Өттас ауруы -өт көпіршігінде тастың болуымен немесе сирек бауыр және өт жолдарында пайда болуымен сипатталады. Бұл ауру кең таралған

Этиологиясы және патогенезі. Бұл ауру барлық зат алмасулардың бұзылысына жатады, ал тастың пайда болуы мына бұзылыстан болады; инфекция және өттің жүрмей қалуы. Және де аурудың пайда болуына семіздік, уақытында тамақ ішпеу, жоғарғы каллориялық тағам, өт көпіршіктерінің (холициститтер) қайталанған қабынуға алып келеді. Эндогенді себептер өттің тұнып қалуына себеп болады, одан өт химизманың және тастардың пайда болуын өзгертеді.Тас құрайтын негізгі элементтер – холестерин, билирубин және кальций – ерітінді күйінде өтте болады. Өтте холестеринді еріген күйінде ұстап қалуы ең бастысы өт қышқылдарына байланысты. Өтте холаттың (тұз) болуының төмендеуі холестерин кристалданады және тұнады.Өт көпіршігіндегі сұйықтықтың тұрып қалуы сол жерде тас пайда болуна әкеп соғады, өйткені сұйықтықтың үлкен концентрация және ондағы холестеринмен билирубиннің концентрациясының көбеюіне себеп болады.Ал өт қышқылының біртіндеп сорылуы өтте болатын холетеринмен билирубиннің мөлшерінің азаюына әкеп соғады. Бұған қоса тұрып қалған сұйықтықтық инфекцияға қолайлы жағдай туғызады. Сұйықтықтың тұрып қалуына негізгі факторлар, өт көпіршігінің және ағыстың жиырмалы функциясының нейрогуморальды реттелуінің бұзылуы (дискенизея), өт жолдарының анатомиялық өзгерулері (спайк, бүгілу т.б.) және өт көпіршігінің босауын бұзатын себептер; ішкі қарын (внутрибрюшного) қысымының жоғарлауы (аяқ ауыр кезінде және т.б.) ішкі мүшелердің төмен түсуі, іш қату, аз қозғалу, жиі тамақ қолдану және т.б. Тұқымқуалаушылықты басым себептердің бірі:бір жанұяның бірнеше ұрпағында,әсіресе әйел жағынан жиі кездеседі.Өте майлы тамақтарды қабылдау,жоғарығы әртүрлі калориялы тағамдарды қолдану гиперхолестерин және оттас ауруына әкеп соқтырады.Сонымен қатар, өт қабына инфекция үш жолмен тарайды:Гематогенді, Лимфогенді,Энтерогенді.

Порта системасынан әуелі бауырға, сонан соң өтпен бірге өт жолдары арқылы;

Бауырдан өт қабына лимфа жүйесі арқылы;

Ұлтабардан кері қарай Фатер бүршігінің тесігі арқылы жалпы өт өзегіне және өт қабына.

Холециститтің жіктелуі:

1.Алғашқы жедел холецистит (тасты, тассыз): а) жай (катаральді), ә) іріңді (флегмонозды), г) асқынған түрі- перитонит, холангит, өт жолдарының бөгелуі, бауыр іріңдігі және т.б.

2. Қайталамалы (рецидивті) жедел холецистит (тасты, тассыз): а) жай, ә) іріңді, б) шірікті, в) тесілген, г) асқынған түрі.

Морфологиялық түрлері бойынша:

— катаральді

— флегмонозді

— гангренозды

— перфоративті

Асқынуы бойынша:холангит,өт перитониті,холедохолитиаз,холедохтың дистальді бөлігінің стриктурасы,Механихалық сарғаю,Өт жыланкөздері.

-Тастар химиялық құрамы бойынша бөлінеді:Холестеринді,Пигментті,Извест (әкті),Аралас (холестерин +пигмент+известь)

Клиникасы:Аурудың бастапқы кезінде оң жақ қабырғаның асты ұстама түрінде қатты ауырады. Ауырсыну жоғары қарай, яғни оң жақ иыққа, жауырын тұсына беріліп, науқас лоқсып, қайталап запыран құсады.Белгілері:

Ортнера-Греков белгісі – оң жақ қабырға тұсын алақан қырымен жайлап соқса ауырсыну күшейе түседі.

Мерфи белгісі— оң жақ қабырға тұсынан ішті саусақпен қаттырақ басып көргенде науқастың терең дем ала алмайтыны белгілі болады.

Курвуазье белгісі – пальпация жасағанда өт қабының үлкейіп ауырсынып тұруы.

Мюсси-Георгиевский белгісі — оң жақ бұғана сүйектің үстін қолмен басқанда өт қабы аймағы ауырсынады.

Образцов белгісі – іштің өт қабы орналасқан тұсын саусақпен басса, ауырғаны байқалады.

Диагносткикасы:

Шағымдары: кенеттен дамыған шаншутəрізді немесе оң жақ құрсақүсті аймағындағы ұзақ уақыт ауырып, ауру сезімі біртіндеп күшейген ауырсыну. Ауырсынулар оң жақ қабырғалық доғаның астында, іштің доғарғы оң жақтық квадрантында орналасады. Ауру сезімі белбеу тəрізді болуы мүмкін, арқаға беріледі, патологиялық үрдіс дамыған сайын ауру сезімі шыдатпайтын, тұрақты сипатқа иеленеді; лоқсу жəне бір реттік құсу; дене қызуының 38-39 градусқа дейін көтерілуі.

