Орталық Азия ұғымының тарихи, географиялық негіздері(§1-2)
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
10-CЫНЫП 1-60 тақырып (1)
| «Әттең, қапы дүние-ай»
М. Мөңкеұлының отаншылдық өршіл рухты білдіретін шығармасы: Кең қоныс қайдан іздеп таптырады Батыс Қазақстан облысында дүниеге келген ақын: Әбубәкір Кердері Ә. Кердері бала оқытқан өңірлер: Орал, Ақтөбе, Ор 1905 ж. Ә. Кердерінің өлеңдер жинағы шыққан қала: Қазан Ә. Кердері өз поэзиясында аңсайды: бұрынғы ел бірлігін, мықты хан билігін «Бай білімсіз болса кедейшілікке ұшырайды» - деп ескерткен: Ә. Кердері ХІХ ғасырдағы қазақ ағартушыларының қоғамдық-саяси көзқарастары(§29-30) Қазақ халқының ағартушыларының бірі: Ш. Уәлиханов Ш. Уәлихановтың дүниеге көзқарасының қалыптасуына ықпал етті: қонаққа келген декабристер Шоқан оқыған оқу орны: Омбы кадет корпусы Шоқанның кадер корпусында бірге оқыған досы, саяси қоғам қайраткері: Г. Потанин Шоқан сүйіспеншілікпен оқыған орыс және шетел жазушы-ақындары: Пушкин, Лермонтов, Гоголь. Диккенс Шоқан орыс қоғамының прогрессивті зиялыларымен танысқан қала: Омбы 1860 ж. орденмен марапатталып, шені өскен тұлға, ғалым: Ш. Уәлиханов Ш. Уәлихановты қабылдаған орыс патшасы: ІІ Александр ІІ Александрдан қазақтарға патша шенеуніктерінің жақсы қарауын сұраған: Ш. Уәлиханов Еңбектерінде қазақ халқының бұрын еркін, дәулетті өмір сүргенін жазған: Ш. Уәлиханов 1862 ж. Шоқан аға сұлтан болу үшін өз кандидатурасын ұсынған округ: аға сұлтан Ш. Уәлиханов 1862 ж. хат жазған досы: Ф. Достаевскийге «Халқыма пайдамды тигізу үшін аға сұлтан болғым келді. Оларды шенеуніктер мен қазақ байларынан қорғамақ болдым. Сондағы ең алдымен көздегенім – өз басымның мысалы арқылы жерлестеріме оқыған аға сұлтанның пайдалы екенін көрсету еді. Құдайға сенбейді. Мұхаммед пайғамбарға өш» - Ш. Уәлиханов бұл хатты кімге жазды: Ф. Достаевскийге Шенеуніктердің аға сұлтандыққа сайлауға түскенде Ш. Уәлихановқа таққан айып- жаласы: Құдайға сенбейді. Мұхаммед пайғамбарға өш 1822 ж. Орта жүзде округтік басқарудың енгізілуіне өз қарсылығын білдірген: Ш. Уәлиханов «Біздің жерімізді округтер бойынша бөліп, жазғы және қысқы жайылымдарды атақты рулар мен адамдарға беру – малшаруашылығына кесірін тигізетін басты себептердің бірі ретінде есептелуі тиіс. Мұндай реформалар кедергі келтіретін зиянды, әрі халық үшін қасірет әкеледі» - деп Ш. Уәлиханов пікір білдірген жағдай: округтік басқарудың енгізілуіне байланысты «Орынбор дала басқармасының негізгі кемшілігі, ол орда шенеуніктерін халықтың сайлауымен емес, шегара бастықтарының қалауымен тағайындауында» - деп Шоқан пікір білдірді: Кіші жүздегі жаңа басқару тәртібіне байланысты «Реформа оңтайлы, яғни қоғамдық организм жан-жақты дами алатын мызғымас прогресс заңына негізделіп жасалғанда ғана ұтымды болады» - деп жазылған Ш. Уәлихановтың мақаласы: Сот реформасы туралы жазбалар «Қисынсыз теорияға немесе өзге халықтың өміріне зорлықпен, ырықсыз жасалған реформа адам баласын жойқын апатқа душар етіп келді» - Ш. Уәлихановтың пікірі қатысты: патша үкіметінің сот реформасына Қазақстандағы билер сотының Ресей сотынан ерекшелігі, артықшылығы: әділдігі Педагог, жазушы, фольклоршы, этнограф, қоғам қайраткері : Ы. Алтынсарин Ы. Алтынсарин білім алған қала: Орынбор Ы. Алтынсарин Орынборда танысқан досы, шығыстанушы-ғалым: В. Григорьев Ы. Алтынсарин Орынбор шекара комияссиясы жанындағы мектепті алтын медальмен бітірген жыл: 1857 ж. Ы. Алтынсарин меңгерген тілдер: орыс, татар Ы. Алтынсарин оқып, шығармаларымен таныс болған орыс демократтары: Н.Г. Чернышевскийдің, Н.А. Добролюбовтың, А.И. Герцен Ы. Алтынсаринның ғылым-білімге шақыратын шығармасы: Кел, балалар оқылық Ы. Алтынсаринге білім беру саласында еңбек еткен кезде тағылған айып: шоқынған 1869 ж. Ы. Алтынсарин орналасқан қызмет: Торғай уездік басқармасында іс жүргізуші Ы. Алтынсарин айыптаған патша үкіметінің саясаты: жергілікті халыққа қысым жасау Алғашқылардың бірі болып, халқының тілдік және мәдени-рухани мұраларын қорғайтын озық идеялар ұсынған: Ы. Алтынсарин Ы. Алтынсарин әшкерелеген отаршылдықтың саясаты: қоныстандыру «Мен түбегейлі терең сеніммен туған халқыма шамамның келгенінше пайдамды тигізсем деген ниетімнен ешқашан бас тартпаймын» - деп өмірінің соңында жазған: Ы. Алтынсарин Қазақтың көрнекті ойшылы, ағартушысы, ұлы ақыны және қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, қоғам қайраткері: А. Құнанбаев Ресейдің Қазақстанның оңтүстігіне енуі жастық шағымен сәйкес келген ақын: А. Құнанбаев Патша үкіметінің округтік приказдарға ықпалының арта түскенін, ХІХ ғ. 60-90 жж. реформаларды өз көзімен көрген қоғам қайраткері: А. Құнанбаев А. Құнанбаевтың аз уақыт атқарған қызметі: болыс Қазақтарды ғылым мен білімді меңгеруге шақырған тұлға: А. Құнанбаев А. Құнанбаевтың көзқарасының қалыптасуына әсер етті: орыс зиялыларымен араласуы Қазақстанға жер аударылған зиялылардың отандары: Польша, Украина Абай араласып, оның саяси көзқарасының қалыптасуына ықпал еткендер: Е. Михаэлис, С. Гросс, Н. Коншин, Н. Долгополов Абай Е. Михаэлис, С. Гросс, Н. Коншин, Н. Долгополовпен араласу кезінде таныс болған орыс жазушылары: А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтов А. Құнанбайұлын қатты алаңдатқан жағдайлар: 1) қазақтардың кедейлене бастауы, 2) патша шенеуніктерінің озбырлығы, 3) жергілікті болыстардың парақорлығы мен пайдакүнемдігі Абай замандастарының бойынан әшкерелеген жаман мінездер: жалқаулық, білімсіздік, көрсеқызарлық, надандық Абай айтқан кедейшіліктен айығу тәсілі: егіншілік, қолөнер, сауда-саттықпен айналысу «Бай болғың келсе – өнер үйрен. Егер де мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал жұтайды, өнер жұтамайды» - деп айтқан: А. Құнанбаев А. Құнанбаев қатты сынға алды: болыстар мен сайлау жүйесін «Үш жылға болыс сайланады. Әуелгі жылы «Сені біз сайламадық па?» деп елдің бұлданғандығымен күні өтеді. Екінші жылы кандидатпен аңдысып күні өтеді. Үшінші жылы сайлауға жақындап қалып, тағы болыс болып қалуға болар ма екен деп күні өтеді. Енді несі қалды?» - Абайдың пікірі қатысты: сайлау жүйесі мен болыстарға «Қулық саумақ, көз сүзіп, тіленіп, адам саумақ – өнерсіз иттің ісі. Әуелі құдайға сиынып, екінші өз қайратыңа сүйеніп, еңбегіңді сау, еңбек қылсаң, қара жер де береді, құр тастамайды» - деп келер ұрпақты парасаттылыққа шақырған: А. Құнанбаев Абайдың әділ билігін іздеп келген округтер: Қарқаралы, Өскемен, Зайсан «Болыс пен биді құрметтейін десең, құдайдың өзі берген болыстық пен билік елде жоқ. Сатып алған, жалынып, бас ұрып алған биліктің ешбір қасиеті жоқ» - Абай сөзінде кімдерді әшкерелеп тұр: болыс, би «Елдегі жақсы адамдардың бәрінің үстінен бекер, өтірік «шапты, талады» деген әртүрлі қылмыстық іс көрсетіп, арыз береді. Оған дознание – тергеу шығарады. Бағанағы жақсы адамның сайлауға жарамауы үшін, өтірік айтып, көрмегенін көрдім деуші куәлар да әлдеқашан дайындап қойылған» - осы сөзі арқылы Абай айыптады: жала жабу, өтірік айтуды Абаймен кеңесуге келіп тұрған Баянауыл өлкесінің шежірешісі: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы Абайды құудалау үшін оның ізіне түскен: Семей полицмейстері Абайдан құтылу үшін тағылған жала-айыптар: «ақ патшаның жауы», «бүлікшіл», жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|