-сурет.  Y түрлі цеолиттегі натрийдің мөлшерінің крекинг  жанармайының октан санына əсері 33-сурет

258
Қазір заманауи А,Х,Y типті синтетикалық цеолиттер жəне 
жоғары кремнеземді (ЖК) типті цеолиттер кең қолданысқа ие болды. 
Олар бір-бірінен модульмен (Si/Al арақатынасымен), түрмен жəне 
элементарлы ұяшықка келетін катиондардың мөлшерімен, сондай-ақ 
оның құрылысы мен уақ түйіршіктерінің
35-сурет. 
Y-тəрізді цеолиттің элементарлы ұяшығының үлгісі
өлшемімен ерекшеленеді. Каталитикалық крекинг үшін Y жəне СВК 
түрлі цеолиттер жоғары қызығушылыққа ие.
Соңғы уақытта СВК цеолиттері мұнай-химияда гидрокрекингтің, 
изомеризацияның, алкилдеудің жəне мұнай фракцияларының ка-
талитикалық депарафинизациясы процестерінің жоғары эффектілі 
катализаторлары кең қолданысқа ие болды. АҚШ-та олар ZSM фир-
малық атауына ие болды.
Табиғи цеолиттердің сіңіру қабілеті жоғары емес. Сонымен қатар 
олар тек қана көлемі жағынан кішкентай молекулаларды – су, оттегіні 
адсорбциялайды. Сондықтан оларды адсорбент ретінде пайдаланған 
жөн.
Соңғы қырық жылдар ішінде мұнай өңдеу технологиясындағы 
жетістіктер жасанды цеолиттік катализаторлардың ойлап табуымен 
тығыз байланысты. Бұндай катализаторлардың өндіріске енгізілуі 
барлық процестің қайта құрылуына əкелді. 
Цеолиттер – бұл тəжірибе жүзіндегі кəдімгі алюмосиликаттар, 
бірақ оларды дайындауда қуыстар ұзындығын, олардың диаметрін 
жəне көлем бірлігіне немесе бетке деген мөлшерін реттеуге мүмкіндік 
туады. Сонымен қатар, алюмосиликаттардың кристалдық шарбағына 
басқа элементтерді енгізуге болады (негізінде сирек кездесетін 
эле 
менттер), олар цеолиттің белгілі бір нүктесіндегі белсенді ор-

259
талықтарды түрлендіреді. Бұдан цеолиттің адсорбциялық қасиеті 
– қуыстарда немесе бетте ол қандай молекулаларды жəне қандай 
қуатпен адсорбциялайтындығы жəне олармен қандай деструктивтік 
өзгерістер жүргізуге болатындығына тəуелділігі түсіндіріледі. 
36-сурет.
Ұсақ уақ түйіршікті (а) жəне ірі уақ түйіршікті 
(ə) крекинг катализаторының матрицасының құрылысы
Реакцияға қатысатын молекулалардың көлеміне байланысты 
цео 
литтердің селективтілік қасиеті бар. Олардың селективтілігі 
қуыс 
тардың көлеміне жəне сол қуыстары арқылы белгілі көлем 
мен формадағы молекулалардың өтуіне байланысты болады. Бұл 
қасиет бастапқы заттарға да, өнімдерге де тиесілі. Осылайша, көп 
тар 
мақталған реагент катализатордың қуысы арқылы өтпейді, ал 
пара-ксилол жеңіл түзілетін өнім болып табылады. Көлемді орто- 
жəне мета-изомерлері цеолиттердің қуысында тұрып қалады. Цеолит 
ұяшықтарының өлшемін көптеген органикалық молекулалармен 
салыстыруға болады.

жүктеу/скачать 7,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: