Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»
жүктеу/скачать 34,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Бишаева Дене шынықтыру
| 8.9. Тыныс алу гимнастикасы
Гимнастика физикалық жаттығулар жүйесі ретінде қалай да болсын дене немесе ішкі органдардың барлық жүйелеріне, не - гізінен ҚТА-ға әсер етеді: бұлшықет, буын, сіңірлерге әсер етеді. Дене жаттығулары тыныс алу қызметімен тікелей байланысты, мұны жаттығушылар жиі назарға алмайды. Сондықтан, тыныс алу қызметін ынталандырылатын әр түрлі қимыл белсенділігі - жүгіру, шаңғымен сырғанау, жүзу және т.б. тыныс алу гимнасти - касы деп санауға болады. Алайда тыныс алу гимнастикасының нағыз мағынасында тыныс алу бұлшықетінің дамуына арналған арнайы жаттығуларды түсіну қажет. Олар әртүрлі деңгейдегі дене қозғалыстарымен байланысты және денсаулығына, профи - лактикалық немесе кәсіби сипатына ие болуы мүмкін. Жаттығу әдістеріне терең енбестен, тыныс алу гимнастика - сының ең жиі ұсынылатын жүйелері мен олардың ерекшелік - терін қарастырайық. ЛОБАНОВА— ПОПОВАНЫҢ ТЫНЫС АЛУ ГИМНАСТИКАСЫ ӘДІСТЕРІ О. Г. Лобанованың және Е. Г. Попованың атымен байланы - сты, үш фазалы тыныс алу мектебі балет әртістерін, дауыстап оқушыларды, дәріс оқұшыларды, спортшыларды оқыту тәжіри - бесінде одан әрі дамыды. Лобанова-Попова әдісінде тыныс алу жаттығулары негізінен 158 ҚИМЫЛ БЕЛСЕНДІЛІ - ГІНІҢ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ТҮРЛЕРІ артикулярлық (сөйлеу) органдарынан дем шығару ауасына қар - сыласу арқылы тыныс бұлшықеттерін дамытуға қызмет етеді, соған байланысты дем шығарған кезде әртүрлі дыбыстық үй - лесімдер пайда болады. Тыныс алу жүйесінің басты ерекшелі - гі - дем шығарудан кейінгі үзіліске назар аудару. Үзіліс кейіннен келесі дем алу тез, табиғи және өздігінен жүргенін қамтамасыз ету үшін қолданылады. Дем алу үлгісі келесідей: дем шығару (ортаға кішкене жұ - мылған жән емерілген ерін) - үзіліс (тыныс алудың шын ниеті) - мұрынмен тыныс алу. Үшфазалық тыныс алу әдісінде біркелкі дем шығаруға ар - налған жаттығулар және дауыссыз дыбыстармен терең жаңғы - рту (мысалы, пффф, ссс, ззз немесе жжж дыбыстарымен дем шығару; дәл солай дауысты дыбыстармен: мыиио, иоомэма - му және т.б.). Мәтінмен дикциялық сөйлеу жаттығулары, сон - дай-ақ қозғалыс кезінде тыныс алу жаттығулары қолданылады. Қозғалыс кезінде жасалынатын жаттығуларға, әдетте, қозғалыс ырғағына қарамастан үш фазалық ырғақта алты ай жаттығудн кейін кіріседі. Үш фазалы демалу жаттығуларын күніне 2 — 3 рет 10 — 25 мин таңертен, түсте және кешке жасау керек. СТРЕЛЬНИКОВАНЫҢ ТЫНЫС АЛУ ГИМНАСТИКАСЫ ӘДІСТЕРІ Кәсіби әнші А.Н. Стрельникова тыныс алу органдары төрт қызметінде танытады: тыныс алу, сөйлеу, шыңғыру, ән айту. Ән айту - тыныс алудың ең күрделі түрі. Стрельникованың гимнастикасы ән салатын дауысын емдеу және қалпына келтіру нәтижесінде пайда болды. Әдістің мәні тыныс алу жүйесінің барлық бұлшықеттерін жаттықтыратын белсенді, ауыр қысқа дем алуда. Белсенді «эмоционалды» дем алудан кейін дем шығару өзінен-өзі пайда болады. Ең қызығы - тыныс алу циклдарының дене қозғалыстарымен үйлесуі. Классическая дыхательная гимнастика построена на пред - ставлениях о наиболее благоприятных позах для вдоха и вы - доха. Классикалық тыныс алу жаттығулары дем алу мен дем шығарудың ең қолайлы қалыпы туралы ойларға негізделген. Мәселен, еңкейіп қолдарыңызды екі жаққа жайып, яғни кеу - де және иықты түзете отырып, дем алу керек және, керісінше, сүйеніп дем шығар керек. А.С. Стрельникованың ұсынған жат - 159 ҚИМЫЛ БЕЛСЕНДІЛІ - ГІНІҢ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ТҮРЛЕРІ 1 2 а 2 б «Иы қ ты құ ша қ тау». Резко из положения « қ олды жан - жа ққ а созу» қ алыпынан қ айшылау қ имылымен о ң қ олмен сол қ олды ты ғ ыз ұ стау керек, ал сол қ олмен о ң иы қ ты . М ұ рынмен қ атты дем шы ғ ару . серіппелі ал ғ а е ң кею . Ә р е ң кею сайын — тыныс алу. 3 159 тығуларында керісінше ұсынылады. Дем алу «ыңғайсыз» пози - цияларда жүзеге асырылуы керек: алға қарай еңкеюде, қолмен «құшақтау», денені бұру, жүрелеп отыру. Осыдан әдістің атауы шыққан - «Стрелникованың парадоксалды тыныс алу гимнасти - касы». Жаттығу кезінде бастаушылар тыныс алу жаттығуларын се - рияда 8 — 32 рет орындайды, ал әрқайсысы 96 реттен кем болма - уы керек. 