Орындыған: Бауыржанова. М
жүктеу/скачать 45,81 Kb.
|
баяндама экология
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Д.СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ БАЯНДАМА Тақырыбы: Шығыс Қазақстан облысы аймақтық экологиялық ерекшеліктері Орындыған: Бауыржанова.М.Б Тексерген: Идиришева Ж.К Өскемен 2022 ж. Мазмұны Кіріспе ШҚО бойынша сипаттама Шығыс Қазақстан облысындағы экологиялық жағдайдың ерекшеліктері Ластануға байланысты ең өзекті мәселелерге шолу Шығыс Қазақстан облысындағы денсаулық жағдайының сипаттамасы Қорытынды Кіріспе
Шығыс Қазақстан аумағы Еуразияның негізгі аймағы ретінде маңызды геосаяси жағдайға ие. Мұнда төрт ірі мемлекеттің: Қазақстан, Ресей, Қытай және Моңғолияның шекаралары түйіседі. Шығыс Қазақстан облысының аумағында ағатын Ертіс өзені трансшекаралық өзен болып табылады (Қытай Халық Республикасы, Қазақстан, Ресей). Ертіс өзенінің трансшекаралық сипаты оны пайдаланудағы мүдделердің айырмашылығын негіздейді, бұл шектес мемлекеттердің табиғи және экологиялық жағдайларының ерекшелігімен айқындалады. Тақырыптың өзектілігі. Шығыс Қазақстан Республикамыздың жоғары дамыған өнеркәсіптік өңірлерінің бірі, түсті және қара металлургия, энергетика кешені, тау-кен және машина жасау өнеркәсібі ірі кәсіпорындарының шоғырланған жері болып табылады. Зиянды шығарындылармен қор шаған ортаға айтарлықтай ластанатын дықтан, қоршаған ортадағы ауыр металда рдың соның ішінде мырыш, қорғасын және басқа да зиянды заттардың шоғырланғ ан аймағы болып табылады. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі нормативтік-құқықтық құжатқа сәйкес. Шығыс Қазақстан облысы Қазақстанның экологиясы жағымсыз алты аймақтын құрамына кіреді. Осыған байланысты халықтың денсаулығына экологиялық факторлардың әсерін зерттеу және аурулардың пайда болу қаупі шұғыл сұраныска ие. Дилломдық жұмыстын бағыты USAID ZdravPlus жобасының көмегімен құрылып қаржыландырылған аурулардың барлық түрлеріне арналған облыстағы ауруханаларда емделген пациенттерге қолданыстағы деректер базасын талдау мүмкіндігінен құрылды. Геоэкология және коршаған ортаны қорғау саласында әдетте шағын бағдарламаларды күрделі математикалық формулалардын белгілі бір параметрлерін есептеуді қамтамасыз ететін есептеулерді автоматтандыру үшін қолданылады. Осы жұмыста қазіргі заманғы ақпараттық технопогиялар негізінде автоматтандырылған компьютерлік жүйе әзірленді. Жұмыстың мақсаты - қоршаған ортаның нашарлау себебінен зиянды заттардың, зиянды шығарындыларының теориялық зерттеулер мен статистикалық материалдарды өңдеуге негізделген теріс әсерін кешенді бағалау әдістемесін қолдану арқылы зиянды бағалаудың экономикалық моделін және ақпараттық жүйесін құру. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі негізгі міндеттер қойылған: -өнеркәсіп кәсіпорындарының тұрақты жұмыс істеуінде зиянды заттардың негізгі түрлерінің және аурулардың негізгі топтарының негізгі түрлері үшін доза-эффект функциясын сандық бағалаудың үлгісін әзірлеу; пациенттерді емдеуге арналған шығындар мен зиянды заттардың шығарындыларынан туындаған халықтың денсаулығына зиянды бағалау; өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарындыларымен байланысты аурулар туралы статистикалық деректерді іріктеу үшін программалық құралдар жиынтығын әзірлеу; Зерттеудің нысаны - халықтың денсаулығы. Зерттеудің пәні-қоршаған ортаны ластаумен байланысты экономикалық залал болып табылады.Жұмыста ғылыми зерттеулердің нәтижелері, экологиялық мониторинг, математикалық статистика әдістері, алгоритмизация принциптері, жүйелеу жұмыстары қолданылады. Ғылыми жаңалығы өнеркәсіптік кәсіпорындардың атмосфераға зиянды заттардың шығарылуымен байланысты емделуге және халықтың денсаулығына зиян келтіретін шығындарды есепке алу әдісін қоса алғанда, халықтың денсаулығына зиянды әсерін бағалау үшін модельді және ақпараттық жүйені дамытудан тұрады. Жұмыстың практикалық құндылығы: зия нды заттардың шығарындыларымен байланысты халықтың денсаулығына әсерін бағалауға ұсынылған тәсіл дәстүрлі түрде экологиялық шаралардың тиімділігін бағалауға, аурулардың түрлеріне және олардың алдын алуға медициналық мекемелерді қаржыландыруды оңтайландыруға мүмкіндік береді. Ауруларды азайту бойынша практикалық ұсыныстарды әзірлеуге арналған бағдарламалық өнім құрылды. ШҚО бойынша сипаттама Шығыс Қазақстан облысы аумағы бойынша 283,23 мың км2 Қазақстан Республикасында үшінші орын алады. Шығыс Қазақстан облысының географиялық жағдайының ерекшеліктері оның Еуразияның ең ірі құрлығының тереңінде, оның орталық бөлігі шегінде Ұлы жазықтар-Батыс Сібір, Орта Азия және Қазақстан шекарасында орналасқандығында. Оның аумағында планетаның континентальды полюсі және Еуразияның географиялық орталығы орналасқан. Шығыс Қазақстанның табиғаты сан алуандығымен және ерекшелігімен ерекшеленеді. Контраст-оның басты ерекшеліктерінің бірі. Рельефтің амплитудасы теңіз деңгейінен 145-тен 4500 метр биіктікте (Белуха тауы) өзгереді. Аумақта климаттың, өсімдіктердің, топырақтың тік белдеуінің Заңы айқын көрінеді. Шығыс Қазақстан облысының флорасы мен фаунасы ерекше түрлік байлығымен ерекшеленеді, бұл табиғат жағдайларының алуан түрлілігімен түсіндіріледі. Өңірде үшінші кезеңнің реликтері сақталған-Тұран шоқылары, Ертіс маңы және Қайыңды қарағайлы ормандары, Көкшілтау самырсын тоғайы. Республиканың барлық ауданының бар-жоғы 4% - ын құрайтын Қазақстандағы ормандардың өте аз болуы кезінде Шығыс Қазақстан Облысы Орман және аңшылық ресурстарының қорлары бойынша ерекше орын алады. Мұнда Республика ормандарының 70% - ға жуығы шоғырланған.Шығыс Қазақстанның табиғи ландшафтары, тау және өзен жүйелері Ертіс өзенінің басты су артериясымен бірігеді. Ертіс өзенінің ұзындығы 4248 км, бұл ең ірі Сібір Енисей және Обь өзендерінен ұзын. Ертістің су жинау алаңы Еділге қарағанда үлкен және 1.595.680 км2 аумақты қамтиды. Шығыс Қазақстан жыл сайын 1 км2 – мен 3,8-5,6 л/сек ағынын модульдейтін Ертіс өзен бассейнінің негізгі ағынды қалыптастырушы ауданы болып табылады. Шығыс Қазақстандағы су бетінен булануға су шығыны Ертіс өзені бассейнінің басқа өңірлерімен салыстырғанда шамалы. Гидрологиялық режим күрт өзгерістерге ұшырайды және табиғи режимнен ерекшеленеді, бұл Шығыс Қазақстан аумағындағы өзен ағынын үш су қоймасымен реттеумен байланысты. Су қоймаларының негізгі мақсаты – энергетикалық. Ертіс өзені бассейнінің табиғи ағысының сипаты, негізінен, қар мен мұздықтардың еруінің ықпалында болады. Шығыс Қазақстан өзендері Солтүстік Мұзды мұхит бассейніне және ішкі ағынсыз Балқаш-Алакөл бассейніне жатады. Шығыс Қазақстан облысында өзендер мен көлдердің жеткілікті тығыз желісі бар, жер асты суларына бай. Оңтүстік Алтайдың тау жүйелері қазіргі мұзданудың орталықтары болып табылады. Сулар климатпен және табиғаттың басқа компоненттерімен тығыз байланысты және оларға тікелей әсер етеді. Ертіс аңғары өңірді оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай қиып өтеді. Өзеннің оң жағалауында тау ландшафттары басым, орманды, шөпті дәнді, жоғары нивальды түрлермен, өзен желісінің көптігімен және үлкен тығыздығымен сипатталады. Өзендер айтарлықтай көлбеу (100 м және одан жоғары 40-50 м), жоғары ағыс жылдамдығымен (2-5 м/с) сипатталады. Облыстың барлық өзендері негізінен қармен қоректенеді, су тасқыны кезінде өзендердегі су аз минералданған, ал минералдану төмендейді. Судың химиялық құрамы бойынша жыл бойы негізінен гидро-карбонатты-кальцийлі және тұрмыстық және ауылшаруашылық сумен жабдықтаудың барлық түрлеріне, егістіктерді суаруға және техникалық қажеттіліктерге жарамды. Аймақтық ерекшеліктерге облыстың климаттық жағдайларын да жатқызуға болады. Климаттық факторлар Қазақстанның қалған аумағындағы, Шығыс Қазақстан облысындағы осы ендіктерге тән климаттың ендік аймақтылығы оның көп бөлігінде күрделі тау бедерінің болуымен, оның циркуляциялық және радиациялық процестерге әсерімен бұзылған.Айналым процестері-қыста облыстың бүкіл аумағы қуатты Азия (Моңғол-Сібір) антициклонының батыс сілеміне түседі. Антициклон мұнда солтүстік, солтүстік-батыс және солтүстік-шығыс суық шабуылдардың басым болуын анықтайды. Жазда облысқа Қазақстанның барлық аумағын алып жатқан азиялық депрессия әсер етеді. Депрессия орталығы Иранның таулары мен Тар шөлінің үстінде, оның шығыс шетінде орналасқан. Жаз мезгілінде облыстың аумағына оңтүстіктен, оңтүстіктен-батыстан және батыстан ыстық және құрғақ ауа массалары жиі енеді. Күн радиациясы Шығыс Қазақстан облысы 48-51с С. Е.диапазонында жатыр, мұнда күннің күндізгі биіктігі 62-67с0, күннің ұзақтығы 16 сағат, аспанның айқындылығы және күн сәулесі сағаттарының саны ТМД-да сол ендіктерде ең көп және Қырыммен бәсекелесе алады. Сонымен, Өскеменде күн сәулесінің жылдық саны 2287, Риддерде – 2395, Семейде – 2523. Шығыс Қазақстан тауларында 600-ден 1400 метрге дейінгі биіктікте ашық аспан жағдайының қайталанғыштығы мен қарқынды күн радиациясының белдеуі ерекшеленеді. Күн сәулесі сағаттарының саны бойынша бұл белдеу Швейцарияның әйгілі Давос курортынан кем түспейді, бұл жылдың барлық маусымдарында тау бөктері мен таулы аудандардағы туризм мен рекреациялық экономиканы дамыту үшін үлкен әлеует болып табылады. Температура режимі Қыста аумақтың температуралық режимі теріс радиациялық тепе-теңдіктің және Солтүстік арктикалық ауа массаларының жиі көтерілуінің әсерінен дамиды, бұл өте қатты аязды қысты тудырады. Тау жағдайында қыста қарқынды радиациялық мұздану, суық тау ауасының ағуы және оның тау бөктері мен алқаптардың жабық учаскелерінде тоқырауы байқалады. Атмосферамен жақсы ауа алмасуы бар беткейлердің жоғарғы бөліктері аңғарлар мен шұңқырларға қарағанда жоғары температураға ие. Көктемгі және күзгі кезеңдердің тән ерекшелігі-ауа-райының тұрақсыздығы, жиі қайталанатын суық. Облыс аумағындағы жел режимі негізінен жер бедерінің әртүрлілігіне байланысты төтенше әртүрлілікпен сипатталады. Қыста Облыстың жазық бөлігінде оңтүстік, оңтүстік-батыс бағыттағы желдер басым болады. Оңтүстік, оңтүстік-шығыс тау бөктеріндегі тауларға жақын. Тауларда желдің бағыты тау аңғарларының бағытына байланысты. Облыстағы барлық негізгі аңғарлар батыстан шығысқа қарай бағытталғандықтан, мұнда негізінен батыс-шығыс өткелі байқалады. Жазда, барлық жерде, тау аңғарларын қоспағанда, солтүстік, солтүстік-шығыс бағыттағы желдер басым болады. Таулы алқаптарда, қыста сияқты, батыс-шығыс желдері басым. Желдің жылдамдығы, негізінен, аз мәнге ие. Облыстың тау бөктері мен таулы аудандары ең төмен жылдамдықпен және тыныштықтың үлкен қайталануымен сипатталады (80% дейін).