Вант-Гофф заңы бойынша изотондық концентрацияны есептеу

405 
оларға газ заңдарын қолдануға болады. Диссоциацияға ұшырамайтын кез келген 
заттың 1 грамм - молекуласы 0 
0
С және қысымы 10,13х10
4
н/м
2
(760 мм сынап 
бағанасы) сулы ерітіндіде дәлме-дәл 1 грамм -молекула газ тәрізді (Авогадро 
және Жерар заңы бойынша) 22,4 л көлемде орын алады. Басқаша айтқанда, 1 
грамм-моль диссоциацияланбаған еріген заты бар, көлемі 22,4 л болатын 
ерітіндінің 0 
0
С осмостық қысымы 9,8х10
4
н/м
2
тең. 
Мұндай ерітінділерде осмостық қысымды, қан плазмасының қысымына 
дейін көтеру үшін, 1 грамм-моль диссоциацияланған заттың орнына 7,4 грамм-
моль затты еріту керек, немесе, ол заттың 1 грамм-мольін судың 22,4/7,4 = 3,03 л 
көлемінде еріту дегенді білдіреді.
Алынған нәтижеге өзгерту енгізу керек, себебі ол тек 0 
0
С (немесе 273
0
абсолюттік температура шкаласы бойынша) тура, ал дене температурасы 37 
0
С 
(немесе 310 
0
К). Осмостық қысым абсолюттік температураға пропорционалды 
өсетін болғандықтан, 1 грамм-моль заттың осмостық қысымын 7,4 атм деңгейде 
сақтап тұру үшін, оны 3,03 л емес 







л
х
44
,
3
273
03
,
3
310
3,44 л суда еріту керек. 
Осы жағдайда 1 л ерітіндідегі заттың грамм-моль мөлшерін есептеуге 
болады: 
29
,
0
44
,
3
1

грамм-моль 
Басқаша айтқанда 1л изотонды ерітінді дайындау үшін, 0,29 грамм-моль 
дәрілік затты (табиғаты бойынша электролит емес) 1 л суда еріту керек. 
m = 0,29хМ немесе 0,29 = 
;
м
m
мұндағы: m - 1 л изотонды ерітінді дайындауға қажетті заттың
мөлшері, г; 
0,29 - электролит емес заттың изотондық факторы; 
М - дәрілік заттың молекулалық салмағы; 
Осы теңдеуді қолданып, изотонды ерітінділердің концентрацияларын 
есептеуге болады
глюкозаның 0,29 ∙ 180=52,2 г/л немесе 5,22%
уротропиннің 0,29 ∙140=40,6 немесе 4,06% 
Изотондық фактор Клайперон теңдеуінен шығарылады: 
Р∙V = n∙R∙T;
мұндағы: Р - қан плазмасының осмостық қысымы (атм); 
V - ерітінді көлемі; 
R - газдардың константасы (0,082); 
T - абсолюттік температура.
Осыдан: n = 
;
29
,
0
310
082
,
0
1
4
,
7




RT
RV
n 

0,29 = 
M
m
немесе m = 0,29 М 
Келтірілген есептеулер, еріткен кезде иондарға ыдырамайтын (глюкоза, 
уротропин, сахароза және т.б.) заттарға, электролит еместерге сәйкес келеді. 

406 
Сулы ерітінділерде иондарға ыдырайтын электролиттердің диссоциациялану 
дәрежесі жоғарлаған сайын осмостық қысымы жоғары болады.
Мысалы, ерітіндіде зат 100% диссоциацияланған: NaCl 

Na
+
+ Cl
-
. Бұл 
кезде, қысым төмендететін элементарлық бөлшектер саны екі есе өседі. Демек,
1 л натрий хлориді ерітіндісінде 0,29 грамм-моль натрий хлориді болса, оның 
осмостық қысымы екі есе көп болады. Сондықтан, изотондық факторын (0,29) 
электролиттерге қолдануға болмайды. Диссоциация дәрежесіне сәйкес оны 
төмендету керек. Ол үшін Клайперон теңдеуіне, диссоциация әсерінен 
бөлшектер саны неше есе артатынын көрсететін коэффициент енгізу керек. 
Бұл көрсеткіш изотондық коэффициент деп аталады және «і» әріпімен 
белгіленеді. 
Онда Клайперон теңдеуі төмендегідей болады: 
P

V = n

R

T

і; n = 
i
T
R
n




V
P
= 
M
m
; m = 
i
M

29
,
0
Коэффициент «і» электролиттік диссоциация дәрежесіне және түріне 
байланысты келесі теңдеумен анықталады: 
і = 1 + 

(n - 1); 
мұндағы: 

- электролиттік диссоциация дәрежесі; 
n - диссоциация кезінде 1 молекуладан түзілетін элементарлық
бөлшектер саны. 
Электролиттердің топтарына байланысты изотондық коэффициенті: 
а) бір зарядты бинарлы электролиттер К
+
А
—
үшін 

