Организмнің өсуі мен дамуы?
Ұрық пайда болғанға дейінгі кезең
жүктеу/скачать 490,06 Kb.
|
1 тапсырма. Онтоногез зандылыктары
| Ұрық пайда болғанға дейінгі кезең. Бұл кезен шын мәнінде тікелей онтогенезге жатпайды, себебі ол жыныс жасушаларының пайда болу (гаметогенез - сперматогенез, овогенез) құбылыстарын ғана қамтиды. Дегенмен, бұл кезеңнің онтогенездің қалыпты жүруі үшін маңызы өте зор, себебі: 1) жыныс жасушаларынсыз ұрықтану болмайды, демек онтогенез басталмайды; 2) зиготаның және болашақ ұрпақтың тектік түрі (генотипі) жыныс жасушаларының геномдарынын қосылуы нәтижесінде қалыптасады; 3) жұмыртқа жасушасында зиготаның әрі қарай дамуы үшін қажет қоректік заттар (сары уыз) жинақталады; 4) жұмыртқа жасушасының цитоплазмасында күрделі жіктелу — ооплазмалық сегрегация, гендердің амплификациясы т.с. құбылыстары жүреді.
Әр түрлі ағзалардың жұмыртқа жасушаларында сары уыз түрліше жинақталуы мүмкін. Осыған орай, олардың 3 түрін ажыратады: 1) изолецетальды жұмыртқалар — сары уызы аз жеке цитоплазмада біркелкі таралған. Мұндай жұмыртқалар төменгі сатылы сүтқоректілерде, инетерілілерде кездеседі. 2) телолецетальды жұмыртқалар — сары уызы ете көп және ол вегетативтік полюсінде орналаскан, ал анимальдық полюсте сарыуыз болмайды. Бұндай жұмыртқалар былқылдакденелілерде, қосмекенділерде, жорғалаушыларда және құстарда кездеседі. 3) центролецетальды жұмыртқалар — сары уызы жұмыртқаның ортасына орналасқан, ал цитоплазма оны қоршап жатады. Жұмыртқа жасушаларының түзілу (гаметогенез) құбылысында қоректік заттар - сарыуыздың жинақталуымен қатар басқа да күрделі процестер жүреді. Мысалы, ооплазмалык сегрегация, гендердің амплификациясы, жұмыртқа жасушасының полярлығы т.с.с. Жұмыртқа жасушасының ооплазмалық сегрегациялануы дегеніміз - сарыуыздың, гликоген, РНҚ молекулаларының т.б. заттардың әр келкі таралуы салдарынан цитоплазманың әр түрлі сапалы учаскелерге жіктелуі болып табылады. Осындай әр келкі сапалы учаскелерден болашақта түрліше ұлпалар мен мүшелер дамып жетіледі. Яғни, ересек даралардың ұлпалары мен мүшелерінің дамуы жұмыртка жасушасында ұрықтануға дейін бастама күйінде айқындалған. Ооаплазмалык сегрегация. а) төменгі сатыяы хордалылар, б) балықтар, в) қосмекенділер. г) жорғалаушылар және кұстар. 1-эктсдерма, 2-нерв тактасы, 3-хорда, 4-ішек энтодермасы, 5-мезодерма. Гендердің амплификациясы дегеніміз кейбір гендердің көптеген көшірмелер күйінде көбейтіліп жинақталуы. Ол зиготаның бөлшектенуі үшін өте қажет, себебі алғашқы кезеңдерде ДНҚ молекуласының екі еселенуі (репликациялану) зиготаның бөлшектену карқынына ілесе алмайды. Осы кезде байқалатын геңдер "тапшылығы", жетіспеушілігі, күні бұрын көшірмеленіп жинакталған гендер аркылы сезілмейді. Жыныстық процестің ең күрделі түрі - оогамия. Бұнда ата-аналар әр түрлі гаметаларды пайда етеді. Бірі - ұсақ, қозғалғыш аталық гаметалар — сперматозоидтар пайда етсе, екіншісі өте аз мөлшерде, тіпті тек бір дана күйінде үлкен, қозғалмайтын аналық гамета - жұмыртқа жасушасын түзеді. Міне осылардың косылуын оогамия (көбею) деп атайды. Ұрық анасының организмімен тығыс байланыста болады.