10 сериялы жаттығуларды орындауға 1000 дем шыға - руға мүмкіндік беретінін есептеу оңай. Кейінгі дайындықта дем алу-шығару саны екі еселенеді. Тәжірибе көрсеткендей, осын - дай гимнастика жүрек соғу жиілігін минутына 94 - 96 соққыға дейін арттырады. Астманы емдеуде емдік тиімділік әсері бар. Стрельникованың гимнастикасының негізгі жаттығулары: 1. Басты оңға және солға бұру. Әр бұрылу сайын шулы қысқа мұрынмен тыныс алу. 2. Ұқсас тыныс алумен басты жан-жаққа(а) немесе алға және артқа ию(б). 3. «Иықты құшақтау». Резко из положения «қолды жан-жаққа созу» қалыпынан қайшылау қимылымен оң қолмен сол қолды тығыз ұстау керек, ал сол қолмен оң иықты. Мұрынмен қатты дем шығару. 4. Қарқынды серіппелі алға еңкею. Әр еңкею сайын — тыныс алу. 160 ҚИМЫЛ БЕЛСЕНДІЛІ - ГІНІҢ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ТҮРЛЕРІ Мысық». Кеудені солға және оңға бұру. Әр бұрылу кезінде «ауаны ашына иіскеу». Табанды жерден алмау керек. 6 Алға және артқа еңкею. Артқа шалқаю кезінде, иықта - рыңызды қолыңызбен ұстаңыз (тыныс алу). 7. Жартылай отырып, тыныс шығару. БУТЕЙКО ӘДІСІ Дәрігер Бутейко К.П. белгілі бір ауруларды, әсіресе бронх демікпесін емдеуде табысты қолданылатын тыныс алу жат - тығулар жүйесін әзірлеп шығарды. Бутейко зерттеулердің нәтижесінде көптеген аурулардың себебі ағзада көмірқышқыл газының тапшылығы деген қоры - тындыға келді. Тыныс алудың оттегі теориясына қарама-қарсы, ол тыныс алудың көміртек теориясын және терең тыныс алуды ерікті түрде жою әдісін (ТТЕЖ) дәлелдеді. Терең және жиі тыныс алу кезінде көмірқышқыл газ дене - ден кетеді, бұл сау адамның басы айналуына және тіпті есінен айырылуына (егер мұндай тыныс алу бұлшықеттер жұмысына және ағзада оттегіге қажеттілік болмаса), ал астма науқаста - рында - бронхтың және қан тамырларының жиырылуына әке - леді. ТТЕЖ-ның мәні таяз тыныс алуды дамыту болып табы - лады. Тыныс алудағы іркіліс кезінде және таяз тыныс алуы кезінде қан мен тіндердің оттегімен және көмірқышқыл газбен 5 6 7 161 ҚИМЫЛ БЕЛСЕНДІЛІ - ГІНІҢ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ТҮРЛЕРІ жақсырақ қанығады, қышқыл-сілтілік тепе-теңдігі бірыңғайла - нады, заттардың алмасу процестері жақсарады. Бутейко сынағы төмендегілерден тұрады: шағын дем алған - нан кейін, қанша секундқа дем алуды тоқтата алатыз, соны өл - шеңіз. Егер 3-5 секундтан кейін тыныс алу қиын болса, онда бұл ауыр дерттің белгісі; 30 секундтық тоқтату сіздің дені сау, бірақ «терең тыныс алатын» адам екендігінізді көрсетеді. Шынайы сау адамның қиналмастан 1 мин тыныс алмай тұра алады, ал жаттығу кезінде - одан да көпке шыдайды. Бутейко әдісімен дайындықтар көп ерік жігерді, табандылық пен уақытты талап етеді. Өзін-өзі бақылау күнделігін арнау ұсы - нылады. Сізге мұрынмен ғана дем алуға болады. Дем шығару - дан кейін кідіргенде, төзіп және қиналудың қажеті жоқ. Тәулігі - не әрбірі 20- 40 минуттан алты циклды орындау керек. Бір жыл жаттығудан кейін 1 минутқа дейін ауа жұтпау қабілетіне ие бо - луға болады. Тыныс алудың арқасында ағзаның өмірлік белсенділігі қамтамасыз етіледі: оттегінің өкпеге жеткізіледі, көмірқышқыл газдың белгілі бір саны шығарылады, заттардың алмасуы қамта - масыз етіледі, жылу энергиясы қалыптасады. Тыныс алу актісі қандағы оттегінің және көмірқышқыл газының теңгерімін рет - тейді. Бұған қоса, тыныс алу адамның сөйлеу және эмоционал - дық күйіне байланысты. Тыныс алу гимнастикасының қазір - гі жүйелері мен әдістерін және олардың ерекшеліктерін осы тұрғыдан қарастыру керек. Тыныс алу гимнастикасының жаңа жүйелерінің және әдістерінің пайда болуы нақты тапсырмаларға ең жақын сәйкес келетіндерді таңдауды кеңейтеді. жүктеу/скачать 34,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|