Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

359
5. Өлшендіге арналған ыдыс;
6. Техникалық таразы;
7. Муфельді пеш;
8. Фарфорлы тигелдер;
9. СЭШ-3М кептіргіш шкафы;
10. Бюкстер;
11. Эксикатор;
12. Ожаудағы орташа сынама;
13. Тигельді қысқыштар;
14. ИДК – 1;
15. 20х20 см шыны пластиналар;
16. Аналитикалық таразы.
Жұмысты орындау жоспары:
1. Сынаманы араластыру.
2. Органолептикалық көрсеткіштерді жəне ылғалдылықты анықтау 
үшін өлшендіні алу.
3. Органолептикалық талдау.
4. Ылғалдылықты анықтау.
5. Зиянкестермен залалдануын анықтау.
6. Металломагнитті қалдықтарды анықтау.
7. Қалдық мөлшерін анықтау.
8. Ірілігін анықтау.
9. Күлділігін анықтау.
10. Қорытынды.
Жұмыстың орындалуы:
1. 
Иісін, дəмін, қытырлақтығын жəне түсін анықтау
Иісін анықтау үшін 20 г ұнды деммен жылытып, иісін анықтайды. 
Иісін күшейту үшін ұнды стаканға көшіріп, температурасы 60 градус 
жылы суды құяды. Кейіннен суды төгіп, иісін анықтайды.
Күмəн туғызған жағдайда иісін жаңа піскен нан бойынша 
анықтай ды. 
Дəмін жəне қытырлақтығын 1 грамнан тұратын екі өлшендіні шай-
нау арқылы анықтайды.
Күмəн туғызған жағдайда дəмі мен қытырлақтығын жаңа піскен нан 
бойынша анықтайды. 
Зерттелетін ұнның түсін алдын ала қойылған ұнның түсімен немесе 
стандартты түстермен салыстыра отырып анықтайды.

360
Зерттелетін ұнның түсін анықтау кезінде ұнның екі түрінен де қатар 
алып, плитка пішініне дейін сығымдайды. Зерттеуді құрғақ жəне ылғал 
өлшенділерде жүргізеді.
Ұнның дəмі_______________________________________________
Ұнның иісі________________________________________________
Ұнның қытырлақтығы_______________________________________
Ұнның түсі________________________________________________
2. Залалдануын анықтау
Сортты 1 кг ұнның залалдануын анықтау үшін сым темірлі №056, ал 
қарапайым ұн үшін - №056 жəне 067 електерін пайдаланады. Електің 
өтімінде кененің бар-жоқтығы, ал сырғымасында басқа зиянкестермен 
залалдануы анықталады.
Ұнның кенемен залалдануын анықтау үшін елек өтімінен əрбірі 20 
г тұратын бес өлшенді алынады. Өлшенділерді екі шынының арасына 
қалыңдығы 1-2 мм, тегіс бетті болатындай етіп жаяды. Жайылған ұн 
бетінде ісіністердің жəне төмпешіктердің пайда болуы кенелердің бар 
екендігін білдіреді.
Зиянкестермен залалдануы______________________________
3. Ылғалдылығын 
анықтау.
Ұнның ылғалдылығын анықтау үшін əр жерден 5 г өлшендіні 
алып, оны кептіру шкафында 130 градус температурада, 40 минут 
ішінде кептіреді. Кейін бюкстерді алып шығып эксикаторда суытады. 
Суытылған бюкстерді таразыға тартып, пайызбен буланған ылғалдың 
мөлшерін есептейді. 
Ұнның ылғалдығы (W) пайызбен алынған өлшендіге
ܹ ൌ
݉
ଵି
݉
ଶ
݉
௛
כ ͳͲͲ
формуласы арқылы есептеледі:
Мұндағы, 
m
h 
– өлшенді массасы, г;
m
1 
– кептіргенге дейінгі бюкс пен өлшенді массасы, г;
m
2 
– кептіргеннен кейінгі бюкс пен өлшенді массасы, г.
Нəтиженің орта мəнін 0,01 дəлдігімен жазады. Егер параллель 
орындаулар арасындағы айырым 0,20%-дан артық болса, онда зерттеу 
жұмыстары қайта орындалады.
Нəтижелерді жазу:
W
1
= ________________________%.

