Сурет 3.14 - Жартылай жүйелі бұйым жасау үшін арналған купондар

3.3.2.  Ілмек құрау принциптері 
Ілмек  құрау  үдерісі  іліп  тоқитын  ине,  жіпжүргізгіш,  платина  және 
престер жұмыс органдары көмегімен орындалады.
 
Іліп  тоқитын 
инелердің  түрлері  ілгекті,  тілшікті,  құбырлы  және  қуыс 
болады.
 
Жіпжүргізгіш 
—  болаттан  жасалған  жайпақ  өзек,  оның  тесігі  арқылы 
жіпті өткізіп, инеге салады.
 
 
Сурет 3.15 - Инелердің түрі. А - ілгекті: 
1- ілгек, 2-өкше, 3-өзек, 4-ойыс; 
Б - тілшікті: 1- ілгек, 2-тілшік, 3-өзек, 4-өкше. 
Платиналар 
-  болаттан  жасалған  түрлі  фигуралы  жіңішке  тілімше, 
инелердің  арасында  орналасады,  қызметі  -  жіпті  ілмекке  иілдіру,  иненің 
өзегі  бойымен  жылжыту  және  жаңа  ілмекті  түсіру  мен  тарту 
операцияларына қатысу. 3.15. суретте инелердің түрі көрсетілген.
 
Пресс 
(ілгекті  инелі  машинада)  иненің  ілгегін  жабады.  Формасы  әр 
түрлі,  мысалы  доңғалақша,  білеуше,  етікше  тәрізді  және  иненің  үстінде 
немесе алдында орналасады.
 
Ілмек құрау үдерісі екі тәсілмен орындалады: 
трикотажды тәсілі және 
іліп тоқу тәсілі 
(тоқу).
 
Трикотаж  тәсілін 
ілгекті  инелі  шеңберлі  трикотаж  машинасында 
қолданады,  мұнда  жіптің  иілуі  (иілдіруі)  бірден  жіп  инеге  салынғаннан 
кейін орындалады, 
тоқу тәсілінде 
жіптің иілуі бұрынғы ілмекті түсіру және 
жаңа ілмекті қалыптастыру кезінде орындалады.
 
3.3.3.  Көлденең тоқылған трикотаж өрімдері 
Басты  иілдіру  өрімдері. 
Бұл  топқа  біртегіс,  ластик,  екі  терістемелі 
өрімдер жатады.
 
Біртегіс 
-  біржақты иілмелі өрім, оң және теріс жағы өзгеше  бо-  лады. 
Оң  жағында  тек  ілмек  таяқшалары  көрініп,  тегіс,  жылтыр  бола-  ды. 
Терістемеде  тек  ілмек  доғалары  көрінеді,  сондықтан  өрімнің  бұл  жағы 
күңгірттеу,  бұдырлы  болады.  3.16.  суретте  біртегістің  құрылысы 
көрсетілген.
 
87 

 
/ 
I 
Сурет 3.16 - Біртегістің құрылысы. 1-өңі, 2- терістемесі. 
Ластик  -  оң  және  теріс  жағы  бірдей  қосарлы  өрім.  Ластик  оң  және 
терістеме  ілмек  бағаншалар  кезегімен  құралады.  Созылмаған  жайманың 
бетінде  тек  ілмек  таяқшалары  көрінеді  (біртегістің  оң  бетіне  ұқсас), 
сондықтан кейде осы трикотажды екі бетті деп атайды. 
3.17. суретте ластик құрылысы көрсетілген. 
 
Сурет 3.17 - Ластик құрылысы (1) және оның 
графикалық жазбасы (2) 
Ластик  өрімін  ластикті,  фангілі  және  котонды  машинада  өндіреді. 
Екітерістемелі  (айналмалы)  трикотаж  -  қосарлы  өрім,  екі  жағының 
құрылымы  бірдей,  біртегістің  теріс  жағына  ұқсас  (ілмек  доғалары  ба-  сым 
болады). 3.18. суретте екітерістемелі өрім көрсетілген. 
 
Сурет 3.18 - Екітерістемелі (айналмалы) өрім 
88 

Бұл  өрім  ілмек  таяқшалары  және  ілмек  доғаларының  алмасуынан 
алынады, яғни оң ілмек қатары теріс қатарымен алмасады.
 
Интерлок  (қосластик)  -  қосарлы  өрім,  екі  айқасқан  ластиктің 
үйлесуінен тұрады, бір - біріне теріс жағымен қосылған. Жайманың оң мен 
теріс  жағы  бірдей  және  оң  ілмек  бағаншалардан  тұрады.  Интерлок  өрім 
ластикпен 
салыстырғанда 
серпімділігі 
мен 
тығыздығы 
жоғары, 
созылымдылығы  мен  тарқатылуы  төмен  болады.  3.19  -  суретте  интер-  лок 
өрімі көрсетілген.
 
 
Сурет 3.19 - Интерлок өрімнің құрылымы 
3.3.4.  Бойлай тоқылған трикотаж өрімдері 
Басты негізжіптік өрімдерге тізбекше, трико, атлас жатады.
 
Тізбекше  -  жалаң  өрім,  оның  ілмектері  бір  бағанада  бір  жіптен  және 
әрбір  келесі  ілмегі  алдыңғының  үстінде  орналасады.  Тізбекше  ашық  және 
жабық ілмектерден тұрады. Тізбекше оң жағына шиыршық (спираль) түрде 
бұрылады,  бұл  өрімнің  созылымдылығы  шамалы.  Тізбекше  тек  басқа 
өрімдермен  бірге  бірігіп  қолданылады,  өйткені  жеке  өзі  жайманы 
құрамайды. 3.20. суретте тізбекше өрімі көрсетілген.
 
Трико  -  жалаң  өрім,  оның  ілмектері  қатарлас  екі  ілмек  бағанада 
кезегімен  ирек  орналасады.  Өрімнің  оң  жағында  ілмек  таяқшалары  (3.20 
сурет.  а),  ал  теріс  жағында  -  ине  доғалары  мен  көлбеу  созылма-  лары 
орналасады. Трико жеңіл формасын өзгертеді және жіп үзілген кезде ілмек 
бағанасы  бойымен жеңіл тарқатылады. Әдетте жиі басқа  өрімдермен бірге 
қолданылады.
 
3.21. суретте трико өрімі көрсетілген.
 
89 

 
Сурет 3.20 - Тізбекше өрімнің құрылымы 
 
Сурет 3.21 - Трико өрімнің құрылымы 
Атлас  -  жалаң  өрім,  оның  ілмектері  қатарлас  ілмек  бірнеше  (кемінде 
үшеу)  бағанада  кезегімен  ирек  орналасады.  Атластың  оң  жағында  ілмек 
таяқшалары,  ал  теріс  жағында  -  ине  доғалары  мен  көлбеу  созылмалары 
орналасады. 
Трикоға  қарағанда  айырмашылығы,  атластың  көлбеу  созылмалары 
неғұрлым жайпақ орналасқан. 
Жіп  үзілген  кезде  атлас  ілмек  бағанасы  бойымен  тарқатылады  және 
кесілген шеті бойынша бұрылады. 
Суретте 3.22 атлас өрімнің құрылымы берілген. 
 
Сурет 3.22 - Атлас өрімнің құрылымы 
90 

3.3.5.  Трикотаж жаймасының ақаулары 
Жазық және шеңберлі тоқымалы машинада алынған жаймалар мен дана 
бұйымдарда  пайда  болған  ақаулардың  себептері,  иірімжіптің  тоқуға 
жеткілікті  дайындалмауы,  машинаның  бұзылуы  немесе  тоқымашы 
жұмысын  ұқыпсыз  немқұрайлы  істегендіктен.  3.1.  кестеде  трикотаж 
жаймасының ақаулары көрсетілген. 
Кесте 3.1 - Трикотаж жаймасының ақаулары 
Ақау
 
Пайда болу себептері
 
Жою тәсілдері
 
1
 
2
 
3
 
Жіптің үзілуі
 
Иірімжіптің 
дұрыс 
орал- 
мауынан  (түйін  иіршіктің  ішіне 
оралған)  жіптің  керілуі  көбееді 
немесе иірімжіпте үлкен түйіндер 
мен 
жуандықтардың 
болуы. 
Компенсатордың  серіппесі-  нің 
немесе 
тежеуіш 
тәрелке- 
ніңкерілуіұлғайғандағынан 
(жазық тоқу машинада)
 
