Омарқожаұлы Нұрберген Омарова Қарлығаш мал азықтандыру пәнінің практикумы

Саулықты жыл бойында организімінде өтетін алмасуына күшті ықпал ететін күйекке түсу, ұрықтану, буаздық пен қозысын емізу секілді физиологиялық ахуалы сәйкестендіріп азықтандырады. Күйін келтіріп, қоңдылығын арттырып, күйекті нәтижелі өткізуүшін, саулық азықтандыруын ұрықтандырудан 1-1,5 ай бұрын күшейтеді. Күйі келген саулық қысқа мерзімде нәтижелі ұрықтанады да қоздатудың ықшамды әрі егіздің мол болуына себептеседі. Қоздау науқанының нәтижелі өтуі үшін буаз саулықтың дұрыс азықтандырылуына, әсіресе энергетикалық мұқтаждығы 30-40%, протеиндік мұқтаждығы - 40-60% өсетін, азықтандырутұрғысынан қысылтаң қыстың соңы-көктемнің басына сәйкес келетін буаздықтың екінші жартысында ерекше көңіл бөледі. Физиологиялық ахуалы мен өнімдік бағытына байланысты саулық азықтандыру нормасы 4.17-кестеде келтірілген.

4.16-кесте.Саулық азықтандыру нормасы

Сонда жылдық мұқтаждығы 560-600 а.ө., 6300-6600 МДж алмасу энергиясын, 58-60 кг қорытылатын протеин құрайтын саулық басына 1500-1700 кг көкшөп, 250-300 кг негізін пішен кұрайтын ірі азық400-500 кг пішендеме жұмсалады. Арзан табиғи маусымдық жайылым отымен саулықтың азықтандыру мұқтаждығы неғұрлым толығырақ қамтамасыз етілсе, одан қымбат басқа азық шығыны азайтылады.

Жаңа туған қозыны енесінің уызына жарытып алғашқы екі аптада, негізінен, ене сүтімен азықтандырады. Енесін емізумен қатар 3-4-аптадан соң қозыны біртіндеп басқа жемшөпке үйретеді. Тәулігіне бір басқа 4-айлығында100 г беріле бастаған пішен, 50 г жем мөлшері, 16-айлығында - 350-400 г пішен, 350 г жем мөлшеріне жеткізіледі. Қозы өсімін қажетті аминқышқылдарымен қамтамасыз ету үшін жемнің бір бөлігін протеинді бұршақ тұқымдастар дәнімен алмастырып, тәулігіне қозы денесінде 1,8-2,1 г сіңірілетін кальций мен 1-1,2 г сіңірелетінін фосформен қамтамасыз етуүшін азықтық преципитат, фторсыздалған фосфаттарды көлемінде береді. Түрлі себептермен ене сүтіне жарымаған және жетім қалған қозыларды М.Байтурин, Ж.Оразалин (1977) ұсынған арнайы қой сүтін алмастыратын құрамажеммен азықтандыруға болады (4.18-кесте).

4.18-кесте.Қозыға арналған арнайы кұрамажем кұрамы

Қозыларды 6-күндігінен бастап біртіндеп көкшөп пен пішен, жем қоспасы мен жайылым шөбін жеуге үйретеді. Ол үшінқозылар тұмсығы жететін жерге үнемі майда жапырақты тұқымдастар пішен іліп қояды, сақпанмен жайылым отына жаяды.Тез арада жетілдіру үшін қозыға 26% жүгеріден, 14% арпадан, 12,7% бидай жармасынан, 10% майсыз құрғақ сүттен, 10% күнбағыс күнжарасынан, 1% ас тұзынан, 1,2% фторсыз фосфаттан, 8% азықтық ашытқыдан, 1,7% беде ұнынан, 0,1% биовит-80 препаратынан тұратын, әр 1 тоннасына 15 г күкірт қышқылды мыс, 1 г хлорлы кобальт, 1 г йодты калий қосылған, 1 кг-да 1,2 а.ө., 170 г қорытылатын протеин, 14 г Са, 6,7 г Р, 45 мг каротин шоғырланған жем қоспасын келесі 4.19-кестедегі жоба бойынша жегізеді.

4.19-кесте.Жеделдетіп өсірілетін қозы азықтандыру жобасы

Тоқты өсіру бағытына, тірілей салмағына, жынысына, салмақ қосуына сәйкес бағытталып азықтандырылады. Өсіруге қалдырылатын тоқтылар жынысы бойынша отарларға жіктеліп, біріктіріледі де, шөбі шүйгін жайылымда бағылады. Олардың қалыпты өсіп-жетілуін қамтамасыз ету үшінжайылым оты жеткіліксіз болған жағдайда әр басына 200-300 г есебінен жем қоспасы беріледі. Одан тыс тоқтылар басы жедел жетілдіріліп бордақыланады да, 6-7 айлығында 40-45 кг салмақпен етке тапсырылады (4.20-кесте).

4.20-кесте.Бордақылаудағы тоқты азықтандыру нормасы

К.Медеубеков, Т.Сарбасов (1981) қой бордақылауда 1 кг-да 0,7 а.ө., 9 МДж АЭ, 70-80 г қорытылатын протеині, 7-9 г Са, 3-3,5 г Р, 10-15 мг каротині бар толық рационды азық қоспаларының түйірлерін қолдануды ұсынады (4.21-кесте).

4.21-кесте.Қой бордақылауға арналған азық қоспалары, %

Кестедегі жемшөпті жекелеп берген тоқтылармен салыстырғанда түйірленген азық қоспасымен бордақыланған тоқтылар салмақ қосымы - 25-40%, жүн түсімі - 30-35% артады. Түйірленген азық қоспасының қоректілігі мен желіну көлемі оның құрамындағы сабан мөлшерімен реттестірілетін «шикі» жасұнықдеңгейіне тәуелді өзгереді.