361
W
2
= ________________________%.
Нақты ауытқу = ______________
Рұқсат етілген ауытқу _________
W
орт
= (W
1 
+ W
2
)/2 = ___________
 4. Металломагниттік қалдық мөлшерін анықтау:
Металломагниттік қалдықтарды бөлу ПВФ құралы арқылы немесе 
қолмен анықтайды. Металломагниттік қалдықтарды бөлу ПВФ құралы 
арқылы анықтағанда 1 кг ұнды экран арқылы өткізеді. Содан кейін 
құрылғының қақпағын алып, магнит блоктарынан экранды суырып 
алады, ал металлмагнит қалдықтарды ақ қағаз үстіне қағады.
Ал қалдықтарды қолмен бөлу кезінде 1 кг ұн өлшендісін 0,5 см 
қалындығымен тегістейді, содан кейін таға тəрізді магнитпен ұн 
қабатының үстінен ұзына бойына жəне көлденең бірнеше рет ұнның 
барлық бетін қамтитындай етіп жүргізеді. Металлмагнит қалдықтарын 
полюстерден ақ қағаз үстіне бөледі.
Металлмагнит қалдықтарын өнімнен бөлуді 3 рет қайталап, содан 
кейін аналитикалық таразыда өлшейді. Металлмагнит қалдықтарының 
кейбір түрлерін өлшегіш тордың көмегімен ПВФ құрылғысында 
анықтайды.
Металлмагнит қалдықтарының мөлшері ___________________
5. Ірілігін анықтау:
Ірілігін анықтау үшін сорттық ұннан 50 г өлшенді алынса, ал 
қарапайым ұн үшін – 100 г алынады. 
Електер кешенін ұнның сортына байланысты тағайындайды. 
Жоғары сорт ұн үшін 50 г өлшендіні зертханалық рассевте 10 минут 
аралығында 180 айн/мин жылдамдықта елейді 
Електерді тазалап тұру үшін əрбір елекке 5 резеңкелі дөңгелектер 
қойылады.
Əуелі өлшендіні електе 8 минут аралығында елейді де, 2 рет жан-
жағынан қағып қайтадан елейді. 
Елеу үдерісінің соңында жоғарғы електің сырғымасы мен төменгі 
електің өтімін таразыға тартып, нəтижесін алынған өлшендіге пайыз-
бен есептейді.
Ұн тартудың ірілігі _________________________________________
Електегі сырғыма ___________________________г. № __________%.
Електің өтімі ____________________________г. ______________%.

362
6. Сағыздың мөлшері мен сапасын анықтау:
Орташа сынамадан 25 г өлшендіні алады да, оған 18 градустағы 
13мл су қосады. Алынған қоспадан қамырилеуіш арқылы немесе 
қолмен қамыр илейді. Иленген қамырды 20 минутқа қояды да, кейіннен 
байланысқан серпімді масса алғанға дейін крахмалды жəне қабығын 
жууға кіріседі.
Жууды жуу нəтижесінде шыққан су толық мөлдір болғанша жүргізеді. 
Алынған сағызды алақанға салып, қолмен жабысқақ болғанша сығады 
да, таразыға тартады. Одан кейін тағы 5 минут шаяды да, сығып, таразыға 
қайта тартады. Егер екі таразыға өлшеу нəтижесінің арасындағы айы-
рым 0,1 г аспаса, онда сағыз мөлшері дұрыс анықталған деп саналады. 
Сағыздың мөлшері алынған өлшендіге пайызбен есептеледі.
Сағыздың сапасы түсімен, созылымдылығымен жəне серпімділігімен 
сипатталады. Сағыздың түсі ақшыл, сұр жəне қаралау болуы мүмкін.
Сағыздың ұзындыққа созылу қабілетін созылымдылық деп атайды. 
Сағыз созылымдылығы бойынша қысқа (10 см дейін), орташа (10-нан 
20 см-ге дейін), ұзын ( 20 см-ден жоғары) болуы мүмкін.
Бастапқы ұзындығына немесе бастапқы пішініне қайтып келу 
дəрежесі мен жылдамдығын оның майысқақтығы бойынша анықтайды.
Жуылған сағыздың сапасын анықтау үшін оның 4 г бөлігін алып одан 
шарик жасап, 18 градус температурадағы суға салып, 15 минут өткеннен 
кейін ИДК-1 құрылғысы арқылы сағыздың сапасын анықтайды.
Сағыздың майысқақтығы мен созылымдылығы бойынша 3 топқа 
бөледі:
I Майысқақтығы жақсы, созылымдылығы – ұзын жəне орташа;
II Майысқақтығы жақсы, созылымдылығы – қысқа, орташа, ұзын;
III Майысқақтығы төмен, қатты созылатын, жайылып кететін, 
үзілімді.
Сапа куəліктерінде сағыз сапасы :
I топ – жақсы; II топ – қанағаттанарлық; III топ – қанағаттанарлықсыз 
болып сипатталады:
Сағыз мөлшері _____________________________________________
Бірінші анықтау бойынша__________________________________г.
Екінші анықтау бойынша __________________________________г.
Нақты ауытқу ____________________________________________г..
Рұқсат етілген ауытқу _____________________________________г
Сағыз мөлшері _________________________________________%.
ИДК-1 құрылғысының көрсетуі ______________________________
Сағыз сапасының тобы ______________________________________

363
7. Күлділігін
анықтау:
Ұнның күлділігі əртүрлі əдістермен анықталады, оның ішіндегі ең 
негізгісі күшейткішсіз өрттеу. Ұнның күлділігін күшейткіш арқылы 
анықтау кезінде күшейткіш ретінде азот қышқылы немесе магнийлі 
сірке қышқылының спирттегі ерітіндісі қолданылады.
108-кесте 

жүктеу/скачать 3,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: