ОҚо шымкент қаласы «№99 мектеп-гимназия»

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қазіргі таңда қазақ әдебиетінде рухани дамуымызға, ұлттық жан дүниемізге өз шығармаларымен үлкен үлес қосқан қаламгерлердің шығармашылығын қарастырып, олардың әдебиеттегі орнын, суреткерлік ерекшелігін ажырату қажеттілігі заңдылық болып табылады.

Ізденуші жазушының шығармасына жан-жақты талдау жасап, қазіргі қазақ прозасындағы стильдік ерекшеліктерін анықтаған. Ғасырлар бойы көшпелі тіршілікті бастан кешіріп, ХІХ ғасырдың бел ортасында жол айрығына келген қазақ өмірінің барлық әні мен нәрін, соры мен бағын теңдессіз тарихи тұлға Абай тағдыры арқылы ашып берген суреткер шеберлігін жан-жақты көрсете отырып, романнан нақты мысалдар келтіреді. Абайды тереңдеп, кеңінен тануды өзіне өмірлік мақсат ету даналық емес, үлкен ерлік болғандығы ақиқат екендігін көрсетеді.

Оқушы жұмысы жаңалыққа толы. Өзекті мәселені өзіндік пікірімен қорғаған оқушы жұмысын жоғары деп бағалаймын.

Егеменді еліміздің болашағы жас ұрпақтың бойына тәлім-тәрбие терең білім берумен қатар, жан-жақты ізденімпаз, шығармашыл тұлға ретінде қалыптастыру.

М.Әуезовтың көркем прозасы «Абай жолы» роман-эпопеясы қазақ әдебиетіне көптеген жаңалық қосты. Әлеуметтік құбылыстарды адам характерінің ерекшелігімен тығыз байланыстыра көрсету – кемелденген әдебиет белгісі екендігін ескертеді. Осы талап «Абай жолында» аса шебер орындалғандығын дәлелдейді. Мұнда кейіпкер түр-пішінін сипаттауды түрлі үлгіде береді. Кейде жазушы қаһарманның сырт кескінін толық келтірсе, енді бір тұста кейбір белгісін атап өтумен шектелетіндігін мысалдар келтірумен нақтылайды.

Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мен тұжырымдар қазақ әдебиетіндегі ғұмырнамалық романдардың көркемдік шешімін, жанрлық эстетикалық шеберлік қырларын тануға мүмкіндік береді. Ғылыми зерттеу жұмысы оқушыларға ой салары сөзсіз. Оқушының көркем шығарманы қызығушылықпен зерттегені ізденімпаздығы нақты мысалдармен ерекше деп бағалаймын.

Произведение Мухтара Ауезова роман-эпопея «Путь Абая» внес в казахскую литературу огромный вклад. Социальные изменения в обществе тесно сплетены с характерамый людей. В этом и актуальность этого произведения. Герой в этом произведения показаны с разных сторон. Это жизненные позиции и взгляды, мышление и созерцание окружающего мира. Самое главное отличие это показать некоторые отличительные черты характера одного героя с позиции другого персонажа.

The artistic prose Mukhtar Auezova carejul prose epic novel was new jor many kazakh literature. The specijics of the social patterns of human phenomena is closely related to good literature. This reguires more carejul in the shape of the clearacter type different models are here, sometimes a detailed image of the writer heroerback at one time is limited to certain celebrating. Along and around the heroes specific method of forming the system througli the eyes of another person on the writer developed a systematic method.

МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе..............................................................................................................6

1. Ғасырлық туынды – «Абай жолы»
1.1 « Абай жолы» роман-эпопеясы - әлемдік әдебиеттің озық туындысы...........................................................................................................10
1.2 «Абай жолының» эпопеялық сипаты.......................................................16 11ІІ.«Абай жолы» роман-эпопеясындағы бейнелік жүйесі
2.1 Роман-эпопеяның басты тұлғасы – Абай және эпопеядағы Құнанбай характері.............................................................................................................21
2.2 Эпопеядағы әйелдер образы және кедей жатақтар.................................25

22Қорытынды..................................................................................................30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі................................................................31

Кіріспе

Заманымыздың заңғар жазушысы, қазақ әдебиеті мен мәдениетінің XX ғасырдағы биік шыңы — ұлы Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің артында қалған ұланғайыр мұрасын зерделеп, ой елегінен өткізу үшін де әр дәуірдің, әр ұрпақтың өз айтар сөзі, таным-түсінігі болатыны сөзсіз. Егемен ел жағдайында ұлы жазушы мұрасына деген ілтипатымыз да осындай бір ұмтылыстың көрінісі болмақ. Ғасырлар бойы көшпелі тіршілікті бастан кешіріп, XIX ғасырдың бел ортасында жол айрығына келген қазақ өмірінің барлық әні мен нәрін, сыны мен сырын, соры мен бағын теңдессіз тарихи тұлға Абай тағдыры арқылы әрі көркем, әрі түпсіз ой көзімен ашып берген суреткер туралы талай-талай ізденістер жалғаса бермек. Олай болатыны Мұхтар Әуезов шығармашылығы ғасырлық өлшемдердің аясына әлдеқашан именбей-ақ енген.

Үлкен суреткер Мұхтар Әуезовтің данышпандық туындысы — «Абай жолы» эпопеясынан осындай жалпылық пен жалқылық белгілердің, ұлттық өрістер жалпы адамдық мол айдынға ұласып жататын кең тыныстылықтың айқын мысалдарын көреміз. Сонымен бірге олардың ешқайсысы да кейіпкер мінезіне сырттан тағылған моншақ немесе сәндік әшекей секілді көрінбей, оның ішкі табиғатымен табысқан тұтастық танытады. Мұны да біз ең алдымен эпопеяның басты тұлғасы Абай бейнесінен, оның өрісті өмірінің әрбір кезеңінен сезінеміз.

