Оқулық Жоғары оқу орындарының 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»

246
ғана тұратын феодалдық-ақсүйектік тәртіптерге қарапайым 
адамның жан-сезімдерін қарсы қояды. Шекспир комедияларының 
қаһармандары жарқын, көп қырлы жандар. Олар өмірсүйгіш, 
көңілді мінездерімен де әрқандай кейіпкерден ерекшеленіп тұрады.
Шекспирдің барлық комедиялары адамдар ортасындағы достық, 
адалдық сияқты маңызды мәселелерді бейнелеуге арналған. Бұл 
ретте оның «Вероналық екі жігіт» (1594) комедиясы назарға лайық, 
оның фабуласы испан пастораль романы «Дианадан» алынып, онда 
талантты, намысшыл Валентин дарынсыз, арсыз Протейге қарсы 
қойылады. Ол - дүние сырын білуге талпынған батыл, білімді 
саяхатшы, Қайта өрлеу дәуірінің нағыз өкілі. Валентин досын 
уақытты босқа өткізбеуге үндейді. Протейдің жалқаулығын Джулия 
да, Севилия мен Эгламур да сынға алады.
Джулия образы Шекспир шығармашылығындағы жаңалық 
болып, оның кейінгі шығармаларындағы бір қатар образдарға негіз 
болады. 
Пьесадағы күлкілі образдар да назарға лайық. Олар арқылы 
достықтың қадіріне жетпейтіндер сыналады. 
Лаунс пен оның иті Краб жайындағы көріністер туындының 
негізгі мазмұнын ашуға жәрдемдеседі. Протей Валентиннің 
шынайы достығына суыққандылық танытса, Краб та қожайынның 
мейірім-шапағатына мән бермейді. 
«Жаз түніндегі түс» (1595) - Шекспирдің көркемдік жағынан 
шебер жазылған туындыларының бірі. Мұнда шынайы оқиғалар 
ертегілік қиял-ғажайып элементтермен тығыз байланыста 
суреттеледі. Комедияда шынайы махаббат жырланады. Гермия 
деген қыз Лизандр есімді жігітті сүйеді, әкесі болса оны Деметриге 
тұрмысқа шығуға мәжбүр қылады. Патриархалдық құқықтың 
қорғаушысы болған Тезей патша да қыздың әкесін қолдайды. 
Мұндай теңсіздікке бағынғысы келмеген Гермия сүйіктісімен бірге 
орманға қашып кетеді. Комедияда адам бойындағы ең асыл қасиет 
саналатын махаббат, адалдық және достық сезімдер ескі феодалдық 
кертартпа әдет-ғұрыптардан жоғары қойылады.
«Виндзорлық сайқымазақ әйелдер» (1597-1600) комедиясында 
Шекспир буржуазияланып бара жатқан провинциялық майда 
дворяндар өмірінің шынайы көріністерін бейнелейді. 
Комедия кейіпкері Фальстаф - алғашқы капитал жинақтау 
дәуірінде кедейленіп қалған, өзінің алғашқы мәртебесінен айрылған, 