Ұрық үшін анасының организмі қоршаған орта болады да,онда қажетті оңтайлы жағдайлардың болмауы бала организмінде қалыптыдан ауытқулардың пайда болуына,дамымай қалуына немесе шала дамуының себепкері болады. Әр түрлі факторлардың әсерінен сезімтал онтогенездің кезеңдерін- қауіпті,ал зиян келтіретін факторларды-тератогенді факторлар деп атайды.Адам эмбриогенезінің 3 қауіпті кезеңдерін ажыратады: 1)имплантация-эмбрионның жатырдың кілегей қабатына енуі (ұрықтанғаннан кейін 6-7 тәулік) 2)плацентация-плацентаның түзілуі (ұрықтанғаннан кейін 14-15 тәулік) 3)туылу (39-40-шы апталар) Тератогенді факторлардың әсері дамудың бірінші қауіпті кезеңінде имплантацияның кеш өтуіне,ұрықтың өліміне әкеледі.Екінші қауіпті кезеңдегі зиянды әсерлер туа біткен кемтарлықтарға әкеледі.Даму сатыларына тәуелді пренатальды онтогенездегі барлық ақаулықтарын гаметопатиялар,бластопатиялар,эмбриопатиялар және фетопатияларға бөлуге болады. Гаметопатиялар-ұрықтануға дейінгі жыныстық жасушалардағы патологиялық өзгерістер.Олар аяқ астынан түсік тастауға,тұқым қуалайтын аурулар дамуына әкеледі. Бластопатиялар-ұрықтанудан кейінгі алғашқы екі апта кезінде зиготалардың бөлінуі.Бұл кезде патогендік факторлардың әсерінен хромосомалардың ажырауының бұзылуы немесе зиготаның жатыр қабырғасына енуі (имплантациясы)кешеуілдеуі мүмкін.Бірінші жағдайда бластопатия ұрықтың жалпы дамуы мен оның тұла бойының қалыптасуының бұзылыстарымен көрінеді.Осыдан қосымша тұтас организм немесе оның жекелеген мүшелерінің артық дамуы,өзара біріккен егіз балалардың туылуы байқалады.Екінші жағдайда негізінен нәресте өледі. Ұрық анасының организмімен тығыс байланыста болады.Ұрық үшін анасының организмі қоршаған орта болады да,онда қажетті оңтайлы жағдайлардың болмауы бала организмінде қалыптыдан ауытқулардың пайда болуына,дамымай қалуына немесе шала дамуының себепкері болады. Әр түрлі факторлардың әсерінен сезімтал онтогенездің кезеңдерін- қауіпті,ал зиян келтіретін факторларды-тератогенді факторлар деп атайды.Адам эмбриогенезінің 3 қауіпті кезеңдерін ажыратады: 1)имплантация-эмбрионның жатырдың кілегей қабатына енуі (ұрықтанғаннан кейін 6-7 тәулік) 2)плацентация-плацентаның түзілуі (ұрықтанғаннан кейін 14-15 тәулік) 3)туылу (39-40-шы апталар) Тератогенді факторлардың әсері дамудың бірінші қауіпті кезеңінде имплантацияның кеш өтуіне,ұрықтың өліміне әкеледі.Екінші қауіпті кезеңдегі зиянды әсерлер туа біткен кемтарлықтарға әкеледі.Даму сатыларына тәуелді пренатальды онтогенездегі барлық ақаулықтарын гаметопатиялар,бластопатиялар,эмбриопатиялар және фетопатияларға бөлуге болады. Гаметопатиялар-ұрықтануға дейінгі жыныстық жасушалардағы патологиялық өзгерістер.Олар аяқ астынан түсік тастауға,тұқым қуалайтын аурулар дамуына әкеледі. Бластопатиялар-ұрықтанудан кейінгі алғашқы екі апта кезінде зиготалардың бөлінуі.Бұл кезде патогендік факторлардың әсерінен хромосомалардың ажырауының бұзылуы немесе зиготаның жатыр қабырғасына енуі (имплантациясы)кешеуілдеуі мүмкін.Бірінші жағдайда бластопатия ұрықтың жалпы дамуы мен оның тұла бойының қалыптасуының бұзылыстарымен көрінеді.Осыдан қосымша тұтас организм немесе оның жекелеген мүшелерінің артық дамуы,өзара біріккен егіз балалардың туылуы байқалады.Екінші жағдайда негізінен нәресте өледі. Ұрық анасының организмімен тығыс байланыста болады.Ұрық үшін анасының организмі қоршаған орта болады да,онда қажетті оңтайлы жағдайлардың болмауы бала организмінде қалыптыдан ауытқулардың пайда болуына,дамымай қалуына немесе шала дамуының себепкері болады. Әр түрлі факторлардың әсерінен сезімтал онтогенездің кезеңдерін- қауіпті,ал зиян келтіретін факторларды-тератогенді факторлар деп атайды.Адам эмбриогенезінің 3 қауіпті кезеңдерін ажыратады: 1)имплантация-эмбрионның жатырдың кілегей қабатына енуі (ұрықтанғаннан кейін 6-7 тәулік) 2)плацентация-плацентаның түзілуі (ұрықтанғаннан кейін 14-15 тәулік) 3)туылу (39-40-шы апталар) Тератогенді факторлардың әсері дамудың бірінші қауіпті кезеңінде имплантацияның кеш өтуіне,ұрықтың өліміне әкеледі.Екінші қауіпті кезеңдегі зиянды әсерлер туа біткен кемтарлықтарға әкеледі.Даму сатыларына тәуелді пренатальды онтогенездегі барлық ақаулықтарын гаметопатиялар,бластопатиялар,эмбриопатиялар және фетопатияларға бөлуге болады. Гаметопатиялар-ұрықтануға дейінгі жыныстық жасушалардағы патологиялық өзгерістер.Олар аяқ астынан түсік тастауға,тұқым қуалайтын аурулар дамуына әкеледі. Бластопатиялар-ұрықтанудан кейінгі алғашқы екі апта кезінде зиготалардың бөлінуі.Бұл кезде патогендік факторлардың әсерінен хромосомалардың ажырауының бұзылуы немесе зиготаның жатыр қабырғасына енуі (имплантациясы)кешеуілдеуі мүмкін.Бірінші жағдайда бластопатия ұрықтың жалпы дамуы мен оның тұла бойының қалыптасуының бұзылыстарымен көрінеді.Осыдан қосымша тұтас организм немесе оның жекелеген мүшелерінің артық дамуы,өзара біріккен егіз балалардың туылуы байқалады.Екінші жағдайда негізінен нәресте өледі. жүйесі,зәр және жыныс жүйесі,эндокриндік бездер,тері,плацента ақаулықтары) 2)В тобы (көптік даму ақаулықтары 1-хромосомдық синдродамдар,2-гендік синдродамдар,3-экзогендік факторлардың әсерінен пайда болатын синдродамдар,4-себебі анықталмаған синдромдар,5-анықталмаған көптік даму ақаулықтары) ТБДА себебі-тератогенді факторлар келесідей бөлінеді: А-эндогенді(мутациялар,ананың эндокриндік аурулары,жұмыртқа жасушалардың асқын пісіп жетілуі,ата-анасының жасы); Б-экзогенді: -физикалық-радиация,механикалық қысым,температура; -химиялық-өндірістік және тұрмыстық химияның өнімдері,дәрілік препараттар,ішімдік,никотин; -биологиялық-қызамық,қызылша,эпидемиялық паротит,ал қарапайымдылардан-токсоплазмалар. Постнатальды онтогенезде пренатальды кезеңдегідей бірнеше қатерлі кезеңдер болады; 1)нәрестелік; 2)жыныстық жетілу кезеңі-12-16 жас; 3)жыныстық солу-50 жас шамасында,жыныс бездерінің қызметтерінің баялау кезі. Постнатальды онтогенездегі қатерлі кезеңдерінің себептері пренатальды онтогенездің себептеріндей болады:гормональдық фонның өзгерістері,ескі индукторлардың жойылуы және жаңа индукторлардың пайда болуы,гендердің әртүрлі блоктарының активтену және қайта активсізденуі. Адам ұрығының құрсақта дамуы орта есеппен 280 тәулікке (10 айға) созылады.Әр кезеңге сәйкес өте күрделі процесстер жүреді,соған байланысты жүкті әйел өз-өзін күтіп,зиянды заттар пайдаланбай,сақ болып жүруі керек. жүктеу/скачать 490,06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|