Иіршікті ауыстыру
 
Компенсатордың  серіппе-  сін 
немесе  тежеуіш  тәрел-  кенің 
босату
 
Ілмектің түсуі
 
Жіпжүргізгіш 
дұрыс 
орна- 
тылмағандықтан 
жаңа 
жіп 
иненің ілгегінің астына кірмеу
 
Щеткалардың  тозуы  неме-  се 
дұрыс 
орнатылмауы 
Жіпжүргізгіш 
бағыттауш 
бойынша  жылжығанда  (жазық 
тоқу машинада) тербелуі болуы.
 
Иненің басы кішкентай, ілгектің 
сынуы
 
Жіпжүргізгіштің жайын реттеу
 
Щетканың жайын реттеу, 
тозғандарды ауыстыру 
Бағыттауштарға тежеуіш 
қалыптың қысым күшін 
көбейту
 
Инені ауыстыру
 
Жалбыр 
жиек 
(жиектегі 
ілмек 
тердің түсуі)
 
Каретканың  жылжу  бағыты 
өзгергенде  пайда  болған  жіптің 
артығын, 
компенса- 
тор 
серіппенің 
керілуі 
бос 
болғандықтан  оны  алмайды. 
Тежеуіш  тәрелкелердің  қы-  сым 
күшінің  жеткілікгі  бол-  мауы 
немесе  олардың  ласта-  нуы 
Жіпжүргізгішгің 
шеткі 
жұмысшы инелерден шығуы
 
Компенсатордың  серіппесі-  нің 
керілуін ұлғайту
 
Тежеуіш тәрелкелердің қы- 
сым күшін көбейту немесе 
тәрелкелерді тазарту 
Жіпжүргізгіштің шығуын 
азайту
 
91 

1
 
2
 
3
 
Ілмектер 
жиын- 
тығы - престі ілмек
 
Түсіру 
операцияның 
орын- 
далмауы
 
Инелердің  түзулігін,  иіл-  гіш 
пластинаның  жайын,  тартқыш 
механизмның  жұмысын тексеру 
және ақаулықтарды жою
 
Ілмек  баған  шасы 
бойымен 
ілмек- 
тердің жиынты- ғы
 
Инелердің  ақаулығы  (тіл  шік 
тығыз  айналғанда  ілмек  кідіріп 
толық аяқталу орындалмайды)
 
Инені ауыстыру
 
Ілмектердің жап- пай 
жиынтығы
 
Тарту күшінің жеткіліті болмауы 
немесе  иілгіш  сынамен  инені 
жеткілікті жылжытпау
 
Тарту күшін ұлғайту Игіш 
сыналарды қажетті тереңдікке 
орнату
 
Бұрыңғы  дана  іл- 
мектердің үзілуі
 
Тілшіктің 
тығыз 
айналуы, 
нәтижесінде  тілшік  аяқталу, 
престеу  немесе  келтіру  опе- 
рациялар кезінде үзіледі
 
Инелерді 
ауыстыру. 
Иірім- 
жіптің  сапасын  тексеру,  қажет 
болса иіршікті ауы- стыру
 
Жаңа  дана  ілмек- 
тердің үзілуі
 
Жіптің  қатты  керілуі  (осы  кезде 
бұрыңғы 
ілмектен 
жіптің 
тартылуы  көбееді),  иірімжіпте 
жіңішке  және  қалың  учаскелері 
болуы
 
Инелерді 
ауыстыру. 
Иірім- 
жіптің  сапасын  тексеру,  қажет 
болса иіршікті ауы- стыру
 
Тесіктердің  пай-  да 
болуы
 
Бір  учаскеде  иненің  сынуы-  нан 
ілмектің  үзілуі  Жіптің  қатты 
керілуінен, 
иілдірудің 
үлкен 
тереңді- гінен, тым қатты тарты- 
лудан 
бірнеше 
учаскеде 
ілмектердің 
үзілуі 
Жіпжүргізгіштің 
дұрыс 
ор- 
натылмаунан 
(жіп 
қайшы 
нуктесіне  түсіп  престеу  кезінде 
кесіледі) Иірімжіптің дұрыс пара- 
финделмеуінен  немесе  үл-  кен 
түйіндері  болуы,  қалың  және 
жіңішке  учаскелері  болуынан 
ілмектердің жап- пай үзілуі
 
Инені ауыстыру
 
Жіптің  керілуі,  иідіру  тереңдігін 
реттеу,  қажетті  тарту  күшін 
орнату
 
Инеге 
қарағанда 
жіпжүр- 
гізгіштің жайын реттеу
 
Иірімжіптің  сапасын  тек-  серу 
және сапасыз иіршікті ауыстыру
 
Бойлай жолақ
 
Жұмысшы иненің ұзын- дығы әр 
түрлі, 
инешектің 
ойысында 
инелер  біркел-  кісіз  жылжыунан 
(тығыз немесе бос жүріс) істен
 
Инелер 
және 
тоқтат-қыш 
тістерді 
тексеру, 
ақау 
бөлшектерді 
ауыстыру. 
Инешектің  сапасын  тек-  серу 
және  ақаулар  табыл-  ғанда 
жөндеуге жіберу
 
92 

1
 
2
 
3
 
 
шыққан тоқтатқыш тіс  не-  месе 
ине 
тілшігінің 
тығыз 
айналуынан,үлғайған, 
қыс- 
қартылған ілмектері болу- ынан, 
сиретілген неме- се тығыздалған 
ілмекті бағаншалардың болуы
 
 
Көлденең жолақ
 
Иілдіру 
тереңдігі 
әр 
түрлі 
болғандықтан, 
ілмектердің 
ұзындығы  әр түрлі,  сон-  дықтан 
сиретілген неме- се тығыздалған 
ілмекті бағаншалардың болуы
 
Басты өрімді тоқығанда барлық 
игіш  сыналарға  бірдей  иілдіру 
тереңдігін орнату
 
3.4.  БЕЙМАТА ЖАЙМАЛАРЫН ӨНДІРУ 
Беймата  бұйымдары  көбінесе  жайма  түрінде  ұзындығы  3  мм  қысқа 
талшықтардан немесе жіптерден жасалған жайғақтан өндіріледі. Жайғақ бір 
немесе  бірнеше  қабаттан  жасалынады.  Жайғақ  сирек  тоқылған  матамен, 
трикотаж  жаймасымен,  қабыршықпен  қатырмалау  арқылы  шығарылады. 
Беймата  жаймалар матаға ұқсас көрінеді, бірақ құрылымы  және қасиеттері 
бойынша  айырмашылығы  көп.  Жайғақтар  бір  бірімен  әртүрлі  әдіспен 
бекітіледі.  Бекітудің  3  әдісі  белгілі:  механикалық,  физика-химиялық  және 
аралас. 
Механикалық  әдістермен  өндірілетін  бейматаларға  іліп  тоқыла  тігілген 
жайма,  инетесімді  және  киізбасылым  жайма  жатады.  Іліп  тоқыла  тігілген 
жайма  дайындағанда  талшықты  жайғақтарды  жаймаға  бекіту  оларды 
тартылған жіптермен немесе талшықпен іліп көктеу қолданылады. 
Инетесімді беймата жайманы жасағанда ұшында кетікшелері бар арнайы 
инелермен тесу арқылы жоғары қабаттағы төменге қарай енгізіп жайғақты 
бекітеді. 
Киіз  бастыру  тәсілімен  беймата  жүн  немесе  құрамында  жүн  ба-  сым 
болатын  жайғақты  арнайы  ортада  және  жағдайды  механикалық  әсер  ету 
әдісімен  жасайды.  Жүн  талшықтарының  бір  бірімен  ілінісу  нәтижесінде 
жайғақ киізденеді. 
Физика-химиялық 
тәсілмен 
бейматаны 
жайғактарды 
сұйық 
байланыстырғыш заттар (желімдер) арқылы біріктіру немесе ыстық пен әсер 
ету әдісімен (престеу) жасайды. 
Аралас  тәсілге  жоғарыда  аталған  тәсілдердің  екі  немесе  одан  көбін 
қолдану арқылы алу жатады. 
93 

3.4.1.  Іліп тоқыла тігілген жайма өндіру 
Іліп  тоқыла  тігілген  жайманы  толтырғыш  ретінде  талшықты  жайғақ, 
жіптер  жүйесі,  мата,  қабыршық  болады.  Талшықты  жайғақ  мақта 
талшықтарынан,  мақта  иіру  өндірісінің  иіруге  жарамды  қалдықтарынан 
қалыптастырылады.  Сонымен  қатар,  жүн  және  химиялық  талшықтарды 
иіру өндірісінің қалдықтары қолданылады. 
Мақтаны қопсыту, түту-тазарту, араластыру және майлау қопсыту- түту 
агрегаттарында орындалады. 
Мақта  талшықтарын,  сонымен  қатар  ұзындығы  65  мм  болатын  таза 
химиялық  талшықтарын  тарау  қалпақты  тарау  машиналарында  орын- 
далады. Жүн, жүннің химиялық талшықтармен қоспасын, ұзындығы 55 мм 
астам  таза  химиялық  талшықтарды  тарау  білікті  тарау  маши-  наларында 
орындалады.  Екі  жайдайда  тарау  машиналары  тарамды  өзгерткішпен 
қамтылған, 3.23-суретте тарамды өзгерткіштің сұлбасы көрсетілген. 
Тарау  машинасының  түсіру  барабанынан  алынатын  мақта  тарамы 
біртіндеп  тасымалдану  торларына  (2,  3,  4)  түседі.  Олар  тарамды  торға  (6) 
түсіріп салынады. Талшықтары көлденең орналасқан жайғақ (5) іліп тоқыла 
тігетін машинаға жіберіледі. 
Жайғақтың  ені  және  қалындығы  тордын  (4)  жүру  және  тордың  (6) 
жылдамдығына байланысты. 
Беймата  жайманы  тоқу-тігу  әдісімен  қалыптастыру  тарау-тоқу 
агрегатында орындалады. 
 
Сурет 3.23 - Тарамды өзгерткіштің сұлбасы 
Мұнда  қалпақты  немесе  білікті  тарау  машиналары  тарамды 
өзгерткішпен қамтылған және тоқу-тігу машинасымен тіркестірілген. 
Жайғақты  қалыптастыру  тарау  машинасына  қойылған  аэродина- 
микалық қосалқының көмегімен немесе желімделген беймата 
94 

өндірісінде қолданылатын гидродинамикалық әдіспен орындау мүмкін. 
3.24. суретте Талшықты жайғақты қалыптастыруға арналған қалпақты 
тарау  машинасына  қойылған  аэродинамикалық  қосалқының  сұлбасы 
көрсетілген. 
Қалпақты тарау машинасының түсіру барабанынан түсіргіш білікшеден 
(2) алынатын талшықтар құбыр бойымен (3) ауа ағынымен әкетіледі. 
Одан  талшықтар  торлы  барабанға  (4)  келіп  түседі.  Барабанның  бетінде 
желдеткіштің  (6)  көмегімен  вакуум  пайда  болады.  Талшықтардың 
шашыраңқы ағыны жайғақ жасайды х=-2, яғни білікшемен (5) нығыздалған, 
талшықтары  әртүрлі  бағытта  орналасқан,  қалдығы  және  ені  біркелкі 
талшық қабаты пайда болады. 
Тосқауыл  (7)  үстінде  орналасқан  барабанның  (4)  бетінде  вакуум 
болмайды және жайғақ шығарушы торға (8) жеңіл түседі. 
 