247
бірақ жаңа жағдайға да бейімделе алмаған сері. Әскери атаққа 
қолы жетпеген Фальстаф кездейсоқ жағдайлар – қарыз алу, жесір 
әйелдердің көңілін табу жолдарымен яки жол тосып, олжа түсіру 
арқылы тіршілік етеді. Өмір сүру қиындап кеткен осы ғасырда 
«есеп-қисаппен әрекет қылу қажет екендігін біліп алған» Фальстаф 
ерлерінің ақшасына мастанған бай әйелдерге «ғашықтық» хатын 
жазып, солардың көмегімен тұрмысын түзеп алмақшы болады. Бірақ 
«семіз серінің» арсыздығын сезген әйелдер одан айлакерлікпен 
кек қайтарады. Комедияда бірнеше сюжеттік бағыт бар. Мәселен, 
миссис Пейдж қызы Аннаны француз дәрігеріне бермекші, мистер 
Пейдж болса қызының дворян жігіті Слендерге күйеуге шығуына 
мүдделі. Аннаның өзі болса жас сері Фентонды сүйеді. Ғашықтар 
өздерінің махаббатына тосқауыл болғандардың барлығын алдап-
соғып, шығарма соңында бір-бірімен табысады.
Комедияның төртінші сюжет бағытында - Фальстаф пен миссис 
Пейдж, миссис Форд ортасындағы күлкілі оқиғалар баяндалады.
Фальстафтың «тұзағына» түсіп, одан кек алмақшы болған 
қалалық әйелдер өздерінің іс-қимылдарымен жас Аннаның 
арманына кедергі жасап жатқандығын сезбей қалады. Бірақ олар да 
соңында дәл Фальстаф секілді әжуа болады.
Фальстаф - драматург Шекспир жасаған мәңгілік образдардың 
бірі. Бұл образдың «Генрих ІV» хроникасындағы Фальстафтан 
ерекшелігі, ол даналық, мейірімділік, өмірсүйгіштік сияқты жақсы 
қасиеттерін жоғалтады және өзгелерге күлкі болған ақымақ жанға 
айналады.
Фальстафтың ұнамды жақтары да бар. Онда Қайта өрлеу 
дәуірінің ғажайып қасиеттері жинақталған. Ол орта ғасырлық 
діни тәртіптерден аулақ, феодалдық-серілік қағидаларды 
мойындамайды. Фалстаф - «ескі сүйікті Англиясында» және оның 
дағдарысқа бет алған, «қайғысыз» феодалдық өмірінде болып 
жатқан өткір қайшылықтарды паш етуші тамаша образ. Оның өмірге 
көзжұмбайлықпен қарауы типтік характерді туғызып, ХVІ ғасырда 
пайда болған гуманистік көзқарастардағы күйзелісті көрсетеді.
Шынайы махаббат, адамгершілік, адалдық пен шаттық
Шекспирдің «Он екінші түн» (1600) комедиясында да нағыз 
шеберлікпен бейнеленген.
Шығарма оқиғасының дамуы барысында өткір әжуа мен ащы 
мысқылды мол кездестіреміз.

248
Ағайынды Себастьян мен Виола кеме апаты кезінде бір-бірінен 
адасып қалады. Ер адамның киімін киген Виола граф Орсино 
сарайына орналасады. Граф оны өзінің сүйіктісі Оливия ханшаның 
құзырына жаушылыққа жұмсайды. Бірақ ханша мұндай сұлу 
«жігітті» бір көргеннен-ақ сүйіп қалады. Осындай оқыс оқиға 
Виоланың жүрегіне қайғы салады. Өйткені, Виоланың өзі Орсиноға 
ғашық болады. Ақырында Оливия Виола деп, оған өте ұқсас ағасы 
Себастьянға кездесіп, оған тұрмысқа шығады. Граф Орсино болса, 
еркек киімін киген Виоланың өте сұлу қыз екендігін біліп, оған 
үйленеді.
«Он екінші түн» - Шекспирдің ең шынайы, көңілді және 
болашаққа сенім рухында жазылған соңғы комедиясы. Бұдан соң 
Шекспир осындай көтеріңкі рухтағы комедия жазған жоқ. 
«Венециандық көпес» (1596) комедиясында екі түрлі дүниенің 
адамдары: бір жағынан, өмір қуанышы, достық, сұлулық және 
екінші жағынан ақша, байлық дүниесінің адамдары ортасындағы 
күрес суреттеледі.
Венециандық Антонио көп жерлермен сауда жүргізеді. 
Адамдарға қарыз береді, бірақ одан өсім талап қылмайды. Оның 
достары Бассанио, Порция, Грациано, Нерисса, Лоренция және 
басқалар да ақшақұмар емес. Ал ақша дүниесінің алпауыты Шейлок 
болса пайда, және байлықтан өзгені ойламайды. Үлкен байлыққа 
қолы жеткен бұл адам сараңдық нәтижесінде өзін көп нәрседен 
мақұрым қылады. Тіпті, қызының өзгелер сияқты ойнап-күлгенін 
де ұнатпайды. Қызметшісі Ланселотты аш құрсақ ұстайды. Достық, 
адамгершілік және мейірімділік оған мүлдем жат. Шейлок - өсімқор. 
Ол қарсыластарын аямайды, қарыздарлардан залымдықпен ақша 
өндіріп алады. Қарыз алғандардан өсім алмайтын және оны «еврей 
Шейлок» деп тілдеген Антонионы жек көреді, одан кек қайтаруды 
ойлайды.
«Ол мені масқара қылды, кемінде жарты миллион пайда алуыма 
кедергі болды, көрген зияндарымды келеке қылды, халқымды 
тілдеді, жұмысымның жүруіне тосқауылдық жасады, достарымды 
безіндірді, дұшпандарымды қарсы қойды. Мұндай қылуының 
себебі не? Себебі – мен евреймін. Еврейде көз жоқ па?.. Егер бізге 
найза шанышса – бізден қан шықпай ма? Егер бізді қытықтаса – 
күлмейміз бе? Егер бізге у берсе – біз өлмейміз бе? Егер бізді 
балағаттаса – біздің кек алмауымыз керек пе?.. Сіз бізді жауыздыққа 

249
үйретіп жатырсыз, мен оны орындап жатырмын. Қорықпаңыз, мен 
әлі өз ұстаздарымнан озып кетемін».
Шейлоктың бұл монологын тыңдаған көрермен оның 
мейірімсіздігі туралы сезімнен біраз арылады, ғайбатталған 
жанға аяушылық сезімі оянады. Шейлок кемсітіліп келген еврей 
халқы құқықтарының қорғаушысы болып шығады. Бірақ, байлық 
жинағыш Шейлок - жаңа типтегі буржуазия өкілі. Дегенмен, ол 
көбінше тас жүрек, мейірімсіз, залым кекшіл күйінде қалады. 
Ол Венеция денесіне шыққан қатерлі ісік – ауру ғана емес, осы 
қоғамның жемісі және оның құрбаны да. Сол себепті Шейлок сауда-
саттық республикасы Венецияның ақша заңдарына қатты бағынады, 
берген қарыздарынан өсім алады. Қарызын төлей алмағандарды қан 
қақсатады. Соның үшін қала әкімі де, сенаторлар да Антонионы 
ашық қолдай алмайды. Бұл жағдайдан Шейлок шебер пайдаланады.
Өсімқор, сараң және қатал Шейлокты сынаған Шекспир еврейлер 
туралы орта ғасырда кең таралған теріс пікірлерді мойындамайды, 
олардың барша халықтармен тең екендігін қорғайды.
А. С. Пушкин Шейлок образының күрделілігін атап өтіп, 
«Шейлок сараң, зерек, кекшіл ғана емес, ол мейірімді әке, ділмар, 
ақылды адам ретінде де танылады», – деген еді. Шындығында да, 
Шейлок адамгершілік қасиеттерден мақұрым жан емес. Шейлок 
марқұм әйелін қатты сүйетін. Қызы Жессика алып кеткен алтын жүзік 
ол үшін тек құнды бұйым ғана емес, сонымен бірге әйелінен қалған 
бағалы естелік те. Ол алдын қызын жаман көрмейді. Жессика үйді 
тастап, Лоренцомен қашып кеткеннен кейін ғана, оның жүрегінде 
қызына деген күшті жиіркеніш сезімі туады. Шейлок жалғыз болса 
да, дұшпандарымен жеке өзі алысады. Заңға бағынатындығын 
айтып, ащы шындықты баяндаудан қорықпайды. 
Сот та ол үшін «қорқынышты» емес, айыптап отырған 
дұшпандарының қол астында да сансыз құлдардың азап шегіп 
жатқандығын жақсы біледі. Бұл нәрсе Шейлокқа қуат береді.
«Қолдарыңыздағы құлдарды ұстауда өздеріңізді әділ деп біледі 
екенсіздер, мен де өз ісіме адалмын», деп заңды тілге алады. 
Шейлок ақшаға құмар, сараң және жыртқыш мінезді болуымен 
бірге парасатты, өткір зейінді де.
Венеция өмірінің жарқын көріністері: ойын-сауық, шаттық 
тұрмыс шығармадағы күрделі, драмалық сәттерді жұмсарта түседі. 
Сайқымазақ-қызметшілер (Ланселот, Гоббо) образдарынан өзге, 

250
әзілкеш әйел Порция образы ақылы, ержүректігі және адамгершілігі 
тұрғысынан ерекшеленеді. Қайта өрлеу дәуірі рухынан сусындаған 
мейірімді, адал жандар болған Антонио мен Жессика, Шейлок үшін 
«заң» саналатын ақша принциптері, залымдық пен өсімқорлық 
үстінен жеңіске жетеді.

жүктеу/скачать 2,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: