Оқулық университеттер мен педагогикалық, медициналық мал



Pdf көрінісі
бет115/221
Дата28.10.2022
өлшемі1,28 Mb.
#155424
түріОқулық
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   221
Байланысты:
Дәуітбаева К Омыртқасыздар зоологиясы 1 кітап

78-сурет

Аскариданың ішкі құрылысы: 1 - ауыз, 2 - өңеш, 3 - ішек, 4 - жұтқыншақ нерв 
сақинасы, 5 - құрсақ нерв бағанасы, 6 - бүйір сызығы, 7 - фагоцитарлы клеткалар, 8 - 
аналық без, 9 - аналық жол, 10 - жатын, 11 - қынап, 12 - аналь тесігі, 13 - аталық без, 14 - 
аталық жол, 15 - тұқым шығарғыш түтігі
Аталықтарының жыныс мүшесі аналықтарындай өте жіңішке, жіпше 
тәрізді тұқым (аталық) безінен басталады. Ол біршама жуандау аталық 
жолына ауысып, ұрық көпіршігіне жалғасады. Көпіршіктің артқы жағы 
жіңішкеріп жұқа бұлшықетті түтікшеге немесе тұқым шашқыш өзекке 
айналады да, ол артқы ішекке ашылады (аналь тесігінің алдында). Осы жерге 
ерекше жұп шағылысу қалтасы ашылады. Онда көбіне екі немесе одан да көп 
кутикулярлы ине немесе спикулалары орналасады. Спикуланың ұштары 
сыртқа шығып, шағылысу кезінде көмекші мүше ретінде қызмет атқарады.
Көптеген нематодтарда спикулаларға қосымша копулятивті бурсалары 
дамиды. Олар құйрық бөлімінің екі бүйірінде орналасқан, кеңейген және 
қалыңдаған қанат түріндегі өсінділер. Бурса және спикулалары шағылысу 
кезінде аналығына бекіну ретінде қызмет атқарады. Сперматозоидтарының 
талшығы болмайды, Олар жалған аяқтары арқылы амеба тәрізді қозғалады. 
Жынысты жолмен көбейеді.


Дамуы.
Жұмыртқалар жатынның ішінде ұрықтанады. Нематодтардың 
көпшілігі жұмыртқа салады, сонымен қатар тірідей туатын түрлері де 
кездеседі (Trichinella туысынан). Тіршілік циклі қарапайым, ұрпақ алмасуы 
болмайды. Бірақ, кейбір түрлерінде, мысалы бақа өкпесінде паразиттік 
тіршілік ететін Rhabdias bufonis-тің дамуында гетерогония байқалады (екі 
түрлі ұрпақтың пайда болуы).
Нематодтардың эмбриональды дамуына детерминативті бөлшектену, 
бөлшектенудегі жұмыртқаның билатеральды құрылысы және жыныс 
бастамасының ерте ерекшеленуі тән.
Детерминативті бөлшектену екі бластомер кезеңінен басталады, яғни 
ұрықтанған жұмыртқа екі бластомерге бөлінеді: біріншісі соматикалық 
(мүшелік) S, екіншісі - жыныстық Р, (Бовери ұсынған система бойынша 
бластомераларды әріппен белгілейді). Ішіндегі ірісі S, эктобласт болып 
саналатын - эктодерманың түзіндісі, ал екіншісі Р, - жыныс бастамасы, 
сонымен қатар басқа да мүшелердің негізін қалаушы, яғни энтодерманың, 
мезодерманың түзіндісі. Екінші бластомер келесі бөлінулердің бірінде 
соматикалық бастамадан арылып, таза жыныс бастамасына айналады.
Детерминацияға байланысты әрбір жеке мүшелер құрамындағы 
клеткалар саны тұрақты. Мысалы, Шенберг ұсақ нематоданың бір түрінде 68 
бұлшықет, 200 нерв, 120 эпидермальды және 172 ішек клеткаларының санын 
анықтаған. Сол сияқты ірі түрлерінде де клетка тұрақтылығы сақталады. 
Мысалы, аскариданың нерв жүйесі 162 клеткадан құралған. Осыған 
байланысты нематодтар регенерациялық қабілетінен айрылған.
Нематодтардың жұмыртқалары тығыз қабыршақпен қапталған. 
Жұмыртқадан сыртқы пішіні ересек формасына ұқсас личинка шығады. 
Личинка өсуі мен дамуында төрт рет түлейді, бұл кезде ескі кутикула 
тасталып, жаңасы түзіледі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   221




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет