үшін, ұрпақ бойында тұқымдық ерекшіліктердің сақталуын байқап, сыртқы пішінінің ӛнімдік бағытына сәйкестігін бағалау үшін арнайы ӛлшеуіш құралдармен: 1) Ӛлшеуіш таяқ; 2) Ӛлшеуіш таспа; 3) Ӛлшеуіш циркуль; 4) Б ұрыш ӛлшеуішпен мал денесінің ӛлшемдері алынады. М үйізді ірі қара мал бойынан 70-ке жуық ӛлшемдер алынады, оның ішіндегі негізгілері: а) ӛлшеуіш таяқпен алынатын - шоқтықтың ең жоғары нүктесінен жерге дейін ӛлшенетін бойының (шоқтығының) биіктігі ; - соцғы кӛкірек омырқасының арқа ӛсіндісінің үстінен жерге дейін ӛлшенетін арқасының биіктігі ; - соңғы бел омыртқасының үстінен сербекке жанай жерге дейін ӛлшенетін белінің биіктігі ; - құйымшақтың ең биігінен жерге дейін ӛлшенетін құйымшағының биіктігі ; - шоқтығының ең биігінен жауырын сыртын жанай тӛс сүйегінің ең тӛменгі нүктесіне дейін ӛлшенетін кеудесінің тереңдігі ; - жауырынның сртқы тұсынан ӛлшенетін кеудесінің енділігі ; - жауырын мен тоқпан (қол) жіліктің қосылысы буынының алдыңғы бұдырынан жамбастың шонданай сүйегінің артқы бұдырына дейін ӛлшенетін тұрқының қиғащ ұзындығы ; 24 б) ӛлшеуіш циркульмен алынатын - мүйіз аралығы ортасындағы нүктеден мұрын айнасына дейін ӛлшенетін басының ұзындағы ; - кӛз сүйегі доғаларының ең алшақ нүктелерінің ара қашықтағымен ӛлшенетін маңдай ені ; - мықын сүйектерінің ең алшақ нүктелерінің ара қашықтағымен ӛлшенетін сербекаралық енділігі ; в) ӛлшеуіш таспамен алынатын - жауырын сыртынан орап ӛлшенетін кеуде орамы ; - сирақтың ең жіңішке жерінен орап ӛлшенетін сирақ орамы ; сол жақ тізе буынының бұдырынан оң жақ тізе буынынық сыртқы бұдырына дейін құйрық астынан орап ӛлшенетін бӛксенің жартылай орамы . Қой бойынан алынатын ӛлшемдер: иығының биіктігі, арқасының биіктігі, құйымшағының биіктігі, кеудесінің жауырын тұсынан енділігі, сербекаралық енділігі, тұрқының қиғаш ұзындығы, кеуде орамы, жіліншік орамы. Жылқы бойынан алынатын ӛлшемдер: шоқтығының биіктігі, арқасының ең аласа жерінің биіктігі, сауырының биіктігі (ең биік нүктесінен жерге дейін), кеудесінің жерден биіктігі (тӛс сүйегінің семсер ӛсіндісі тұсынан жерге дейін), кеудесінің тереңдігі, кеудесінің енділігі (жауырын мен қол жілік қосылысы буынының сыртқы бүйірлерінің арақашықтығымен), тұрқының қиғаш ұзындығы, кеуде орамы, жіліншік орамы, басының ұзындығы, маңдайының ені, сауырының енділігі (сербек аралығы), алдңғы аяғының биіктігі (шыцнтақтан жерге дейін). Шошқа бойынан алынатын ӛлшемдер: иығының биіктігі, кеудесінің жауырын сыртынан орамы, кеудесінің тереңдігі, денесінің ұзындығы (шүйде қырынан құйрығының түбіне дейін), жіліншік орамы. Құс бойынан алынатын ӛлшемдер: тұла бойының ұзындығы (жауырын бұғана белдеуінің алдыңғы тӛмпешігінен құйрық қауырсындарының түбіне дейін), кеудесінің тереңдігі (соңғы мойын омыртқадан тӛс тұтқасының алдыңғы шетіне дейін), кеудесінің енділігі (иық бұғана буынының бүйірлері арақашықтығы), кеуде орамы (қанат сыртынан соңғы мойын омыртқасы мен тӛс тұтқасынан алдын жанай таспамен орап), сербек аралық енділігі (жамбас-сан сүйегі буынының сыртқы бүйірлерінің ара қашықтығы). Алынған ӛлшемдер бойынша мал тұлғасының келістілігін сипаттау үшін анатомиялық тұрғыдан ӛзара байланысты мүшелердің салыстырмалы арақатынастарын, яғни тұлға индестерін , есептейді. Мал түлігінің дене бітімі мен жетілу дәрежесін сипаттайтын негізгі тұлға индекстері келесілері: 1) Сирақтылығы = (Шоқтығының биіктігі – кеудесінің тереңдігі) : Шоқтығының биіктігі x 100, % 25 2) Тұрқының сипаты = (Тұрқының қиғаш ұзындығы : Шоқтығының биіктігі) x 100, % 3) Кеуделілігі = (Кеудесінің енділігі : Кеудесінің тереңдігі) x 100, % 4) Кеуде-бӛксе сәйкестігі = (Кеудесінің енділігі : Сербек аралық енділігі) x 100, % 5) Денесінің жұмырлығы = (Кеуде орамы : Тұрқының қиғаш ұзындығы) x 100, % 6) Денесінің толықтығы = (Кеуде орамы : Шоқтығының биіктігі) x 100, % 7) Денесінің енділігі = (Құйымшағының биіктігі : Шоқтығының биіктігі) x 100, % 8) Сүйектілігі = (Жіліншігінің орамы : Шоқтығының биіктігі) x 100, % Ірі қара еттілігін бағалау үшін бұған қоса еттілік индекстерін есептейді: 9) Еттілігі = Тірілей салмағы : (Шоқтығының биіктігі + Тұрқының қиғаш ұзындығы) x 100, % 10) Дене жуандығы = (Денесінің ұзындағы + Шоқтығының биіктігі) : (Кеудесінің ені + Сербек аралық ені) x 100, % Жылқы мен ірі қара малының мүшелерінің сегіз ӛлшемін алса, ал ұсақ малдарды тӛрт мүшелерінің ӛлшемін алады. Мүше ӛлшемдері бойынша мал аумағынын шамасы мен мүшелерінің дамығандығы жӛнінде мәлімет жинап, олардың бір-біріне пайыздық қатынасымен индекстерін шығарады: Пішін индексі = (Тұрқының қиғаш ұзындығы : Шоқтығының биіктігі) 100, % Жинақтылық индексі = (Кеуде орамы : Тұрқының қиғаш ұзындығы) x 100, % Толықтық индексі = (Кеуде орамы : Шоқтығының биіктігі) x 100, % Сүйектілік индексі = (Жіліншігінің орамы : Шоқтығының биіктігі) x 100, % 1.13-сурет – Сиыр дене ӛлшемдері 26 5 Промеры коров разных пород, см Порода Высота в холке Глубина груди Косая длина туловища Обхват груди Обхват пясти Черно-пестрая 131 70 158 197 19,8 Симментальская 136 74 162 198 20,0 Герефордская 118 62 139 183 19,4 чернопестрая симментальская герефордская 1.14-сурет – Сиыр тұқымдарының ӛлшемдері 6 жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|