стела
орна-
тылған. Қазақтар аса көрнектi қазақ ханының есiмiн бүгiнде өздерiнiң
перзенттерiне зор ықыласпен қояды.
?
1. «Бір орталықтан басқарылатын мемлекет» дегенді қалай түсінесің?
2. Кестені толтыр.
Абылай ханның көрші елдермен қарым-қатынасы
Ресей
Жоңғар хандығы
Цинь империясы
Қырғыз елі
Шежіре
– қазақтардың генеологиялық кестесі, тарихи жылнама.
Стела
– ескерткіш құлпытас.
Бұқар жырау Қалқаманұлы
(1693–1787) – қазақтың әйгілі ақын-жырауы, мем-
лекет қайраткері, Абылай ханның бас кеңесшісі.
Әмірсана
(1722–1757) – жоңғар нойоны, Давацидің бақталасы, елдің күйзеліске
ұшыраған кезінде Жоңғар хандығын билеуге үміттенді. Әмірсана 1755 жылы
қытайдың Цинь империясына қарсы көтеріліс ұйымдастырды.
«...Сұлтан Абылай тап сол кезде күн өткен сайын күшейе түстi. Өзiмен за-
мандас қырғыздардың (қазақтардың. – авт.) қай-қайсысынан болса да қу лығы мен
тәжiрибесi жағынан артық, ақыл-парасаты жағынан әбден та нымал, қол астындағы
халықтың саны жағынан қуатты әмiршi. Үш жүзге өзi нiң Орыс мемлекетiнiң
императорымен де, Қытай боғдыханымен де қарым-қатынасы арқасында даңқы
артқан Абылайдың бойында Орта жүз дiң билеушiсi болуға қажеттi құқықтың бәрi
де сай едi. Өзiнiң артықшылықтарына әбден сенiмдi ол өз жақтастарының бәрiн
де айбынымен, сали қалы мiнез-құлқымен таңғалдыра қызықтырып, өзiне тарта
*
Дербес Қазақ мемле-
кетін сақтап қалудағы
Абылай ханның рөлін
анықтаңдар.
43
бiлетiн, өзiнiң жауларын күш көрсете қорқыта алатын, ал әрбiр қалыптасқан
нақты жағ дайға қарай өзiн бiрде орыстардың қол астында, бiрде қытайлардың
қол астында болғандай ұстай бiлетiн, бiрақ iс жүзiнде ешкiмдi мойындамайтын
тәуелсiз билеушi едi. Оның бұл қасиетi әсiресе 1771 жылдан кейiн ерекше айқын
көрiндi. Ол бұл кезде Ресейге сырттай болса да бағынышты сияқты болып көрiну
туралы ойлауды да қойды, екiжүздiлiк жасамай-ақ, өзiн нағыз дербес те тәуелсiз
ханмын деп атай бастады».
Левшин А.И
. Қырғыз-қазақ немесе қырғыз-қайсақ ордалары мен даласының
сипаттамасы. – Алматы, 1996, 254-бет.
1.
Абылайдың бойында қандай қасиеттер бар едi? 2. Сендер қалай ойлайсыңдар,
ол өзiн Ресей мен Қытайға тәуелсiз сезiне алды ма?
ЕКІНШІ БөлІМдІ ҚАйТАлАу-ЖиНАҚТАу
ТАПСырМАлАры
1. Автор мен олардың айтқан сөздерін сәйкестендіріңдер.
1.
Әбілқайыр хан
«Жайық өзені қашан сарқылып, арнасы кеуіп
қалғанша қазақтар оның бойынан кетпейді».
2.
Н. Коншин
«Ешбір ханның Абылайдай шексіз билікке қолы
жеткен жоқ».
3.
Ш. Уәлиханов
«Ертіс бойындағы бекіністердің мақсаты – оң жаға-
лаудағы жерлерді жоңғарлардан, ал одан соң көп
ұзамай-ақ қырғыздардан (қазақтардан) қорғау еді».
2. Әріптерден тарихи есім құрап, сипаттама беріңдер:
1. ВШЙМЫАО
3. ИНННВААОО
2. БЯВЦНЕР
3. ХVІІІ ғасырдың 30–60-жылдарына қатысты бір тарихи тұлға, бір хронология,
бір оқиғаны жазып, соған қатысты өз пікірлеріңді білдіріңдер.
Тарихи тұлға
Тарихи
хронология
Тарихи оқиға
Сенің пікірің
|