Осы мақсатқа жету үшін алға мынадай міндеттер қойылды:

–  ғұмырнамалық романдардағы авторлар ұстанған концепциялардың арақатынасын талдау;

–  автордың суреткерлік қолтаңбаларының өзіне тән көркемдік ерекшеліктерін айқындау;

– шығармалардағы көркем тұлға мен тарихи кезеңнің, өмір шындығының өзара сабақтастығын бір-біріне әсер-ықпалын көрсету;

– өмірлік деректі көркемдік әдіс-тәсіл арқылы көркем шындыққа көтеру бейнелеу процесін автордың қалай жүзеге асырғанын анықтау;

– өмірлік шындықтың негізгі деректерін сұрыптау, жинақтау және соны көркемдік шығармада бейнелеу мақсатындағы танымның рөлін ажырату.

Ғылыми жұмысының нысаны ретінде М.Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясы алынды.
Ғылыми жұмысының әдістері. «Абай жолы» романдарын талдау барысында объективті – аналитикалық, салғастырмалы – салыстырмалы, кешенді талдау тәсілдері пайдаланылды.
Ғылыми жұмысының теориялық және методологиялық негізі: Зерттеудің теориялық және методологиялық өзегі Қазақстан және шетел ғалымдарының зерттеліп отырған тақырыпқа қатысты еңбектеріне негізделеді. Сонымен қатар қазақ романының тарихы мен теориясын зерттеуге арналған А. Байтұрсынов, Қ. Жұмалиев, Р. Бердібаев, З. Қабдолов, З. Ахметов, М. Жолдасбеков, М. Қаратаев, Т. Қожакеев, З. Серікқалиев, М. Атымов, Ш. Елеукенов, Т. Кәкішұлы, Н. Ғабдуллин, Ж. Дәдебаев, Қ. Әбдезұлы, З. Бисенғали, Қ. Ергөбек, Т. Есембеков, Б. Майтанов, Т. Рахымжанов, С. Таханов, Т. Сыдықов, т.б. еңбектері басшылыққа алынды және Аристотельден бастап В. Белинский, А. Веселовский, В. Виноградов,
М. Бахтин, А. Скафтымов, Д. Лихачев, М. Храпченко, т.б. зерттеулерін қолдандық. Орыс тарихи романдарын зерттеген ғылыми құндылығы жоғары
А. Алпатов, Р. Мессер, Щ. Серебрянский, А. Герцен, Г. Ленобль, Л. Чмыхов,
Л. Александрова, С, т.б. еңбектеріндегі ой-пікірлерге сүйендік.

жұмыстың ғылыми жаңалығы. «Абай жолы» роман-эпопеясындағы бейнелік жүйесі бір жүйеде бұрын зерттелмеген. Бұл шығарма біздің ғылыми жұмысымызда алғаш рет арнайы және кең көлемде талданады. Жазушылардың ғұмырнамалық романдарының қазіргі әдеби процесіміздің дамуындағы өзіндік орны, қалыптасқан әдеби дәстүрмен сабақтастығы басты назарда ұсталады. Сонымен бірге жазушылардың суреткерлік шеберлігінің қырлары ғылыми тұрғыдан дәйектеледі.

Суреткерлердің өмірлік деректердің көркемдік шешімін табуға ұмтылуы, жанрлық, эстетикалық ізденістері, шеберлік қырларына талдау жасау жұмысытың негізгі жаңалығы болып есептеледі.

1. 
   Ғасырлық туынды – «Абай жолы»
   

«Абай жолы» роман-эпопеясы жазушының ұзақ жылғы ғылыми ізденістері мен көркемдік танымының жемісі. 30-жылдарда Абай мұрасына әр қилы баға беріліп, қым-қиғаш пікірлер айтысы туғанына қарамастан Әуезов Абайдың өмірі мен ақындық жолына байланысты зерттеулерін тоқтақан жоқ. Л.Соболевпен бірігіп жазған « Абай » трагедиясын 1939 жылы Мәскеуде бастырды, кейін ұлы ақынның өмірін бейнелейтін опера либреттосын, киносценарий жазды. «Абай » трагедиясында оның жанрлық ерекшелігіне байланысты ақын өмірінің соңғы кезеңі, яғни, хакім Абай бейнеленген. Мұнда Абай халықтың қамқоршысы, халық мүддесін жақтайтын күрескер, өнер-білімді уағыздаған ағартушы ретінде көрінеді. Бұл трагедияға дейін-ақ Әуезов Абай жайында роман жазуға бел байлаған. 1937 жылы жазылған «Татьянаның қырдағы әні » атты үзінді болашақ романның тарауы ретінде жоспарланған болатын. «Татьянаның қырдағы әнін » оқушы-қауым жылы қабылдады. Көп ұзамай жазушы өз ойын жүзеге асыруға тікелей кірісті. Алғашқыда романға « Телғара » деген ат бермек болды. Автордың алғашқы мөлшерлеуінде роман үш кітаптан құралмақшы болатын. Алайда, жұмыс барысында оның шеңбері кеңейтіле түсті. Әуезов алғашқыда екі кітаптан тұратын « Абай », онан кейін мұның жалғасы болып табылатын « Абай жолы »(бұл да екі кітаптан тұратын) романын жазды. Бірінші кітабы 1942, екіншісі 1947, үшіншісі 1952, төртінші томы 1956 жылы жарыққа шықты.