Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53
9.3 Ірі масштабты карталардың шартты белгілерін пай-
жүктеу/скачать 11,51 Mb. Pdf көрінісі
|
tokpanov-kartografia
| 346
9.3 Ірі масштабты карталардың шартты белгілерін пай- даланып тəжірибелік есептер шығару Ірі масштабты картадан нысандардың арақашықтығын өлшеу. Ірі масштабты карталардағы нысандардың арақашықтығын өлшеу барысында жер бетіндегі емес, көлденең проекциядағы сызықтардың арақышықтығын өлшейтінін ескеру қажет. Көлбеулік шамалы болғанда көлбеу сызықтар мен оның көл- денең проекциясының айырмасы өте аз болады жəне ол ес ке ріл- мейді. Мысалы, көлбеулік 2° болғанда, көлденең проек ция жер бетіндегі сызықтан 0,006, ал 5° болғанда, 0,0004 см қысқа бо ла ды. Картадан таулы аудандардағы нысандардың арақашықтығын өлшегенде жердің көлбеу бетін α cos ⋅ = d S формуласының көмегімен есептейді. Мұндағы d– көлденең проекциядағы сызықтарының ұзындығы, α –бұрыштың көлбеулігі. Топографиялық карталардан горизонталь аралық көлбеулікті 60 h d α ⋅ = формуласымен анықтайды. Мұндағы α –горизон- таль аралық көлбеулік, 60 тұрақты шама, h – горизонталь аралық қима биіктік, d –горизонталь аралық ұзындық. Сонымен қатар, карта бұрыштамасының астындағы горизонталь аралық ұзындық шкаласының көмегімен циркульды пайдалана отырып анықтайды. Ол үшін горизонталь түзуді теңдей бөлікке бөліп біртіндеп биіктейтін тік сызықтар жүргізіп барлығын қосып шка- ла тұрғызады. Шкаланың астына көлбеулігінің сандық шамасы жазылады [12.8 жəне 12.9-суреттер]. Картадан арақашықтықты анықтау үшін штанген циркульдың екі ұшын қажетті нүктелерге қойып өлшеп алып, оң жақ ұшын сызықтың масштабтың толық негізіне сол жақ ұшын дəлдік негізіне қойып олардың санын есептейміз. Мысалы 1:100 000 масштабты картадағы екі нүктенің ара қашықтығы үш толық жəне он бөлікке бөлінген дəлдік негіздің төртік бөлігіне сəйкес келсе 100 3 300 a = ⋅ = м м 4 10 40 b = ⋅ = м м 300 40 340 a b + = + = м Ірі масштабты карталардағы қисық сызықтардың ұзындығын өлшеу біршама күрделі əрі дəлдігі шамалы болады . Картадағы қисық сызықтарды өлшеу үшін оны алдын ала бірнеше түзу бөліктерге бөліп алып, штангенциркульды барлық иіндерді бой- лай адымдату арқылы өлшейді. 347 Өлшеп болған соң, штангенциркульдің екі ұшының арақашық- тығын адымның санына көбейтіп, шыққан санды картаның атау масштабына көбейту арқылы есептеп, қисық сызықтардың ұзындығын шығарады. Картаның бетіндегі қисық сызықтардың ұзындығын анықтау үшін курвиметрді де қолданады. Прибордың төмен жағындағы дөңгелекті қисық сызықты бойлай дөңгелету арқылы өлшейді [9.12-сурет]. жүктеу/скачать 11,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|