Анамнез: бауырлық шаншулар, ауырсынулар диетаны бұзғанда – майлы шошқа етін, майонез, қуырылған тағамдар, суық сусындар жегенде, кейде ауырсыну синдромы қобалжып, жүйкелік стресстер болғанда дамиды. Аталған себептердің əр қайсысы өтқуықтың қатты жиырылуы алып келіп, өтқуықтың мойнында, өзекте тастың қысылуына, нəтижесінде олардың тығындалуына алып келуі мүмкін.

Биохимиялық зерттеулер: билирубин – 20,5 ммоль/л, холестерин 3-5,2 ммоль/л

Лейкоцитоз- формуласының солға ығысуы

УДЗ -90%

Холецистография

ЭРХПГ .

ЭКГ, ЭХО КГ

Биохимиялық зерттеулер:

Билирубин бауырдың пигменттік қызметін және өт ағымының бұзылуын анықтайтын ең маңызды көрсеткіш. Билирубиннің 2 фракциясы болады:

-гемобилирубин (қандағы белокпен байланысқан) және

— холебилирубин (белокпен байланыспаған).

Сау адамдағы жалпы билирубиннің 54%-ті-гемобилирубин, 25%-ті- холебилирубин болады.

Трансаминазалар тесті:

1.Глютаминаланин трансфераза (ГАЛТ)

2.Глютаминаспарагин трансфераза (ГАСТ)

Клеткалар пердесінің (мембрана) сүзіліп өтуі себепті трансаминазалар қалыпты жағдайда қанның құрамында болады. Клетка пердесінің өткізгіштік қасиетінің жоғарылауынан қандағы бұл ферменттердің мөлшері де көбейеді.

Фистулохолангиография: Өт жолдарында қалдырылған түтікше (дренаж) арқылы немесе өттің теріні тесіп сыртқа шыққан жолы (фистула) арқылы контраст жіберіліп жасалатын рентгендік зерттеу- фистулохолангиография деп аталады. Бұл әдіс өт жолдарының рентгендік суретін анықтап, ондағы өзгерістерді ажыратуға толық жағдай жасайды.

Ретроградтық холангиопанкреатография (РХПГ) Бұл әдіс фибродуеденоскопия арқылы іске асырылады. Премедикация- 30мин. Бұрын бұлшық етке 2мл 0,1% атропин және 5мл 10% кальций глюконатының ерітіндісі жіберіледі.Кейін фибродуеденоскопия енгізіліп, ұлтабардың үлкен бүршігіндегі өзекке түтік кіргізіледі де сол арқылы контраст жіберіледі. Бұл әдіспен өт жолдарының рентген суретін , олардың диаметрін, бөгелуін және ұйқы безінің өзегіндегі бұзылыстарын анықтауға болады.

Емі: Дəрі-дəрмектік емес ем: төтестік тəртіп, №5 емдім, тағам мəзірінен ащы-тұщы, жануартектес майлар шектеледі, науқас тағамды күніне 5-6 рет кішкентай мөлшерде қабылдайды, минералдық сулар тағайындалады.

Перитонит белгісі жоқ науқастарға, алдымен консервативті ем қолданамыз:

Суық басу, назогастральді зонд, спазмолитиктер, кең спектрлі антибиотиктер, инфузиялы-дезинтоксикациялы емдер жасалады.

Хирургиялық негізгі операция холецистэктомия.Операция уақытына байланысты бөлінеді:

-Асығыс (экстренные) 2-3 сағат ішінде

-Шұғыл(срочные) операция ауру басталғаннан 72 сағаттан кейін

-Қалтырылған (отсроченные) операция мөлшермен 2 аптадан кейін

Іш іргесі оң жақ қабырға астынан қиғаш Кохер тәсілімен немесе іштің кіндіктен жоғарғы ортаңғы сызығы бойынша іш қуысы ашылады.

Операция кезінде міндетті түрде өт түтіктері зерттеледі. Ол үшін олардың диаметрі анықталады, саусақпен басып көріп онда тастың бар-жоғын анықтайды және холангиография жасалынады. Жалпы өт түтігінің төменгі бөлігі тарылып қысылған жағдайда немесе онда тас тұрып қалған кезде ұлтабардың алдыңғы қабырғасы кесіліп Фатер бүршігі тілінеді (папиллосфинктеротомия) деп аталады.Жағдайы өте нашар, әбден әлсіреген, жасы үлкен адамдарда, операция үлкен қауіп тудыратын жағдайларда – ХОЛЕЦИСТОСТОМИЯ жасалынады, яғни өт қабының қуысына дренаж (түтік) енгізу, сирек қолданылады.

Асқынулары:

-Іріңді холангит

-Сыртқы өт жыланкөздері

-Холедохо-дуоденальді жыланкөз

-Өт қабы және өт жолдары арасындағы жыланкөз

-Холецисто-панкреатит

-Механикалық сарғаю

-Бауырдың билиарлы циррозы

1.Клиникалық протокол №23 от 12.12.13

2.Ветшев П.С. Желчнокаменная болезнь и холецистит // Клинические перспективы гастроэнтерологии, гепатологии. – 2005. – № 1. – С. 16–25

3. Баулина Е.А. Повреждение внепеченочных желчных путей /