= 0,86; n = 2 
і = 1 + 0,86 ∙(2 - 1) = 1,86 
Оларға натрий хлориді (NaCl), калий хлориді (KCl), натрий нитраты 
(NaNO
3
), күміс нитраты (AgNO
3
), пилокарпин гидрохлориді және эфедрин 
гидрохлориді жатады 
б) екі зарядты бинарлы электролиттер К
2+
А
2-
үшін 

= 0,50; n = 2; 
і = 1 + 0,5∙(2 - 1) = 1,5 
Мысалы: мырыш сульфаты (ZnSO
4
), магний сульфаты (MgSO
4
), мыс 
сульфаты (СuSO
4
), темір сульфаты (FeSO
4
), атропин сульфаты; 
в) тринарлы электролиттер К
2+
А
2
-
және К
2
+
А
2-
үшін

= 0,75; n = 3; 
і = 1 + 0,75∙(3 - 1) = 2,5 
Мылалы: натрий сульфаты (Na
2
SO
4
), кальций хлориді (CaCІ
2
), магний 
хлориді (MgCІ
2
), натрий карбонаты (Na
2
CO
3
); 
әлсіз электролиттер үшін:
і = 1,1 
Мысалы: бор қышқылы, лимон қышқылы, сынап цианиді. 

407 
Электролиттердің изотондық концентрациясын есептеу үшін келесі 
формуланы қолданады: 
m = 
1000
29
,
0



i
V
M
, 
мұндағы: m
– зат мөлшері, г; 
V
– жазылған ерітінді көлемі, мл; 
М – заттың молекулалық массасы; 
1000 – 1000 мл-ге сәйкес; 
і
– Вант-Гофф изотондық коэффициенті 
Rp: Solutіonіs Natrіі chlorіdі іsotonіcaе 200 ml 
Sterіlіsetur! 
Da. Sіgna.
Қантамырға енгізу үшін 
NaCl - бір зарядты электролит, сондықтан і = 1,86; М = 58,45 
Изотондық концентрациясы формула бойынша анықталады: 
m = 
1000
29
,
0



i
V
М
= 
1000
86
,
1
200
45
,
58
29
,
0



= 1,8 
Сонымен, 1,8 г натрий хлориді 200 мл суда изотондайды. Ал 0,9 г - 100 
мл. Осыған байланысты натрий хлоридінің изотондық концентрациясы 0,9%. 
Вант-Гофф заңы бойынша изотондық концентрацияны есептегенде, 
қанағаттанарлық нәтижелерді тек бірінші топ, яғни бір зарядты электролиттер 
үшін ғана алуға болады. Дәл емес нәтижелер ерітінділер концентрациясына 
байланысты болатын препараттардың диссоциация дәрежесінің мәніндегі 
бірден пайда болатын айырмашылықтың әсерінен болуы мүмкін (алкалоид 
тұздары, азотты негіздер) і = 1,4 - 1,7. 
Іс-тәжірибеде көбінесе жазылған дәрілік зат мөлшері ерітіндінің 
изотондығын қамтамасыз ете алмайтын жағдайлар кездеседі, сол кезде 
ерітіндіні басқа индифферентті затпен, көбінесе натрий хлориді көмегімен 
изотондауға тура келеді.
Rp.
: Solutіonіs Hexamethylentetramіnі 1 % - 200 ml 
Natrіі chlorіdі quantum satіs
Міsce, ut fіat solutіo іsotonіca 
D.S.
Шаншуға арналған 
Есептеу: 1 - 100 х =2,0 
х - 200 

408 
Рецептіде 1% гексаметилентетрамин ерітіндісі жазылған, 2,0 уротропин 
(гексаметилентетрамин) ерітіндінің қандай көлемін изотондайтындығын 
анықтау қажет. 
М.с. уротропиннің (молекулалық салмағы) - 140,0. 
m = 
1000
29
,
0
V
М


; 
осыдан V = 
M
m


29
,
0
1000
= 
140
29
,
0
2
1000


= 
6
,
40
2000
= 49,3 мл 
яғни, 2 г уротропин 49,3 мл еріткішті изотондайды. Еріткіштің қалған көлемі: 
200 - 49,3 = 150,7 мл натрий хлоридімен изотондалады. 
Егер натрий хлоридінің изотондық концентрациясы ескерілсе: 
0,9 г NaCl - 100 мл 
х - 150,7 мл
х = 
100
7
,
150
9
,
0

= 1,36 натрий хлориді қажет 
БП 
Aquaе pro іnjectіonіbus 200 ml 
Hexamethylentetramіnі 2,0 
Natrіі ch1orіdі 1,36
V
ж 
= 200 ml
 

жүктеу/скачать 6,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: