Оразбаев Қ. И. О-65 Жалпы топырақтану
топырақтың сіңіру кешені (ТСК)
жүктеу/скачать 2,94 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖАЛПЫ ТОПЫРАҚТАНУ
| топырақтың сіңіру кешені (ТСК)
деп аталады. Лайлы тұнба бөлшектерінің саны, шірінді мен ми- нералдардың құрамы кез келген топырақта тұрақты болады. Сондықтан топырақ тұтатын катиондар мен аниондар саны да тұрақты. Топырақпен тұтылатын катиондар мен аниондардың жалпы саны сіңіру көлемі деп аталып, Е әрпімен белгіленеді. Әр топырақ үшін сіңірілу көлемі әртүрлі: 100 г құмдауыт топы- рақтарда ол 1-5 мг-экв, құмдақтарда 7-8, сыздақтарда – 7-8-ден 15-18-ге дейін, балшықты топырақтарда 15-30 мг-экв дейін, не одан да жоғары, балшықты күлгін топырақтарда 12-18 аралы- ғында, шымды күлгін топырақтарда 16-25, орманның сұр топы- рағында – 18-30 және қартопырақтарда 30-50 мг-экв. болады. Сіңіру көлемі екі мәннен құралады – сіңірілген негіз қо- сындылары – S, оған негізінен K + , Ca + , Mg + кіреді және сіңіріл- ген H + , Al + , олардың жиынтығы H әрпімен белгіленеді. Сіңірілу көлемі сияқты S және H 100 гр топырақтағы мг-экв. бойынша өрнектеледі, сонымен E=S+H. Сіңірілген негіздер мен сутегі мөлшерінің арақатынасына қарай топырақтарды негіздермен қаныққан және негіздермен қанықпаған деп ажыратады. Негіздерге қанықпаған топырақтар- дың сіңіру кешенінде көп мөлшерде алмасатын сутегі мен алю- миний болады және олар қышқылды топырақтар деп аталады – бұлар шымды, шымды-шымтезекті және орманның сұр топы- рақтары. Егер топырақтарда сіңірілген негіздердің Ca 2 + , Mg 2 + , және Na + қосындылары сіңіру көлеміне тең болса, олар негіз- дермен қаныққан деп аталады – олар қаратопырақтар, сұр- топырақтар, кебірлер, күрең топырақтар. Негіздермен қаныққан топырақтар, олардағы алмасу катиондарына байланысты, бейтарап немесе сілтілі болып есептеледі. Темір мен алюминийдің оң зарядталған гидрототықтармен жеткілікті мөлшерде қаныққан топырақтың сіңіру кешені аниондардың физика-химиялық сіңірілуін қамтамасыз етеді. Аниондардың сіңірілуі біркелкі жүрмейді, Cl – анионы өте аз сіңіріледі, содан кейін NO 3(2) , ал одан ары артуына қарай SO 4(2) - , P 2 O 4(3) және OH - , яғни аниондардың валенттілігі және оның мәні жоғарылаған сайын, олар жақсы сіңіріледі тек гидрооксильді топ OH~олардың қатарына кірмейді. Сонымен, топырақтарда сіңірілген күйдегі күкірт, фосфор, аз мөлшерде азот және хлор қосылыстары болады. Дегенмен, топырақтың сіңіру кешені көбінесе теріс зарядталған бөлшектерден тұрады, сондықтан катиондар сіңіріледі. Сутегі катионымен қаныққан топырақтардың құрылымы судың әсерінен еріп кететін түйіршікті-шаңды, өздері қышқыл. Коллоидтар гидрофильді, жартылай қайтымды. H + катионын қоректік элемент ретінде пайдаланбайды және олар микроағза- лар мен өсімдіктер тіршілігін тежейді. Жылжымалы түрдегі алюминий катионы өсімдіктер үшін улы, топырақтарға қышқылдық қасиет береді, бірақ берік құры- лымның пайда болуына әсер ететін коагулятор болып табылады. Натрий – ортаға сілтілік рекцияға беретін катион, көп мөлшерде болса өсімдікті өлтіреді, топырақтың құрылымын бұзады, оны дисперсиялайды; натрий коллоидтары гидрофильді, жылжымалы, тұздары ериді. Кальций мен магний катиондары қаратопырақтардың сіңіру кешенінде басым болады және оларға бейтарапқа жақын реакция береді. Олар жақсы коагулятор ретінде, топырақтарда органикалық заттардың бекінуіне септігін тигізеді, өте құнарлы топырақтардың сіңіру кешеніне кіреді. Олардың коллоидтары гидрофильді, қайтымсыз. Топырақ құрылымы суға берік. Темір катионы қышқыл топырақтардың топырақтық сіңіру кешеніне кіреді. Ол жақсы коагулятор, топырақ құрылымына беріктік береді, фосфор қышқылының анионымен нашар дис- социацияланады және нашар еритін қосылыстар түзеді. Гельдері қайтымсыз, гидрофобты. Аниондары топырақта шамалы тұты- лады, олардың кейбіреулері (P 2 O 4(3) - және SO 4(2) - ) топырақта суда ерімейтін тұздар түзеді, ал Cl - және NO 3(2) – егерде өсімдік тамырларымен тұтылмаса, көбінесе топырақтан шайылып кетеді. жүктеу/скачать 2,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|