Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
tebenova-arnaiy-psih
| Есту арқылы қабылдау. Соқыр және нашар кӛретін
балаларда, есту арқылы сыртқы ортаны қабылдау, қалыпты балалардағыдай қалыптасады. Есту анализаторының кӛмегімен алынған ақпаратты, санада, қиялда жаңғырту арқылы қабылдайды. Есту анализаторларының қызметі, кӛру анализаторларының орнын басады. Дыбысты дистантты тҥрде қабылдау мҥмкіндігі ӛзгеше қҧндылыққа ие, ол дыбыстарды сыртқы ортадағы объектілердің ӛзара әрекетінің белгісі (сигналы) ретінде пайдалануға мҥмкіндік береді. Дыбыстар сигналдық маңызға ие болған сайын, соқыр адамның санасында, заттар мен адамдар, олардың әрекеттері туралы нақты мағлҧматтар қалыптаса бастайды» 1 . Жалпы алғанда, соқырлар ҥшін есту қабілетінің маңызы ерекше. Ӛткен ғасырлардағы зерттеу жҧмыстарында (Д. Дидро, Н. Дюфо), соқыр адамдарда кӛру қабілеті жоғалғаннан кейін, есту мҥмкіндігі компенсация ретінде, ӛзінен-ӛзі, автоматты тҥрде кҥшейе тҥсетіндігі жайлы айтылады. Әртҥрлі әрекеттер мен кеңістікті бағдарлау қажеттігі, олардың әртҥрлі дыбыстарды, шуларды саралай білуін, дыбыстың шығу кӛзін оқшаулауды, дыбыс толқынының бағытын анықтай білуді талап етеді, сондықтан, олардың есту қабілеттері жетіле тҥседі. Жалпы психологияда, есту тҥйсігінің 3 тҥрі бар: сӛйлеу, музыка және шу. Соқыр балалардың фонемалық қабылдау қабілеттерінің ------------------------ 1 Литвак А. Г. Тифлопсихология. - М.; Изд. «Просвещение», 1985. - С.132-150. 181 жақсы дамуы, сау балалардағы сияқты, сауат ашу ісінде қажет, фонемалық қабылдау оқу ҥдерісінде жетіле тҥседі, сӛздің дыбыстық қҧрамы туралы мағлҧмат орнығады. Есту арқылы қабылдауды дамытуда, сӛйлеу қабілетінің қалыптасуы маңызды рӛл атқарады. Есту мағлҧматтарын қалыптастыру, кең дыбыстық диапазонды пайдалануды талап етеді. Бала қҧстардың әнін, ӛзеннің сылдырын, жапырақтардың сыбдырын, қауіп дыбысын, әртҥрлі музыканы т.б. тани білуі керек. Алайда, Б. М. Теплов музыкалық есту қабілетінің дамуы адамның есту мҥмкіндігінің ерекше тҥрі ретінде оқу ҥдерісінің жҥзеге асатынын айтады. Оқыту ҥдерісінде, дыбыстық мағлҧматтар алуды қалыптастыру, оқу материалына, балалардың ӛзара қарым- қатынасына және бҧқаралық ақпарат қҧралдарына сҥйенеді. Оқыту жҧмысындағы ең тиімді болып саналатыны – ең мҧғалімнің сӛйлеу. Кӛру қабілеті бҧзылған балаларда оқу ҥдерісінің дҧрыс қалыптасуы, олардың болашақта мамандық таңдауына, еңбек тҥрлеріне белсене араласуына септігін тигізеді. Бҧл балалар, кейде радист, телефонист, музыкант немесе музыка аспаптарының кҥйін келтіруші маман болып, жҧмыс істей алады. Бҧл олардың қоғамдық пайдалы әрекетке араласуына мҥмкіндік береді. Сипап-сезу арқылы қабылдау. М. И. Земцова, Ю. А. Кулагин, Л. И. Солнцева, В. М. Воронин, Р. Б. Каффеманас тәрізді бірқатар ғалымдардың жҥргізген зерттеулері, сипап-сезудің тек соқырлықтың ғана емес, нашар кӛрудің орнын толтыра алатын, кҥшті қҧрал екендігін дәлелдейді. Оқу мен еңбек ҧдерісінде олар сипап-сезу мҥмкіндігін кӛбірек пайдаланады. Әрине, мҧндай нәзік сезімталдық, іс-әрекетке қатысатын тері аймақтарында кӛп болады. Мысалы, саусақ терісінің сезімталдығына орай, рельефті- нҥктелі Брайль шрифтін меңгеруге болады. Рельефті-нҥктелі Брайль жҥйесінің кӛмегімен, оқу ҥдерісін зерттеумен, кӛптеген тифлопсихологтар мен тифлопедагог ғалымдар айналысты (Б.И.Коваленко, М.И.Земцова, Н.С.Костючек, Л.И.Солнцева т.б.). Брайль әрпі бейнесінің қалыптасу ҥдерісі жҥйелі, кешенді сипатқа ие. Бейне қҧрылымына әртҥрлі модальдылықтар мен әр деңгейдегі қорытындылар енеді. Бҧл Брайль алфавитінің сенсорлық бейнесін қалыптастыру әдістемесінде кӛрініс табады: 182 әріптің бейнесі, нақты заттармен сәйкестендіріледі, геометриялық эталондармен салыстырылады, кӛру мен сипап-сезуге тірек ретінде тҥрлі тҥсті жиналмалы ҥлкен ҥлгілер пайдаланылады. Брайль жҥйесіне ҥйрету әдістемесі, игерілген материалдың санада тҧрақтанып қалуына айрықша кӛңіл бӛледі, сондықтан, алфавитті меңгеру 3 кезеңнен тҧрады. жүктеу/скачать 1,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|