Желдің орташа жылдамдығы 2,5 3,5 м/с құрайды, алайда облыстың жекелеген аудандарында қатты желдер (15 м/с және одан да көп) ерекшелік болып табылмайды және осындай желмен бір жылдағы күндердің орташа саны 18-20-ға жетеді. Ең үлкен жел қызметі Жаңғызтөбе, Қарауыл, Жарма станцияларының аудандарында байқалады. Орташа көпжылдық күзгі-қысқы кезеңде (қазан наурыз) мұнда қатты желмен (күші 15 м/с және одан да көп) 70-тен 105 күнге дейін байқалады. Ылғалдандыру режимі Облыс аумағы оның орналасуына байланысты қыста да, жазда да ылғалды ауа массаларына қол жетімді емес. Мұнда келетін ауа массалары, әдетте, ылғалмен азаяды, сондықтан аймақтың климаты барлық жерде дерлік айқын құрғақшылықпен сипатталады. Атмосфералық фронттар белсендірілген тау жоталарына жақындаған сайын жауын-шашын мөлшері артады. Биіктігіне, рельефтің пішініне және тау аудандарындағы беткейлердің экспозициясына байланысты орта есеппен 400-800 мм – ге дейін, ал батыс шығыс бағытта ашық Батыс беткейлерде-1500 мм-ге дейін (Кіші Үлбі) түседі. Құрғақ таулардың ішкі беткейлерінің тар аңғарлары. Әсіресе, Зайсан көлінің қазаншұңқырына қарайтын Алтай тауларының оңтүстік беткейлері құрғақ, олардың жылдық мөлшері шамамен 160 мм. ауаның су буымен қанығу дәрежесін сипаттайтын салыстырмалы ылғалдылық климаттың тым құрғақ екендігін көрсетеді. Радиациялық факторлар Радиациялық факторларға жергілікті аномалиялар мен әртүрлі жастағы гранит массивтерінің орналасу орындарындағы радиоактивтіліктің фондық шамаларының жоғарылауы жатады. Аймақтағы жалпы радиоактивтіліктің және табиғи радиоактивті элементтердің барлық өсуі эффузивті шөгінді жыныстардың белсенді бетке шығуына және гранитоидтарға байланысты. Облыстың табиғи радиоактивті фоны өте жоғары және 31-56 мкр/сағ жетеді.Табиғи жоғары радиоактивтілік әлеуетті радиоэкологиялық қауіпті 5 аймақтың көрінуімен шартталған: үлкен – Ақжал Жарма (7 уран кен орны және кен білінуі), Қарабұлақ (Қараирек уран кен білінуі), Зайсан (алтын кен орны), Қалба-Нарым (Уран, уран-торий кен білінуі), Лениногор (уран және уран-торий кен білінуі).Бұл аймақтарда негізгі радиациялық қауіпті техногендік қалдықтар да, радон мен оның ыдырау өнімдері де құрайды. Тұрғын үй-жайларда радон түсуінің негізгі көздері: жоғары радиоактивті тау жыныстарынан қалыптасқан немесе сынған радонды тасымалдау жүйелерін жабатын топырақ пен топырақ; радонды тасымалдау көздерінен су; жоғары радиоактивті жыныстардан құрылыс материалдары болып табылады. Радон газы темекі шегуден кейінгі өкпе қатерлі ісігінің екінші себебі екендігі анықталды. Халқы техногендік әсерге ұшырамаған Шығыс Қазақстан облысының ауылдық аудандарында онкологиялық аурулардың жоғары көрсеткіштері байқалады. Сонымен қатар Шығыс Қазақстанның аумағы радон қауіптілігіне нашар зерттелген. Шығыс Қазақстан облысының радиациялық жағдайы Семей ядролық сынақ полигонының бұрынғы қызметіне, геологиялық барлау, тау-кен өндіру, құрылыс және табиғи әлеуетті радиоэкологиялық қауіпті аймақтар шегіндегі басқа да қызметке байланысты. Техногендік факторлар Пайдалы қазбаларды (кенді, кенсіз, құрылыс материалдарын) өндірудің ұлғаюы, алынатын және қайта өңделетін шикізаттың жоғары агрессивтілігі барлық ландшафт құраушы компоненттердің (атмосфералық ауа, жерүсті, жерасты, жерасты сулары, топырақ және өсімдік жамылғысы) қарқынды ластану процестеріне әсер етеді. Аймақтың табиғи ортасына техногендік әсер етудің ерекшелігі тарихи ластанулардың көп болуы болып табылады. Шығыс Қазақстандағы атмосфералық ауаның, топырақтың, жер үсті және жер асты суларының техногендік ластануының басталуы түсті металлургияны одан әрі дамыта отырып, өңірде тау-кен кәсіпшілігін игеру уақытынан бастап қаланды. Бұған арзан гидроэнергетикалық ресурстардың болуы (Шығыс Қазақстанда Қазақстан өзендерінің гидроэнергетикасының 40% - ы шоғырланған) ықпал етті, бұл энергияны көп қажет ететін өндіріс салаларын (мырыштың электролиз өндірісі, қорғасынның электротермиялық өндірісі және т.б.) дамытуға мүмкіндік берді. Өңірде 100-ден астам ірі және шағын техногендік объектілерге қойылған түсті металлургиялық, сирек металды, сирек кездесетін жер және алтын кені өндірістерінің 3 млрд.тоннадан астам қатты қалдықтары жинақталған. Бұл жыныс үйінділері, қалдықтар қоймасы, қож үйінділері. Тек бір түсті металл саласында соңғы 60 жылда өндіру үйінділерінің астынан 3000 гектардан астам жер, байыту қалдықтарымен 1600 га, металлургиялық қайта бөлу қалдықтарымен 670 га алынды, орташа есеппен жыл сайын шамамен 20 млн.т тау-кен массасы қайта өңделеді. Бұл ретте өндірілетін минералдық шикізаттың тек 4% – ы ғана пайдалы өнімге айналады, ал 96% - ы негізгі компоненттердің 30% - ы және күшән, сурьма, таллий, сынап, селен, теллур, күкірт және қоршаған ортаға зиянды басқа да компоненттер сияқты Серік элементтердің 60% - дан астамы толық өндірілмей қалған қалдықтар түрінде сақталады. Ертіс өзені суының сапасы үшін басты және жаһандық қауіп дәл осы тарихи ластану үйінділерін сілтісіздендірумен және ауыр металдардың су ағындарына түсуімен байланысты. Шығыс Қазақстан облысындағы экологиялық жағдайдың ерекшеліктері Соңғы жылдары Қазақстандағы негізгі экономикалық көрсеткіштердің тұрақты өсуі негізінен өндіруші және өңдеуші салаларды дамыту арқылы қамтамасыз етіледі. Жер қойнауын барлау, өндіру, қайта өңдеу және тасымалдау жөніндегі қызметті одан әрі арттыру атмосфералық ауаға, жер үсті және жер асты суларына, флораға, фауна мен қоғамдық денсаулыққа кері әсерін күшейтуге әкеледі.Шығыс Қазақстан облысы табиғи ресурстардың жоғары әлеуетіне ие, бұл экономиканың өнеркәсіптік секторын кеңінен дамытуға ықпал етеді. Соның салдарынан бұл экологиялық проблемалардың тұтас ауқымын алып келеді. Қолданыстағы оң үрдістерге қарамастан, Шығыс өңірінің саласы шикізатсыз, энергияны қажет ететін, салыстырмалы түрде төмен технологиялық, техникалық және экологиялық қауіпсіз емес болып қала береді. Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына және экологиялық жағдайына әсер ететін ішкі факторларға мыналар жатады: Технологиялық үдерістердің салыстыр малы жоғары энергия сыйым дылығы; -қоршаған ортаның ластануының салыстырмалы жоғары үлесі: Түсті металлургияның қосалқы секторында төртінші (жылжымалы) және бесінші (дайын өнімді) қайта бөлудің жоқтығы, негізгі құралдардың физикалық жөне моральдық тозығы салыстырмалы түрде жогары; жоғары технологиялық және ғылымды қажет ететін өнімдердің, ресурстардың және энергияны үнемдейтін технологиялардың төмен үлесі. Сыртқы факторлар. Ішкі тұтынудың төмен көлемін ескере отырып, мырыш, қорғасын және бірқатар сирек және сирек-жер металдардың, сондай-ақ уран отынын әлемдік нарыққа (Еуропалық және Оңтүстік-Шығыс Азия аймағы)негізгі жеткізушілерінің қат арында болып қалып отыр. Семей ядролық сынақ полигонының қызметімен және тау-кен металлургия кешені мен түсті металлургия кәсіпорындарының өндірістік қуаттарының артық шоғырлануынан туындаған кешенді радиоэкологиялық және санитарлық-гигиеналық жағдай Шығыс Қазақстан облысы (ЕҚЗ), әсіресе оның өнеркәсіптік аудандары мен сынақ полигонына іргелес аймақтардағы тұрғындардың өмір сүруіне қауптің жоғары екенін білдіреді. Атмосфераның ластануының ең жоғары деңгейі байқалатын елді мекендерде ШҚО орны. Атмосфераның ластануының ең жоғары деңгейі байқалатын Қазақстанның тоғыз қалаларының үшеуі - Өскемен, Риддер, Зыряновск - Шығыс Қазақстан облысында орналасқан.Өңірдегі атмосфераға шығарылатын барлық шығарындылардың 80% -ы Өскемен, Семей, Зырян, Риддер қалаларына тиесілі. Өскемен қаласында барынша рұқсат етілген деңгейлерден артық азот диоксиді, фенол, формальдегид, күкірт диоксиді және шаң бойынша байқалады. Атмосфераға ластаушы заттардың негізгі көздері - Казцинк Қазақмыс корпорациясы АҚ. Үлбі металлургиялық зауыты, ЖЭС, құрылыс материалдарын өндіру үшін кәсіпорын - акционерлік қоғамы Semeytsement Бұқтырма цемент компаниясы, алдағы жылдарыда түсті металлургия кәсіпорындары қалады. Ертістін ласт ануы үлкен апаттық деңгейге жеткендіктен, ол Шығыстын ғана маңызды су жолдарына қауіп төңдірмей, бүкіл Қазазақстан су жолдарына қауіп тұдырып отыр.Өзеннің негізгі ластағышы Зыряновский қорғасын және Риддер полиметалл комбинаттары болып табылады, олар жарты ғасыр бойы Ертісте күніне миллиондаған текше метрге жуық мыс, мырыш және басқа металдары бар тазартылмаған ағынды суларды тастайды. Барлығы 80-нен астам химиялық заттар мен қосылыстар өнеркәсіптік кәсіпорындардың су қоймаларына шығарылады, алайда те "гредиент үнемі бақылауға алынады. Өскеменде 18-19 шағын аудандардағы су құбырларының, құрылыс алаңдарының, селезі бар ет сүтімен 9 МПа де 13,9-га дейін, марганец 1-ден 1-ден 30-га дейін ласталастанған суды шамамен 110 мың адам пайдаланады шығарындылары мен төгінділеріне байланысты Ертіс сулары едәуір ластанған және табиғи орталар арасын көшуі нәтижесінде қалада және оның төңірегінде топырақ жамылғысыда ластанады. Ядролық қалдықтарды көму Қазақстан үшін өткір проблема.Мысалы, Өскемен қаласының Үлбі металлургиялық з уақыттан бері қалдық қоймасында шамамен 100 мың қалдық жиналды. Зауыт пен қалдықтар Өскемен қал болсада.Әртүрлі қоймаларда қатты қалдықтар шама көлемінде жиналған. Мұнда өндірілген және өңделге мырыш, мыс, мышьяк, сурьма, висмут, күміс, кадмий элементтер бар. Олардың бәрі тіршілік ету ортасына шығарылады. Ластануға байланысты ең өзекті мәселелерге шолу Осыған байланысты ең өзекті мәселелер: 1) автомобиль көлігінен ауаның ластануын артуы; 2) Ертіс өзгнінің трансшекарасының ластануы; 3) Семей полигонындағы ядролық сынақтардың нәтижесінде болған экологиялық проблемалар; 4) Облыстағы елді мекендерде пайдаланып отырғае ағынды суларды тазарту ғимараттары және кәріз желілерінің тозуы; 5) қатты тұрмыстық қалдықтарды көму үшін полигондардың жоқтығы. Осы проблемаларды шешу үшін аймақтың қоршаған ортасына техногендік шиеленістің деңгейін төмендету және халықтың денсаулығына экологиялық қауіптер стратегиялық бағыт ретінде айқындалады.Шығыс Қазақстан облысының табиғи ресурстарын басқару және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасының аумағының экологиялық жағдайын жақсарту және экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету табиғи ресурстарды аймақтық пайдалануды ұйымдастыру және қоршаған ортаға антропогендік қысымын азайту арқылы жоспарланған.Аймақтың экологиялық саясатының мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу стратегиялы бағытты қамтамасыз ететін салалық және өңірлік экологиялық бағдарламаларды жүзеге асыру арқылы қамтамасыз етіледі. Басқарманың басымды стратегиялық бағыттарының бірі Шығыс Қазақстан облысының қоршаған ортасына техногенді шиеленістің деңгейін төмендету және қоршаған ортаның денсаулығы үшін тәуекелдер . Осы бағытта мынадай мақсаттар қойылған: 1) Аймақтың қоршаған ортасына техногендік жүктеме деңгейін төмендету және халықтың денсаулығына экологиялық қауіп-қатерді төмендету: қоршаған ортаға ластаушы заттардың жалпы шығарындыларының кемінде 35% -ы және қоршаған ортаға қойылған уытты қалдықтардың нақты көлемін, 2008 жылдың базалық көрсеткіштеріне қатысты 2014 жылға қарай өсуін және төмендеуін болдырмау: жер үсті су объектілеріне ластанған ағынды суларды ағызудың 2008 жылғы деңгейінде тұрақтандыру; Өскемендегі атмосфералық ластану индексінен 2014 жылдың базалық деңгейіне қарағанда 5% -дан асып кетпәуін қадағалау. 2) Аймақтың қоршаған ортасын осы жолдар арқылы жақсарту. Өскемендегі атмосфералық ластану индексінен 2016 жылдың базалық деңгейіне карағанда 5% дан асып көтуін болдыртпау: Ертіс өзенінің бассейніндегі жер үсті суларының сапа класын тұрақтандыру (2-3 класс). өндірістік өндірістің ауқымы, технология мен жабдықтардың жетілмегендігі, өнімді күштөрдің орналасқан жеріндегі диспропорция қоршаған ортаға төпө-төндікті бұзумен қоршаған ортаға тұрақты өзгерістер әкелді деп қорытынды жасауға болады. Аймақтың орнықты даму моделіне көшу үшін экологиялык білім беру және хабардарлық жүйесін, экологиялық бағдарламаларды жүзеге асыруға жұртшылықтың қатысуын және өңірлік экологиялық ақпараттық орталыгын дамытуды көздейді. Шығыс Қазақстан облысындағы денсаулық жағдайының сипаттамасы Өмірдің сапасы, яғни халықтың өл-ауқаты және жеке адамдардың әлеуметтік әл-ауқаты, сондай-ақ өмір сүру шарттары өзара тығыз және бір- бірін толықтырады.Өмір сапасы дөп адам өмірінің экономикалық, әлеуметтік. табиғи-экологиялық жөне басқа да жағдайларының бөлгілі бір тіркесімі ретінде түсіндіруге болады.Дж форрестер адам амірінің сапасын бес жаһандык факторга сәйкес әлшеуді ұсынды. - халықтың саны, - жинақталған капиталдың мөлшер - ауыл шаруашылығында капиталдын үлесі колда бар табиғи ресурстардын көлемі қоршаған ортаның ластануы. Экологиялық проблемалардың әлеуметтік-экономикага және адам денсаулығына өте қатты теріс асер өтеді уытты қалдықтар жыл сайын зиян келтіреді Адамдар үшін ауыр және, ең бастысы, ластаудың ең жылдам әсерлері әдетте ауада және ауыз судағы уландырғыш заттардың қалыпты концентрациясымен байланысты.Ала да, бұл концентрация, әдетте биосфераның қарастырылған бөліктерінде ұзақ уақыт қала бермейді.Ауа мен суды тазарту әдісі қарапайым болып табылады, тіпті көптеген табиғи және техногендік ландшафтар үшін өзін-өзі тазарту процесі тән Қоршаған ортаға басқа элементтердің шоғырлануының өзгеруімен анықталған кейбір элементтердің мазмұны айтарлықтай артуы немесе азаюы трофикалық тізбектің бойымен қозғаласы кезінде және жиі организмдердің ауруларымен қатар жүреді. Қоршаған ортаның түрлі химиялық қосылыстармен, сондай-ақ радионуклидтермен қарқынды ластануы адам ағзасына азық-түлік, ауыз су және атмосфералық ауамен кіреді. Соңғы жылдары Шығыс Қазақстан облысында денсаулықтың күрт нашарлауы байқалды Қаланың СЭС сарапшыларының және Қоғамдық сарапшылар комитетінің пікірінше, Өскемен, Риддер және Зырян қалаларында халықтың қандағы орташа қорғасын мелшері өте жоғары деңгейден асып кетеді. Осылайша Өскемен қаласындағы Защита станциясы ауданындағы балалардын қандарында хромның табиғи мөлшері табиғи нормаларға қарағанда 50 есе көп, ал КШТ ықшамауданындағы (Өскемен қаласындағы Жібек Мата Зауыты – шағын аудан) балалардың бор мөлшері шамамен 40 есе жоғары болды[11]. Атмосфералық ауаның ластануынан болған ауру-сырқауларды тексеру нәтижесінде барлық ауру-сырқаулардың құрымынан балаларда 37%, ересек тұрғындардың 10% -ы - тыныс алу және метаболикалық аурулар - тиісінше 16% және 7%-ы ауаның ластануынан болатыны айқындалды.Созылмалы бронхит және без бен аденоидтердің созылмалы аурулармен ауратын балалардың ауыруға шалдығуына үлкен үлес қосады. Сонымен қатар, атмосфералық ауаның ластануынан болатын аурулар жас ерекшелігіне де байланысты болады. Атмосфераның жекелеген композициялық ластануынан болатын аурулардың дамуына қосқан үлесі де әр түрлі болады [12]. Мысалы, созылмалы бронхиттің дамуына әсер ететін лас ауа (шаң, көміртегі тотығы, күкірт диоксиді, азот тотығы) үлесі нақты ластаушылардың үлесінен 1,6 есеге артады, ал эндокриндік аурулардың дамуына керісінше нақты ластаушылар үлесі 1,5 есе жоғары. Шығыс Қазақстан облысының аумағында Семей ядролық полигоны бар, оның кесірінен аймақтағы топырақ қатты ластанған. Шығыс Қазақстан облысында әртүрлі жағымсыз себептер бойынша өлім саны осы себеп бойынша орташа респу бликалық өлім санынан асып түседі. Шығыс Қазақстанның қоршаған ортасының үздіксіз деградациясы және халық денсаулығының көрсеткіштері төмендеуі осы өңірде кешенді гигиеналық зерттеулер жүргізудің орындылығын айқындайды. Жоғарыда келтірілген материал халықтың денсаулығының нашарлауы қаланың қолайсыз экологиялық жағдайына әсер етеді деп қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Соңғы жылдары аурудың барлық топтарында халықтың денсаулық жағдайының нашарлау үрдісі байқалды. Онкологиялық және басқа да аурулардың өсуі табиғаттың зиянды әсеріне жол бермеу қоршаған ортаны қорғау заңдарымен түсіндіріледі, оған сәйкес қоршаған ортаның кез келген өзгерісі сөзсіз өзгерісті бейтараптандыруға бағытталған табиғи тізбекті реакциялардың дамуына әкеледі. Өзара әрекеттесу сызықты емес, яғни индикаторлардың біріне әлсіз әсер етуі, сондай-ақ тұтастай алғанда адами-табиғат жүйедегі ауытқуларды тудыруы Шығыс- Қазақстан облысында байқалып отыр. Қорытынды Табиғи аумақтардың өңірлік ерекшеліктерін білу және зерделеу өңірдегі табиғи ресурстар мен табиғат пайдалануды неғұрлым табысты және тиімді басқарудың, сыртқы ортаның қолайсыз факторларымен байланысты Халық денсаулығы үшін тәуекелдерді азайтудың құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Шығыс Қазақстан облысы, жоғарыда көрсетілгендей, жаңартылатын энергия көздерін, ең алдымен жел энергетикасын, күн және гидроэнергетиканы дамыту үшін айтарлықтай табиғи әлеуетке ие. Шығыс қазақстан облысы аумағының экологиялық жай-күйін талдау және бағалау, өңірлік экологиялық бағдарламалар мен стратегияларды әзірлеу кезінде аумақтың өзіне тән ерекшеліктерін және табиғи, сондай-ақ техногендік сияқты қоршаған ортаға әсер ету факторларын ескеру қажет. Қолданылған әдебиеттер: 1. Егорина а.в., Зинченко Ю. к., Зинченко Е. С. Шығыс Қазақстанның физикалық географиясы. Өскемен, 2002. 2. Дүниежүзілік қайта құру және даму банкінің есебі / / "Ертіс бассейнінің заманауи мәселелері"Ақпараттық бюллетені. – Семей, 2006 3. Беркінбаев Г.Д., Федоров г. в., Демченко А. и., Белявцев Е. П. Шығыс Қазақстан облысының Радоножазбалары // ҚР Қоршаған ортаны қорғау Министрлігінің Ғылыми еңбектер жинағы. – Алматы, 2006. 4. https://topreferat.com.kz/songghy-qosylghan/8294-shyghys-qazaqstan-oblysynyng-ekologiyalyq-zhaghdayy-1-bolim.html 5. https://ust.kz/word/sygys_qazaqstannyng_ekologiyasy-187347.html жүктеу/скачать 45,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|