Сурет 3.24. Талшықты жайғақты қалыптастыруға арналған қалпақты тарау 
машинасына қойылған аэродинамикалық қосалқының сұлбасы 
Жайғақтарды  тоқыптігу  Маливатт  және  Арахне  типті  машина-  ларда 
орындалады.  3.25  -  суретте  арахне  машинасының  тоқылатігу  торабының 
сұлбасы көрсетілген. 
Тізбеорауыштан  (1)  көзді  инелер  (2)  тігу  жіптерді  (3)  жеткізіп  тұрады. 
Жіптермен  қуыс  ине  (7)  конвейермен  келіп  түсетін  жайғақты  (8)  тігеді. 
Ақырғы (4)  және тойтарыс (6) платиналары  шалуқұрау үрдісін реттейді, ал 
шығару  білікшелері  (5)  машинадан  тігілген  жайғақты  шығарып  алуды 
орындайды. 
Тоқу үшін жалаң қабат немесе ширатпалы мақта жібін, капрон, хлорин, 
лавсан құрама жіптерді қолданады. 
95 

Жіптерді  тоқуға  дайындауға  төмендегі  процесстер  жатады:  қайта  орау 
(бір  тікиірщікте  ұзындығы  үлкен  жіп  алу  үшін);  тазарту  (қоқыстардан, 
түбіттен, жуан жерлерін алып тастау үшін); парафиндеу немесе эмульсиялау 
(жіпті тегістеу үшін). 
Жайғақтарды  біріктіре  тоқу  көбіне  негізжіптік  өрімдермен  (трико- 
тізбекті, шұға-тізбекті) орындалады. 
 
Сурет 3.25. Арахне машинасының тоқыла тігу торабының сұлбасы 
Мұндай  жағдайда  тоқу-тігу  машинасы  көзді  инелері  бар  екі  тарақтан 
және тігу жіптерімен екі тізбеорауыштан тұрады. 
Тізбеорауыштан  жіберілетін  өзара  перпендикуляр  немесе  бұрышпен 
орналасқан  жіптер  жүйелері  Малимо  (Германия)  типті  машиналарды 
келтірілген  әдіспен  тоқыла  тігіледі.  Мұндай  тәсілмен  алынған  жайма-  лар 
жіппен  тігілген  деп  аталады.  Олар  өте  берік,  қалыпын  сақтағыш,  мата 
тәріздес және соның орынына қолданылады. 
Сирек  тоқылған  мата  түріндегі  қаңқаны  іліп  тоқып  тігу  Малиполь 
(Германия)  типті  машинада  орындалады.  Тігу  жібі  шалулар  құрастырып 
жайманың бетінде ілмекті түк пайда болады. 
Іліп тоқыла тігілген жайманың қасиеттері тек қана жайғақтың құ- рамы 
мен құрылымына ғана байланысты емес. Тесіп тігетін жіпке. өрімдер түріне, 
жайманың  ені  мен  ұзындығы  бойынша  тігу  тығыздығы-  на  және  шалу 
жібінің ұзындығына байланысты. Мұндай жаймалар көйлек, костюм, көрпе, 
сүлгілік бұйымдар шығаруға қолданылады. 
Техникалық  материал  түрінде  фильтр,  конвейерлер  таспасы,  буып- 
түюге қолданылады. 
96 

3.4.2.  Инетесімді беймата жайма өндіру 
Талшықты 
жайғақты 
көбінесе 
аэродинамикалық 
тәсілмен 
қалыптастырады.  3.26  суретте  инетесімді  тәсілмен  жұмыс  істейтін 
машинаның сұлбасы көрсетілген. 
Жайғақ (1) қаңқа матамен,  жіптерден  жасалған тормен бірге кон- вейер 
(2) арқылы түсіріліп білікшемен (3) тығыздалады. Жұмыс зона- сына түскен 
жайғақ инелермен (4) тесіледі. Инелер арнайы тақтайшаға (5) бекітілген. Ол 
біресе жоғары біресе төмен жүріс орындайды. 
Инелердің  кетіктері  болғандықтан  жоғары  қабаттағы  талшықтар 
жайғақтың құрылымына терең кіріп араласады. 
 
Сурет 3.26 - Бейматаны инетесімді тәсілмен өндіруге арналған 
машинаның сұлбасы (а) және оған қолданылатын ине (б) 
Жайғақ  төменгі  плита  (6)  жайғақты  ұстап  тұрады  және  нығыздауға 
көмек  болады.  Инетесімді  беймата  машинадан  тартқыш  жүкпен  (7) 
шығарылып, орау қондырғысының білікшесіне (8) оралынады. 
Жайғақты  инемен  тесу  кейде  екі  жағынан  екі  басты  инетесу  ма- 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: